21ο τεύχος

Κρητικό Πανόραμα

Κυκλοφόρησε το 21ο τεύχος του περιοδικού Κρητικό Πανόραμα, του πρώτου και μοναδικού Κρητικού περιοδικού πανελλήνιας κυκλοφορίας. ΣΆ αυτό το τεύχος μπορούμε να διαβάσουμε για:

ΟΡΧΙΔΕΕΣ
Απατηλοί εραστέ.
Στον πλανήτη μας υπάρχουν πάνω από 30.000 είδη ορχιδέας με τις περισσότερες και οι πιο όμορφες να φυτρώνουν στις τροπικές και υποτροπικές χώρες και τις πιο μυστηριώδεις να εντοπίζονται σε ακραίες κλιματικές ζώνες. Ορχιδέες τεράστιες, πολύχρωμες, πολλές φορές εναέριες, ορχιδέες του φυτρώνουν στην αρκτική ζώνη και τις ερήμους, ορχιδέες που «μεταμφιέζονται» με μαεστρία για να μπορέσουν να επιβιώσουν.

Τα περισσότερα δημοσιεύματα παρουσιάζουν συνήθως αυτές τις καταπληκτικές ορχιδέες. ΓιΆ αυτό προκάλεσε τεράστια έκπληξη το αφιέρωμα του National Geographic στις ορχιδέες, τον Απρίλιο του 1971: στο εξώφυλλο του μεγαλύτερου φυσιολατρικού περιοδικού δέσποζε μια κρητική ορχιδέα. Τις τελευταίες δεκαετίες οι γνώσεις που αποκτήσαμε για τις ορχιδέες της Κρήτης είναι πολύ σημαντικές επειδή αρκετοί επιστήμονες και φυσιοάτρες ασχολήθηκαν συστηματικά με τη μελέτη και την ταξινόμησή τους. Έτσι γνωρίζουμε ότι στη Μεγαλόνησο φυτρώνουν, περίπου, 70 είδη, εκ των οποίων τουλάχιστον 14 θεωρούνται ενδημικά.
Η ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΕΞΑΠΑΤΗΣΗ ΤΩΝ ΟΡΧΙΔΕΩΝ
Μερικές ορχιδέες, κυρίως αυτές της οικογένειας Ophrys, χρησιμοποιούν τη σεξουαλική εξαπάτηση για να επιτύχουν τη γονιμοποίησή τους. Οι ορχιδέες αυτές μιμούνται το σχήμα και το χρώμα (ενός συγκεκριμένου είδους θηλυκού) εντόμου. Παράλληλα εκκρίνουν μεγάλη ποσότητα φερεμονών (ορμονών αναπαραγωγής) για να προσελκύσουν τα αρσενικά ένομα. Τα έντομα ξεγελιούνται από τα φυτά και προσγειώνονται πάνω τους. Το μόνο που καταφέρνουν, όμως, είναι να μεταφέρουν τη γύρη από τη μια ορχιδέα στην άλλη προκαλώντας τη γονιμοποίησή τους.

ΓΙΑΤΙ ΤΑ ΦΡΟΥΡΙΑ ΕΧΟΥΝ ΠΡΟΜΑΧΩΝΕΣ;
ΑΠΛΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΡΟΥΡΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΝΙΚΗΣ
ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΟΧΥΡΩΣΕΙΣ ΤΟΥ 13ου-19ου ΑΙΩΝΑ
Τα μεσαιωνικά οχυρά με τη γνωστή αρχαία μορφολογία λέγονται κάστρα ή καστέλλια (castles, castelli). Εκείνα που δημιουργήθηκαν σύμφωνα με τα νέα οχυρωτικά συστήματα των αρχών του 16ου αι. και εξής, για την αντιμετώπιση πολεμκών επιχειρήσεων με πυροβολικό, λέγονται φρούρια ή φορτέτζες (fortresses, fortezze). Τα κάστρα χαρακτηρίζονται από τους ψηλούς, ορθογωνικούς ή κυλινδρικούς πύργους και τα κατακόρυφα μεταπύργια (=μεταξύ των πύργων) τείχη τους. Στα φρούρια το βασικό αμυντικό στοιχείο είναι ο προμαχώνας. Ο σνδυασμός των προμαχώνων και των ισχυρών επιχωματωμένων τειχών που λέγονται «κορτίνες» (ο όρος δεν έχει βρει ακόμη τη δόκιμη μονολεκτική ελληνική του απόδοση), έδωσε τη θεμελιώδη αμυντική διάταξη του προμαχωνικού οχυρωτικού συστήματος, το λεγόμενο προμαχωνικό μέτωπο. Τι ακριβώ είναι όμως ένας προμαχώνας; Ο προμαχώνας είναι το αμυντικό στοιχείο που αντικατέστησε τον μεσαιωνικό πύργο, αφού πέρασε από τη φάση του συμπαγούς, χαμηλωμένου τυμπανοειδούς πύργου, ο οποίος εφαρμόστηκε στα φρούρια της λεγόμενης «μεταβατικής» περιόδου: ενός διαστήματος που, κάτω από την πίεση των γεγονότων, δεν κράτησε πάνω από πενήντα χρόνια – τις τελευταίες δεκαετίες του 15ου αιώνα και τις πρώτες του 16ου – σε μιαν Ευρώπη την οποία συγκλόνιζαν πολυάριθμοι πόλεμοι, και οδήγησε ταχύτατα στην ολοκληρωμένη λύση αντιμετώπισης της υπεροπλίας του πυροβολικύ.

ΓΡΑΜΜΑ ΑΠΟ ΤΑ ΚΑΠΕΤΑΝΙΑΝΑ
Ερωντεβού στα Καπετανιανά
Η έντονη ερωτική δραστηριότητα των παραδοσιακών κοινωνιών δεν έχει μελετηθεί ποτέ, παρόλο που έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον. ΑπΆ όλες τσι πτυχές τση θα σταθούμε στο ερωντεβού που εγίνουντονε στο χωριό μας. Ερωντεβού αποκαλούσανε τη συνάντηση ενός παράνομου ζευγαριού που είχε μόνο ένα σκοπό, κι αυτό με τη ψυχή στο στόμα. Τσι λέξεις, ερωντεβού και ερωντεβούδες, όπως ελέγανε το παράνομο ζευγάρι, τσι πρωτόπε η Διαμαντοχρυσή κι από τοτεσάς επομείνανε. Τα ίδια βέβαια εγίνουντονε και στα καμπίτικα χωριά, μα στο δικό μας μιαολιά παραπάνω, γιατί άλλη όρεξη έχεις άμα τρως οφτό κρέας και άλλη άμα τρως βραστές λαχανίδες. Οι μόνοι συνδυασμοί που μπορούσανε να γενούνε ήτονε να πάει παντρεμένος με παντρεμένη γή απάντρευτος με παντρεμένη. Δυο απάντρευτοι δεν εκάννε ποτέ τως ερωντεβού, γιατί άμα το βάνανε στο μυαλό τως, επαντρεύουντονε ντελόγο. Το μόνο πράμα που δεν εγίνηκε ποτέ και ούτε επέρασε από το μυαλό κιανενούς ήτονε να πάει παντρεμένος με απάντρευτη. Ετούτο εθεωρούντονε ό,τι πιο ανήθικο και διεστραμμένο υπάρχει στο κόσμο και όποος το Άκανε ελογούντονε άτιμος και ας μη τον ετσακώνανε. Ετσά ποτέ δεν εδιανοήθηκε κιανείς να κάμει ερωντεβού με απάντρευτη. Οι παντρεμένες πάλι γυναίκες ήτονε οι πια τυχερές, γιατί αυτές μπορούσανε να πάνε με όλους.

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ
Στα Αστερούσια με ποδήλατο
Η πρώτη φορά στον Κουδουμά πριν τρία χρόνια με κεραυνοβόλησε με βαθύ έρωτα για τα Αστερούσια – τραγούδι το όνομά τους από μόνο του. Η ερημιά τους, τα φαιά χρώματα που εξελίσσονται σε γαλάζια όσο βραδιάζει, οι απάτητες απολήξεις των φαραγγιών στη θάλασσα, οι σπάνιες τούφες φοινίκων σαν πινελιές της αόρατης πλην παρούσας βόρειας Αφρικής, οι οικισμοί που καμαρώνουν το Λιβυκό… … Από τα Καπετανιανά (¶νω) προς Κόφινα με δροσιά πρωινή και λοξές ματιές στο πέλαγος, στα γρήγορα – πόσο σχετικά είναι όλα, στο διάσελο που χωρίζουν οι δρόμοι: βόρεια η Μεσαρά, αατολικά οι Παράνυμφοι, νότια – νοτιοανατολικά προς τη θάλασσα, αν και ξεκινά με ανάβαση για να πάρουμε φόρα, το απόλυτο κατέβασμα στον Κουδουμά με παρεκτροπές αισθητικών αναζητήσεων: ανάμεσα στις αλλεπάλληλες στροφές, παίρνουμε κάθε τόσο το παλιό μονοπάτι που τέμνει κάθετα τν δρόμο αγνοώντας τις ήπιες κλίσεις που απαιτούνται για τα σύγχρονα αυτοκίνητα: Τα υποζύγια και τα πόδια των παραδοσιακών διαβατών δεν χρειάζονται ευθειούλες και περιποιημένα οδοστρώματα ούτε περίμεναν την αρμόδια διεύθυνση της Νομαρχίας να στείλει τα μηχανήματα στην πρώτη βοχούλα που παρασύρει λίγο χώμα, ανέβαιναν – κατέβαιναν με κόπο που απαιτείται για να σεβαστείς το τοπίο και την ιερότητά του, χρησιμοποιούσαν το μυαλό και τις δυνατότητές τους με μέτρο και υπομονή για να διαβούν από ένα κακοτράχαλο και πανέμορφο τόπο, με την οικονομία που ένστικτα κατείχαν οι άνθρωποι που μεγάλωσαν μέσα στη Φύση…

ΕΝΘΥΜΗΣΕΙΣ
Οι «απλοί» άνθρωποι γράφουν ιστορία
Οι «Ενθυμήσεις» αποτελούν είδος σύντομου χρονικού, όπου αναφέρονται συμβάντα εντελώς υποκειμενικά και εντυπωσιακά σε προσωπικό επίπεδο. Τα σύντομα υτά χρονικά βρίσκονται συνήθως καταχωρημένα στο μέσα μέρος των σελίδων διαφόρων βιβλίων, κυρίως λειτουργικών, που χρησιμοποιούνταν τακτικά ή στα «δεφτέρια» και στα κατάστιχα, ή ακόμη σε κάποια άγραφη σελίδα χειρογράφων. Συνήθως, αναφέρονται σΆ επιδρομές και πολέμους, φυσικές καταστροφές, επιδημίες, θανάτους, γεννήσεις, κ.λπ. Τα γραπτά αυτά μνημεία αποτελούν αψευδείς μαρτυρίες ιστορικών γεγονότων από τη μεριά των απλών ανθρώπων, γιΆ αυτό και δίκαια χαρακτηρίζονται ως η «μνήμη του λαού». Αν προχωρήσουμε ακόμη περισσότερο, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι οι ενθυμήσεις αυτές μάς παρέχουν συχνά, ανεξάρτητα από το κείμενο που μεταφέρουν, ιστορικές πληροφορίες της ίδιας ακριβώς τάξης με εκείνες που έχουμε συνηθίσει να αναζητούμε στα αρχεία.

ΜΑΡΟΥΛΑΣ
Πηγάδι-κόσμημα
Κτισμένο στο ανώτερο άνδηρο ενός οικοπέδου πυ κάποτε φιλοξενούσε ένα θαλερό κήπο, το πηγάδι του Μαρουλά αποτελεί αδιάψευστο μάρτυρα της μαστοριάς και της τέχνης των ανθρώπων την εποχή που κατασκευάστηκε. Το ανώτερο υπέργειο τμήμα του, κτισμένο εξ ολοκλήρου από λαξευτή λιθοδομή, ύψους περίπου 2.5μ., απολήγει σε τρουλίσκο πο στηρίζεται σε δύο τόξα, ημικυκλικής διατομής, τα οποία με τη σειρά τους πατούν πάνω σε τετράγωνη βάση. Το ανώτερο τμήμα του μετώπου του κοσμείται περιμετρικά από κορνίζα με αλλεπάλληλα κυμάτια, ημικυκλικής διατομής, ενώ λίγο χαμηλότερα το διατρέχει ταινία ημικυκλικής επίσης διτομής. Όμοιας διατομής είναι και οι διαμορφωμένες γωνίες του σε όλο το ύψος του. Στο εσωτερικό του σώζεται ακόμα το ξύλινο μαγκάνι με το οποίο ανεβοκατέβαζαν το δοχείο για το νερό. Το πηγάδι αποκτά εξαιρετικό ενδιαφέρον, αφού εκτός από την ασυνήθιστη αρχιτεκτονική του φέρει εγάρακτη επιγραφή περιμετρικά, στο ανώτερο τμήμα του…

ΕΡΗΜΑ ΧΩΡΙΑ
Ο Ράφτης των θρύλων & η ιερή ελιά Ο Ράφτης,
ένα ερειπωμένο και έρημο από τα μέσα του 20ου αιώνα χωριό, βρίσκεται στο κέντρο περίπου του νομού Ηρακλείου, στα νοτιοανατολικά όρια του Δήμου Ρούβα. Δύο πρόχειροι αυτοκινητόδρομοι, ο ένας από το χωριό Γέργερη και ο άλλος από μια στροφή των Ανεγύρων οδηγούν στον εντελώς άγνωστο, παρά την κεντρικότατη θέση του, οικισμό. Ένας θρύλος, πολύ ζωντανός, αλλά υπερβολικός και περίπλοκος θέλει την περιοχή να χρησιμοποιείται ως τόπος ταφής των εδρευόντων στη Γόρτυνα Αρχιεπισκόπων Κρήτης. Πολλοί κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής ισχυρίζονται ότι υπάρχει εδώ μια υπόγεια λαξευτή στοά – κατακόμβη, στην οποία διατηρούνται ακόμη ένθρονα, τα μουμιοποιημένα και εν πλήρη στολή, σκηνώματα των ιερών αυτών προσώπων. Επίσης δεν είναι λίγοι αυτοί που ισχυρίζονται ότι έχουν μπει στην κατακόμβη και τα έχουν δει, μεταξύ των οποίων και μια ηλικιωμένη γυναίκα, η οποία κατά τα λεγόμενά της, πηγαίνει τακτικά και τα θυμιάζει. Το σημαντικότερο αξιοθέατο του Ράφτη είναι ίσως η υπεραιωνόβια ελιά που διατηρείται και σήμερα στην αυλή του του ναού του Οσίου Νίκωνα. Η ελιά αυτή, που αποτελεί άλλο ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα «ιερού δέντρου» και συνδέει τη χριστιανική μας πίστη με τις προελληνικές μας καταβολές, τιμήθηκε πολύ και από χριστιανούς και από μουσουλμάνους, που της απέδιδν μέχρι και θαυματουργές ικανότητες.

ΚΡΗΤΙΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ
Υπόγειος μεζές
Γαστερομύκητας, μικοριζικός ο μοναδικός του είδους Πισόλιθος στην Ευρώπη. Ημιυπόγειος ή επίγειος παρουσιάζεται μετά τον χειμώνα από το τέλος του, εφόσον έχουμε αρκετές ηλιοφάνειες, μέχρι και τις αρχές της άνοιξης με τους υγρούς νοτιάδες και την αύξηση της ηλιοφάνειας. Σε εδάφη αμμώδη, προσήλια, στεγνά και χωρίς πυκνή βλάστηση μπορεί να φυτρώσει και ανάμεσα σε πέτρες και στο πρανές των δρόμων και των χωραφιών. Κάτω από ελιές, πεύκα, σκίνα, λαδανιές, πρίνους, σπαλάθους και σε σημεία χωρίς σχεδόν καθόλου χώμα αλλά γεμάτα χαλίκια. Το μέγεθος του μπορεί να είναι από 40χιλ ως και 150χιλ., δηλαδή όσο μια πολύ μεγάλη πατάτα. Στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρεται ως φαγώσιμος από ορισμένους, ενώ από άλλους ως μη φαγώσιμος εξαιτίας της έντονης μυρωδιάς και γεύσης του. Στην Κρήτη και συγκεκριμένα στα Χανιά συλλέγεται μετά μανίας και θεωρείται πολύ καλό έδεσμα. Για να φαγωθεί όμως χρειάζεται συγκεκριμένη φροντίδα κατά το μαγείρεμα ώστε να γίνει όπως πρέπει γευστικός. Αυτό οι Χανιώτες το γνωρίζουν και γιΆ αυτό τον καταναλώνουν με ευχαρίστηση. Εμείς που τον γευτήκαμε μπορούμε να σας διαβεβαιώσουμε ότι πρόκειται για εξαιρετικό μεζέ.

ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΓΕΥΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΑ ΣΦΑΚΙΑ
ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΓΕΥΣΕΙΣ
ΜΠΟΥΡΕΚΙ (ΧΑΝΙΩΤΙΚΟ)
Χοχλιοί με ξινόχοντρο,
πατάτες και κολοκύθια.
Αμπελοβλαστάκια βραστά
Ξεροτήγανα – σφηκοφωλιές

Print Friendly, PDF & Email

Από manos