εικόνα της Πεντηκοστής
η εικόνα της Πεντηκοστής στην Αγία Τριάδα, Φλαμουριανά, Λακώνια

Του Πρωτ. Ευαγγέλου Παχυγιαννάκη

Ο καθιερωμένος τύπος της εικόνος της Πεντηκοστής, στην ορθόδοξη αγιογραφία, είναι η απεικόνιση του γεγονότος της θείας Πεντηκοστής στο υπερώο των Ιεροσολύμων

και αντιστοιχεί με τα λειτουργικά κείμενα της εορτής. Το σκηνικό της εικόνος εκτυλίσσεται στο υπερώο «οὗ ἦσαν συνηγμένοι οἱ μαθηταί», μετά την Ανάληψη του Κυρίου, προσκαρτερούντες την έλευση του Παρακλήτου. Οι Απόστολοι κάθονται ημικυκλικά. Στην κορυφή του ημικύκλιου είναι οι Πρωτοκορυφαίοι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος. Τρίτος δεξιά του Πέτρου είναι ο Απόστολος και Ευαγγελιστής Λουκάς και απέναντι του ο Απόστολος και Ευαγγελιστής Μάρκος, τρίτος, κοντά στον Παύλο. Ακολουθούν οι υπόλοιποι Απόστολοι κατά σειράν ηλικίας. Όλοι είναι ήρεμοι με γλυκιά  έκφραση και στοχαστικό βλέμμα. Κρατούν ειλητάρια έκτος από τον Απόστολο Παύλο, που κρατεί βιβλίο. Είναι τα σύμβολα του διδακτικού χαρίσματος, που έλαβαν από το Άγιο Πνεύμα. Μεταξύ των Πρωτοκορυφαίων, στη μέση ακριβώς της εικόνος, διακρίνεται ένα κάθισμα κενό, είναι η θέση του αοράτως αεί υπάρχοντος Χριστού ως κεφαλή της Εκκλησίας.

Κάτωθεν του καθίσματος, που κάθονται οι Απόστολοι, μέσα σε ημικύκλιο, σε μαύρο φόντο,  εικονίζεται μορφή γέροντος με στέμμα στην κεφαλή και οξύ στρογγυλό γένι, κρατώντας με τα δύο χέρια του σεντόνι, μέσα στο οποίο φαίνονται δώδεκα χαρτιά τυλιγμένα. Ο γέρων αυτός παριστά τον Κόσμο και τα χαρτιά τους δώδεκα κλήρους, όπου ο καθένας από τους Αποστόλους κληρώθηκε να κηρύξει τον λόγο του Θεού.

Σε αρχαιότερες εικόνες της Πεντηκοστής, αντί του Κόσμου, ζωγραφίζονταν  άνθρωποι από διάφορες φυλές, που βρέθηκαν στα Ιεροσόλυμα κατά την ημέρα της Πεντηκοστής, την ώρα όπου κατήλθε το Άγιον Πνεύμα, ντυμένοι με διαφορετικά φορέματα και, όταν άκουσαν τη βοή μαζεύτηκαν στο σπίτι όπου ευρίσκοντο οι Απόστολοι και απορούσαν γιατί άκουε ο καθένας στη γλώσσα του το κήρυγμα που έλεγαν οι  μαθητές του Χριστού.

Πολύ αργότερα, σε περίοδο παρακμής της εικονογραφίας, τέλη του ΙΣΤ´ και  τον ΙΖ´ αιώνα, άρχισαν στην Ρωσία, επηρεασμένοι από τη Δυτική θεολογία, να εικονίζουν την Παναγία και στις εικόνες της Πεντηκοστής. Στον τύπο αυτής της εικόνος η Θεοτόκος εικονίζεται στη μέση και εκατέρωθεν αυτής οι Απόστολοι. Αυτός ο τύπος της Πεντηκοστής υπάρχει στο τέμπλο του Ναού της Αγίας Τριάδος των Μέσα Λακωνίων. Άλλη στη γύρω περιοχή δεν γνωρίζομε να υπάρχει, πλην μιας στον Ναό του τέμπλου της του Θεού Σοφίας στο Βραχάσι, σύγχρονη, το 1955;, διά χειρός Στυλ. Καρτάκη.

Η Πεντηκοστή των Λακωνίων έχει την επιγραφή: Η ΑΓΙΑ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗ, με έτος ποιήσεως 1845 φέρει δε και το όνομα του δωρητή, αλλά δυσανάγνωστο: «ΜΝΗΣΘΗΤΙ ΚΥΡΙΕ ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΣΟΥ ΕΜΜ. ΓΕΩΡ…..ΣΥΜΒΙΑΣ ΓΟΝΕΩΝ ΤΕΚΝΩΝ…..Είναι έργο λαϊκού ζωγράφου, με στοιχεία βυζαντινής τεχνοτροπίας, επηρεασμένου από το σχέδιο και την τεχνοτροπία της εικόνος του Μυστικού Δείπνου του Μιχαήλ Δαμασκηνού. Η Θεοτόκος στη μέση, καθισμένη επί απλού θρόνου σε στάση περισυλλογής με τα χέρια ενωμένα, φέρει βαθυκόκκινο μαφόριο και βαθυπράσινο χιτώνα. Τα ιμάτια των περισσοτέρων Αποστόλων, δηλώνονται  με σκούρες γραμμές, και σχηματίζουν πλατιές, ανοιχτές πτυχώσεις. Τα πρόσωπα και τα γυμνά μέρη είναι πλασμένα με συνεχή ανοίγματα του προπλασμού και τονίζονται με χοντρές ψιμυθιές. Ο συμμετρικός αυτός τύπος με την Παναγία στη μέση, διατηρεί μόνον αναμνήσεις από τη βυζαντινή περίοδο ως προς τη διάταξη των Αποστόλων, ενώ παρουσιάζει αρκετές επί μέρους επιδράσεις από τη δυτικοευρωπαϊκή τέχνη.  Ξένο εντελώς στοιχείο, ως προς τη σύνθεση της Πεντηκοστής, είναι η άνωθεν της κεφαλής της Θεοτόκου μέσα σε κύκλο πολυάκτινη δόξα με το περιστέρι στο κέντρο. Στην Πεντηκοστή, ως γνωστόν, το Άγιο Πνεύμα δεν εμφανίστηκε ως περιστερά, αλλά «ἐν είδει πυρίνων γλωσσῶν» και κάθισε  στα κεφάλια των Μαθητών.

Η ορθόδοξος θεολογία ουδέποτε απεδέχθη τον τύπον αυτόν. Βέβαια, θα πει κανείς, ότι η Θεοτόκος ζωγραφίζεται στην εικόνα της Αναλήψεως. Εκεί όμως συμβολίζει την Εκκλησία, ενώ στην Πεντηκοστή οι πύρινες γλώσσες κατέβηκαν χωριστά στον καθένα εκ των Αποστόλων  και δι’ Αυτών σε κάθε μέλος της Εκκλησίας. Η δε  Θεοτόκος δέχθηκε ξεχωριστά την δική της προσωπική Πεντηκοστή κατά τον Ευαγγελισμό. «Η αγιότητα του προσώπου της Θεοτόκου είναι μία ιδιαίτερη περίπτωση και δεν μπορεί να συγκριθεί με καμιά άλλη… Και ας μην ξεχνάμε, ότι η Εκκλησία εξαίρεσε από την ακολουθία της Πεντηκοστής το θέμα της θεώσεως, μεταφέροντάς το σε μία άλλη ημέρα: την πρώτη Κυριακή μετά την Πεντηκοστή. Η ημέρα αυτή αφιερώθηκε στον εορτασμό των αποτελεσμάτων της Πεντηκοστής και η Θεοτόκος μετά Πάντων των Αγίων τιμάται ιδιαίτερα: ΄΄Πρὸ δὲ πάντων καὶ ἐν πᾶσι καὶ μετά πάντων τὴν τῶν Ἁγίων Ἁγίαν, τὴν ὑπεραγίαν καὶ αὐτῶν ὑπερσυγκρίτως κρείττονα τῶν ἀγγελικῶν ταγμάτων, τὴν Κυρίαν ἡμῶν καὶ Δέσποιναν Θεοτόκον, Μαρίαν τὴν ἀειπάρθενον΄΄, ερμηνεύει ο Ρώσος θεολόγος Λ. Ουσπένσκι.

Όπως και να έχει, η εικόνα της Πεντηκοστής των Λακωνίων είναι ένα μοναδικό κειμήλιο της μεταβυζαντινής περιόδου, που πρέπει να προσεχθεί και να διαφυλαχθεί. Το ευχάριστο είναι ότι, απ’  όσον διαπιστώσαμε, ο Ναός και οι εικόνες του, φυλάσσονται καλώς από τον εφημέριο της Ενορίας π΄΄ Γιάννη Κατερινάκη και τους άξιους συνεργάτες του.

Print Friendly, PDF & Email

Από giorgos