19ο τεύχος

Κρητικό Πανόραμα

Κυκλοφόρησε το νέο τεύχος του περιοδικού Κρητικό Πανόραμα, του πρώτου και μοναδικού Κρητικού περιοδικού πανελλήνιας κυκλοφορίας

Θέματα:
ΕΜΠΥΡΡΙΚΙΟΣ
Είναι ο πυρρίχιος ο άγνωστος χορός που εντοπίσαμε στο Αμάρι;
Στα Πλατάνια Αμαρίου, ένας ξεχασμένος χορός ξαναβγήκε στην επιφάνεια πριν από λίγους μήνες. Το όνομά του σύμφωνα με τους Πλατανιανούς; Εμπυρρίκιος. Το όνομα του παραπέμπει στον Πυρρίχιο, τον πιο θρυλικό χορό της αρχαιότητας. Η μουσική του εμπυρρίκιου παραπέμπει στη μελωδία του αμαριώτικου πεντοζάλη, τα βήματα του όμως δεν μοιάζουν με το σιγανό πεντοζάλη όπως χορεύεται στην επαρχία Αμαρίου. ¶λλωστε και από τους ντόπιους αναγνωρίζεται ως ξεχωριστός χορός.

Τα βήματά του θυμίζουν το σημερινό σιγανό της ανατολικής Κρήτης, αλλά ο ρυθμός και το ύφος είναι εντελώς διαφορετικά. Είναι αρκετά ζωηρός χορός, «αναντρανιστός». Όπως έχει καταγραφεί στη συλλογική μνήμη του χωριού, χορευόταν συνήθως σε κύκλο (δετός) αλλά με τους δύο πρώτους χορευτές να αποκόπτονται κατά βούλησιν πό τον κύκλο και να χορεύουν ζευγάρι. Αυτή η ιδιαιτερότητα είναι ένα απΆ τα στοιχεία που παραπέμπουν στον πυρρίχιο, εκτός φυσικά από το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο, το όνομα του χορού. Παραπέμπει όμως και στον παράξενο ένοπλο χορό που καταγράφει στα Σφακιά ο Πιέρ Μπελόν το 1549. Ο πυρρίχιος χορός ή πυρρίχη ήταν μεγαλοπρεπής, γρήγορος, λαμπρός και εντυπωσιακός χορός. Συνηθιζόταν στις πόλεις των Δωριέων και αποσκοπούσε στην καλλιέργεια της πολεμικής αρετής. Χορευόταν είτε από ένα πρόσωπο είτε από ζεύγη χορευτών, που έφεραν οπλισμό (ασπίδα και δόρυ ή σπαθί) αι μιμούνταν τις κινήσεις των πολεμιστών, σε επίθεση και σε άμυνα. Ο χορός διακρινόταν για τη ζωηρότητα των κινήσεων και τις παράδοξες περιστροφές του σώματος. Θεωρούνταν χορός των αρχαίων Κουρήτων (σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία τον δίδαξε η θεά Ρέα στους Κουρήτες για να χορύουν γύρω από το νεογέννητο Δία στο Ιδαίο ¶νδρο, χτυπώντας δυνατά τα δόρατά πάνω στις ασπίδες τους, ώστε να δημιουργείται εκκωφαντικός θόρυβος και να μην ακούγεται το κλάμα του βρέφους). Πολύ κοντά στα Πλατάνια, στην ανασκαφή της αρχαίας Συβρίτας βρέθηκε πρόσφατα ένα πολύ σημαντικό εύρημα που σχετίζεται, που ίσως σχετίζεται με τον εμπυρρίκιο: ένας πήλινος κρατήρας φέρει την πρώτη εικονογραφική μαρτυρία πυρρίχιου χορού στην ελληνική αγγειογραφία, με τρεις πολεμιστές οι οποίοι χορεύουν.

Η οδός της Σωτηρίας
Το παρόν ημερολόγιο εκπληρώνει την αυτονόητη υποχρέωση καταγραφής των συνειρμών μιας ομάδας ενηλίκων που δεν μεγάλωσαν ποτέ… Αυτή τη φορά η ομάδα περιηγείται με ποδήλατα βουνού τα Λευκά Όρη, κατεβαίνοντας περνάει από την Ανώπολη, την Αράδενα, τα Λιβανιανά, και διανυκτερεύει Φοίνικα. Την επόμενη μέρα επιστρέφει στη Χώρα Σφακίων…

Η κοπέλα
Η τηλεόραση είναι πολύ ωραία. Όλοι στο χωριό μας την ερέγομέστανε, γιατί είναι σκούρα και τσι πάνε τα σεμεδάκια. Όμως πρέπει να είμαστε πολύ προσεχτικοί, και τα σεμεδάκια να μν έχουνε μεγάλες γλώσσες, γιατί σκεπάζουνε τη μούρη τση νοικοκεράς που λέει τον καιρό, και αυτό είναι αμαρτία. Επίσης, τη τηλεόραση, άμα γαργιωθεί την επαστρέβομε μΆ ένα στεγνό πανί. Δε κάνει να την επλύνομε με νερό και σαπουνάδα, γιατί μια Πανοχωριανή, από τσι καλύτερες νοικοκεάδες του χωριού μας, όντεν εδιαρμίζουντονε το σπίτι για το παναγύρι, την εξεστέλιωσε, την ήβαλε στη γούρνα, ετσίριξε χλωρίνη, τρυλέτι, αζάξι, και ότι άλλο φάρμακο είχε ο καμπινές τση, και οντέ την ανέσυρε από το νερό ήτονε γινομένη αυγό… … Σήμερα σε όλα τα δώματα του χωριού μς υπάρχει ένα μεγάλο άσπρο πιάτο. Δε μας αρέσει γιατί θα το προτιμούσαμε μπλάβο, μα ο μάστορας που μας το Άβαλε είπε να μη το βάψομε. Δε βαριέσαι, τη δουλειά του να κάνει. Και αν είναι κι άσχημο, και την εκάνει με το παραπάνω γιατί θωρούμε 700 κανάλια και δε πα να βρέχει ή να χιονίζει, πράμα μπλιο δεν εμποδίζει το σήμα. Μονοβραδίς εμάθανε να εντοπίζουνε και νΆ αποκωδικοποιούνε τα κανάλια, κι απείς εβρήκανε το «καλό» κανάλι δε το ξαναλλάξανε. Είναι ένα που παίζει μέρα νύχτα «ακατάλληλα έργα». Κι επειδή εξακολουθούνε όλη τως να κουφίζουνε, δίνουνε στη τηλεόαση όλη την ένταση που έχει, κι ετσά όποιος ξένος έρθει στο χωριό ξιπάται, αφού απΆ όλα τα σπίθια δε γροικάται άλλο πράμα παρά μόνο: Oh, oh, oh, yes, yes, yes, no no και τέθοια. Το σπήλαιο Καμηλάρη

Το σπήλαιο Καμηλάρη
είναι από τα πιο αξιόλογα της Κρήτης και η βαραθρώδης είσοδός του το προστάτευσε από τις καταστροφές που συνήθως συμβαίνουν στα σπήλαια που επισκέπτεται πολύς κόσμος. Αυτή η σπηλιά, κατά τη γνώμη του Γ. Αβαγιανού, ήταν κάποτε καταβόθρα που απορροφούσε τα νερά της περιοχής. Στην περιοχή ο Ιουρασικός ασβεστόλιθος είνα έντονα διαβρωμένος και ένα χιλιόμετρο πιο πάνω υπάρχει η δολίνη «βουλισμένο αλώνι». Ο υπόγειος ποταμός του Αλμυρού, όπως απέδειξαν οι σπηλαιοκαταδύσεις του, κατευθύνεται προς τη διεύθυνση του σπηλαίου. Η πηγή στην αρχή βαθαίνει πολύ και μετά υπάρχει υψηλότερα γαλαρία από όπου έρχεται το νερό με νότια κατεύθυνση. Το ενδεχόμενο να εισχωρήσει κανείς μέσα από τα υπερκείμενα σπήλαια στον υπόγειο ποταμό και να βρεθεί η ροή του ψηλότερα πριν αυτό αναμιχθεί με το θαλασσινό, πρέπει να είναι ο στόχος των σπηλαιολόγων στην περιοχή, παράλληλα με τις σπηλαιοκαταδύσεις στην πηγή. Κάτι τέτοιο ίσως να έλυνε οριστικά το οξύ πρόβλημα της υδροδότησης του Ηρακλείου.

Το μανουσάκι
Το μανουσάκι είναι ίσως το πιο κοινό και διαδεδομένο αγριολούλουδο της Κρήτης τους φθινοπωρινούς μήνες. Δεκάδες πλανόδιοι πωλτές μεταφέρουν τα ευωδιαστά μπουκετάκια στα… ανθοδοχεία των σπιτιών και των γραφείων φέρνοντας μαζί τους τα αρώματα και τη μαγεία των βουνών. Παρότι δεν είναι καθόλου σπάνιο, χάρη στην εκπληκτική του μυρωδιά, το μανουσάκι συνοδεύεται από μαγευτικούς θρύλους και παραδόσεις… Ο Νάρκισσος ήταν σύμφωνα με τη Μυθολογία γιός του θεού Κηφισού και της νύμφης Λειριόπης. Όλες οι νύμφες τον είχαν ερωτευτεί χάρη στην εκπληκτική (θεϊκή) του ομορφιά, αυτός όμως δεν έδινε σημασία σε καμία γιατί ήταν ερωτευμένος με τον εαυτό του. Οι θεοί θεώρησαν τη συμπεριφορά του υβριστική και αποφάσισαν να τον τιμωρήσουν παραδειγματικά. Έτσι, μια μέρα που ο Νάρκισσος ήταν σκυμμένος στις πηγές του Ελικώνα και θαύμαζε τον αντικατοπτρισμό του στο νερό, με θεϊκή επέμβαση, έπεσε στο νερό και πνίγηκε.

ΖΩΝΤΑΝΟΣ ΘΗΣΑΥΡΟΣ

Ο «μάγος» των κόμπων
Μυστικά που πέρασαν στόμα με στόμα από γενιά σε γενιά δεν είχαν πια λόγο μετάδοσης. Ένας δαιδαλώδης κόσμος από δεκάδες κόμπους πλέξεις διαφορετικών σχοινιών, ειδικές ραφές, συνδεσμολογίες και τεχνικές κόλλησης χάνεται μζί με τους τελευταίους αληθινούς θαλασσινούς. Αυτό τον κόσμο συνάντησα στο τελευταίο ενεργό νεώριο των Χανίων, όταν πήγα να συναντήσω τους καραβομαραγκούς αδελφούς Καραζαπούνη… Η έκπληξή μου ήταν μεγάλη γιατί εκτός από την μυσταγωγική διαδικασία κατασκευής ενός σκάφους, ήρθα σε επαφή και με έναν παλιό θαλασσοπόρο, που ήξερε να φτιάχνει με τα χέρια του όλα τα απαραίτητα εξαρτήματα ενός πλεούμενου… Ο Χαράλαμπος Καραζεπούνης γεννήθηκε πριν από 78 χρόνια στα Χανιά από Μικρασιάτες γονείς. Σε ηλικία 8 ετών τον έστειλαν στα καράβια για να μάθει τη δουλειά. Δούλεψε στη θάλασσα για 36 ολόκληρα χρόνια, μέχρι το 1964. Έκτοτε εργάζεται ως καραβομαραγκός στο πλευρό του αδελφού του.

Η Κρήτη του 1959
Την ¶νοιξη του 1959 έφτασε στην Ελλάδα ένας νεαρός Αμερικανός φοιτητής της Ιστορίας: ο Ντέιβιντ Στιούαρ. Είχε προγραμματίσει να μείνει λίγες βδομάδες στη χώρα μας αλλά έμεινε σχεδόν εφτά μήνες. Το 1961 που ξαναγύρισε, πήρε τη μεγάλη απόφαση να εγκαταλείψει την ιστορία και να σπουδάσει Πολιτιστική Ανθρωπολογία στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϋ. Ουσιαστικά ο Ντέιβιντ νακάλυψε την Ανθρωπολογία μέσα από την ανακάλυψη της Ελλάδας. Τέλειωσε τις σπουδές του κάνοντας ταξίδια στη Μεσόγειο και αργότερα έγινε καθηγητής της Πολιτιστικής Ανθρωπολογίας στον Καναδά, όπου δίδαξε για 25 χρόνια. Σαράντα οκτώ χρόνια μετά, ο Ντέιβιντ μοιράζεται τις αναμνήσεις του με την Έφη Ψιλάκη σκιαγραφώντας την Κρήτη που γνώρισε.

Το αρχαιότερο τέμπλο
Ο τρισυπόστατος ναός του Αγίου Νικήτα, πολιούχου και προστάτη του οικισμού Λούκια, στις βόρειες υπώρειες των Αστερουσίων, διασώζει το αρχαιότερο τέμπλο της Ορθοδοξίας. Και επειδή τα άλλα δόγματα και οι ομολογίες δεν διαχωρίζουν στη ναοδομία τους, το ιερό βήμα από τον κυρίως ναό, το τέμπλο αυτό αποτελεί το αρχαιότερο δείγμα του είδους, το οποίο μάλιστα εξακολουθεί και στις μέρες μας να παραμένει σε λειτουργική χρήση.

Τρώτε και πίνετε άρχοντες του… Αζοριά
Καταναλωτικές ανάγκες, πολιτική δύναμη και κοινωνική ταυτότητα στον αρχαϊκό οικισμό του Αζοριά. Οι ανασκαφές που διεξάγονται από τον D. Haggis (το Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας των ΗΠΑ) αποκάλυψαν τους χώρους της κονότητας όπου διεξάγονταν τα συμπόσια. Τα συμποσιακά αντικείμενα, όπως οι κύλικες, οι κανάτες, οι επιτραπέζιοι αμφορείς, και τα επιμελώς κατασκευασμένα πήλινα υπόστατα κρατήρων, κυριαρχούν ανάμεσα στα ευρήματα. Αυτά τα κτίρια εξυπηρέτησαν τις δημόσιες ανάγκες, αλλά οπωσδήποτε απηχούν και διάφορους τρόπους κοινωνικής αλληλεπίδρασης και ίσως τη θέση των νοικοκυριών και των γενών και την ενσωμάτωσή τους στην ευρύτερη κοινότητα.

ΚΡΗΤΙΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ

Ο μέλανας ζωμός των Κρητικών
Τα Καράνου είναι ένα παμπάλαιο επιβλητικό χωριό χτισμένο στη ρίζα των Λευκών Ορέων με εργατικούς και καλόκαρδους ανθρώπους με πολύ ενδιαφέρουσες διατροφικές συνήθειες. Η μεγαλύτερη έκπληξη που συναντάμε στη διατροφή τους σχετίζεται με τη χρήση αίματος στην κουζίνα τους, που δεν παατηρείται πουθενά αλλού στην Κρήτη. Το αίμα του χοίρου που σφάζεται τελετουργικά την Παραμονή των Χριστουγέννων αποτελεί βασικό συστατικό μιας συνταγής που ονομάζεται «Ξιδάτο» και θυμίζει έντονα τον Μέλανα Ζωμό των Σπαρτιατών, αλλά και των Δωριέων της Κρήτης στα κοινά τραπέζια που έκαναν και αποκαλούσαν ανδρεία . Θυμίζει, όμως, και τα συνηθισμένα σε Ανατολή και Δύση εδέσματα που παρασκευάζονταν με αίμα, μερικές εκδοχές από τα οποία ήταν διαδεδομένα στην βενετοκρατούμενη Κρήτη. Η ύπαρξη του φαγητού αυτού έχει τεράστια αξία, καθώς, όπως μας λέει ο διαπρεπής συγγραφέας και δημοσιογράφος Νίκος Ψιλάκης, που έχει μελετήσει σε βάθος τον διατροφικό μας πολιτισμό, οι Πατέρες της Εκκλησίας είχαν απαγορεύσει τη χρησιμοποίηση αίματος για την παρασκευή εδεσμάτων, γιατί θεωρούσαν ότι είχε παγανιστικές ρίζες

ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΓΕΥΣΕΙΣ
ΞΙΔΑΤΟ
ΤΟΥΡΤΑ
ΧΟΙΡΙΝΟ ΣΤΙΦΑΔΟ ΣΤΟ ΦΟΥΡΝΟ
ΡΟΔΙΚΙΑ ΒΡΑΣΤΑ ΜΕ ΚΟΥΚΙΑ

Print Friendly, PDF & Email

Από manos