Τακτικό στο ραντεβού του με τους φίλους της Κρήτης, το Κρητικό Πανόραμα, που έχει φτάσει αισίως στο 23ο τεύχος, δίδοντας μια διαφορετική οπτική στα της Κρήτης, διδάσκοντας μας για σημεία και θέματα που πολύ από μας, παρά την πολύχρονη ύπαρξη μας στη Κρήτη, αγνοούμε.
Αυτή τη φορά στη θεματολογία του, υπάρχει αναγκαστικά και η ζημιά που έχει γίνει στα δάση της Κρήτης στο πέρασμα των αιώνων.
Ακόμα το τακτικό γράμμα από τα Καπετανιανά, αλλά και οι Κρητικές γεύσεις.
Ακολουθεί μια περίληψη των κυριότερων θεμάτων του 23ου τεύχους:
Χίλια χρόνια όρθιος στα κύματα
Χίλια χρόνια στέκεται απέναντι στα κύματα του ανοικτού Λιβυκού πελάγους ο ωραίος ναός του Αποστόλου των Εθνών, Παύλου, σημαδεύοντας και ονοματίζοντας την απομονωμένη αλλά όχι μόνο γι’ αυτό μυστικιστική παραλία. Κι όταν αγριεύει ο νοτιάς, τα κύματα φτάνουν, ακουμπούν και πολλές φορές σκεπάζουν ολόκληρο το τρουλαίο κτίσμα.
Χίλια χρόνια, οι πιστοί, οι περιηγητές και οι παροικούντες αγωνιούν ότι θα το πάρουν μαζί τους κι όμως αυτό ξεπροβάλλει και πάλι μέσα από τους αφρούς, αλώβητο και αξιοθαύμαστο.
Ο ναός και η παραλία του Αγίου Παύλου, ευρίσκονται δυτικά της Αγιά Ρουμέλης, διοικητικά όμως υπάγονται στον ορεινό οικισμό του Άι-Γιάννη, που μπορεί να διασώζει ακόμη στοιχεία του μύθου των Σφακίων, και στην ενορία του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, της οποίας αποτελεί εξωκκλήσι.
Ο ναός αυτός έχει καθαγιαστεί από την επίγεια παρουσία δύο αγίων μορφών με τις οποίες είναι άρρηκτα συνδεδεμένος: Τον Πάτρωνά του, Άγιο Παύλο, που πέρασε από την περιοχή και τον κτήτορά του, Άγιο Ιωάννη τον Ξένο, που τον ανοικοδόμησε σε ανάμνηση του αποστολικού περάσματος.
Η άλλοτε πυκνοδασωμένη Κρήτη έχει πληρώσει πανάκριβα το πέρασμα των αιώνων με τη συνεχή καταστροφή και περιορισμό των δασών της, ώστε σήμερα να είναι από τις περιοχές με ελάχιστα δάση.
Από τα στοιχεία των πρόσφατων δασικών πυρκαγιών (1981-2007) αξίζει να παρατηρήσει κανείς ότι η συνεχιζόμενη κατάσταση των δασικών πυρκαγιών, χωρίς μάλιστα αντιδιαβρωτικά μέτρα οδηγεί στην ερημοποίηση, ίχνη της οποίας έχουν ήδη εμφανιστεί σε μερικές περιοχές…
Μας τόπε μια, μας τόπε δυο, ελάτε να μυρίσετε τα αληθινά βουνά, ελάτε να συγχωρεθείτε από τα επίγεια, μα δε θα παραπονεθούν τα έρμα (εννοεί φαντάζομαι τα ποδήλατα και όχι τα παιδιά μας), στο τέλος ψηθήκαμε: το δισάκι μας στον ώμο και ξημερώματα στον Άι-Γιάννη πάνω από την Αράδαινα, ασφαλώς Σφακίων: γυμνή, αλλά όχι ανυπεράσπιστη η κορυφή της Ζαρανοκεφάλας περιμένει με την αυτοπεποίθηση του Αιώνιου εμάς τους ταπεινούς προσκυνητές που παλεύουμε στο μονοπάτι με όλο το σχετικό εξοπλισμό μας…
… Βγάζω παπούτσια και κάλτσες για να κουνήσω απολαυστικά τα δάχτυλα των ποδιών: νιώθω ζωντανός και επαρκέστατος, κατάκοπος μα επιβεβαιωμένος, πλήρης και διαυγής αρκετά ώστε να εντοπίσω την απάντηση που αναζητούσα από καιρό στην επερχόμενη μοιραίως ερώτηση, γιατί τα κάνουμε όλα αυτά, γιατί άραγε να βραδιαζόμαστε στις ερημιές και να καιγόμαστε στις ανηφόρες, γιατί να ξεραινόμαστε στη δίψα και να ακούμε την καρδιά μας να φτεροκοπά από προσπάθεια: γιατί γινόμαστε καλύτεροι άνθρωποι…
Ο διακεκριμένος κεραμίστας Χριστόφορος Σκλαβενίτης που κατόρθωσε μετά από πολύχρονες και επίπονες προσπάθειες να ανακατασκευάσει τη μινωική πυριτική μάζα του 1600 π.Χ., περιγράφει με λεπτομέρειες πώς έλυσε με επιτυχία τον αρχαίο γρίφο…
«Το πρόγραμμα ήταν πολύ φιλόδοξο. Έπρεπε να κατασκευάσω μία Θεά των όφεων, πλάκες μεγάλες ανάγλυφες, προσόψεις σπιτιών, ρόδακες, χάντρες κ.ά.
Η μάζα την οποία όφειλα να κατασκευάσω απαιτούσε ειδικά χαρακτηριστικά:
Να είναι σχετικά εύπλαστη, τόσο που να σχηματοποιείται με το χέρι ή να σταμπώνεται σε καλούπι.
Να διατηρεί τη φόρμα της κατά το στέγνωμα, να είναι ανθεκτική για να δουλεύεται με μαχαίρι και να μπορούν να γίνουν χαράγματα, σχέδια και το τελικό φινίρισμα.
Να διατηρεί τη φόρμα της κατά το ψήσιμο μέχρι 1000 βαθμούς Κελσίου και το τελικό προϊόν να είναι λευκό, στέρεο, βαρύ και συγχρόνως πορώδες για να επιδέχεται εφυάλωση»…
Η γέννηση του Δία συνδέθηκε με πολλούς τόπους, εντός και εκτός Κρήτης. Σύμφωνα, όμως, με τη Θεογονία του Ησίοδου ο Δίας δεν γεννήθηκε πουθενά αλλού, παρά στην περιοχή της Λύττου. Όταν έφτασε ο καιρός να γεννηθεί ο θεός, διηγείται ο ποιητής, oι γονείς, της Ρέας έστειλαν τη θυγατέρα τους στην πλούσια γη της Λύττου να γεννήσει εκεί το θείο βρέφος μακριά από τον Κρόνο. Έπειτα, από το σπήλαιο της Λύττου η Ρέα μετέβη στο Ιδαίον Άντρον, όπου και ανάθρεψε το Δία. Αυτή η μυθολογική παράδοση ήταν και η σημαντικότερη της Λύττου και συνδέεται άμεσα με τη λατρεία του μεγάλου θεού και πιθανότατα με τον έλεγχο του Δικταίου Άντρου.
H ιστορία της Λύκτου χάνεται στην αχλύ του έπους. ΟΌμηρος τη μνημονεύει ως μια από τις κρητικές πόλεις η οποία έλαβε μέλος στον Τρωικό Πόλεμο με αρχηγό τον Κοίρανο, τότε που: «…παλληκάρια από την Κνωσό κι από τη Λύκτο, από τη Γόρτυνα, τη Φαιστό, τη Λύκαστο, το Ρύτιον και τη Μίλητο ακολούθησαν τον παράτολμο βασιλιά της Κνωσού (Ιδομενέα) στο μακρινό ταξίδι προς την Τροία…» (Ιλ., Β.647). Ο Κοίρανος είναι και ο μόνος επώνυμος Λύκτιος που πέθανε στην Τροία. Τον σκότωσε ο Έκτορας, ενώ εκείνος προσπαθούσε να σώσει το Μηριόνη.
Ξετυλίγοντας, το μίτο της ιστορίας της Λύκτου μαθαίνουμε, από τον Αριστοτέλη ότι οι Λύκτιοι θεωρούσαν πως ήταν άποικοι των Σπαρτιατών και για αυτό το λόγο απέστειλαν, το 668 π.Χ. κατά το Β΄ Μεσσηνιακό πόλεμο, τοξότες για να πολεμήσουν στο πλευρό των Σπαρτιατών εναντίον των Μεσσηνίων. Η σπαρτιατική καταγωγή των Λυκτίων επίσης, φέρεται να αποτέλεσε κριτήριο για τη βοήθεια που δέχθηκε η πόλη το έτος 346 π.Χ. από τον βασιλιά της Σπάρτης Αρχίδαμο.
Ήταν Ιούλιος και η παραλία «Μάρμαρα» στο φαράγγι της Αράδαινας έσφυζε από ζωή. Δεκάδες άνθρωποι έφτασαν με καραβάκια ή με τα πόδια για να απολαύσουν το μπάνιο τους σ’ αυτή την εξωτική παραλία των Σφακίων. Κάποιοι που ενοχλήθηκαν από την πολυκοσμία, αποτραβήχτηκαν από την παραλία και κατευθύνθηκαν στις σπηλιές από μάρμαρο που βρίσκονται στην περιοχή.
Αυτοί που βρέθηκαν στη μεγαλύτερη σπηλιά, λίγο αργότερα, βίωσαν μια από τις μεγαλύτερες εκπλήξεις της ζωής τους. Λίγα μέτρα μακριά τους, ένας πελώριος γύπας προσγειώθηκε ανώμαλα στη θάλασσα και μετά κατευθύνθηκε προς τη μεριά τους, με άγαρμπες κινήσεις…
Ο Χρυσόστομος Ορφανουδάκης που ζει μόνιμα στην περιοχή διέσωσε και περιέθαλψε τον γύπα και θυμάται:
«Για δυο-τρεις μέρες έκανε πού και πού κάποια τρέμουλα, κάτι σαν επιληψία. Όσο περνούσαν οι μέρες, καναβός που «βαφτίσαμε» Ροβινσώνα γινόταν όλο και πιο φιλικός μαζί μου. Τα βράδια ερχότανε στο δωμάτιό μου. Μια φορά μάλιστα που πλησίασε ο σκύλος, αυτός ήρθε δίπλα μου για να προφυλαχτεί.
Μια άλλη μέρα ανέβηκε πάνω στο τραπέζι και όταν τον κατέβασα έβαλε φωνές και ξανανέβηκε. Ήθελε να κάθεται κοντά μου και όχι εκεί που τον έβαζα εγώ. . .»
Στο μέτωπό του φέρνει το λιόκαμα. Τα χέρια του είναι ροζιασμένα από τον κάματο μιας δύσκολης ζωής. Μιας ζωής που δεν τον λύγισε. Απεναντίας τον έκαμε δημιουργό και εφευρέτη. Κοπτικά καρπών από δέντρα, ραβδιστικά και άλλα μηχανήματα είναι μερικές μόνο από τις επίσημα αναγνωρισμένες πατέντες του.
Η σημαντικότερη, όμως, κρύβεται στο στόμα του. Άλλωστε, από την πρώτη στιγμή που τον βλέπουμε, η προσοχή μας στρέφεται στην άσπρη του οδοντοστοιχία που έχει κατασκευάσει ο ίδιος από ξύλο. Φαίνεται τόσο γερή και κάτασπρη σαν να είναι μικρού παιδιού.
«Μέχρι σήμερα έχω κατασκευάσει πολλές μασέλες που τις έχουν ζητήσει και τις έχω δώσει σε γιατρούς για να τις παρουσιάζουν, λέει, στα σεμινάρια του εξωτερικού. Στην περιοχή οι οδοντίατροι που με ξέρουν με φωνάζουν πια… συνάδελφο!»
Για την εποχή και το χωριό τση, η Παρασκή ήτονε πολύ σπουδαγμένη. Είχε φτάξει σάμε την τρίτη του Δημοτικού και μάλιστας την Πρώτη την ήκαμε δυο χρονιές, τη Δευτέρα τρεις και την Τρίτη θα την εξετέλευγε όλη, όσα χρόνια κι αν εχρειάζουντονε, γιατί τα ’παιρνε τα γράμματα, με επόμεινε η μάνα τση βαρεμένη και την εξεσκολίσανε κακήν-κακώς για ν’ ανεθρέψει τ’ ατζιμπραγά που ήκαμε. Όσα όμως κι αν ήτονε τα γράμματά τση, κιαμιάν άλλη, ούτε σοκαιρίτισσα, ούτε πια μική, ούτε πια μεγάλη, την εξεπέρνα σ’ όλο το χωριό, μη πω και στα γυροχώρια.
Η σπουδαγμένη Παρασκή ήτονε σίγουρη πως τα γράμματα είναι καλά, και το πίστευε αυτό ακράδαντα και ας μην είχε θωρώντας το καλιμέντο τως.
Μόνο βάσανα εγνώρισε απ’ όνομις τως. Πρώτο και χειρότερο επόμεινε απάντρευτη και ήλεγε πως εφταίγανε οι σπουδές. Γιατί όξω που δε τσι πόμενε καιρός να ροζονάρει αφού εδιάβαζε σύρμα ένα μεγάλο βιβλιό, πάνω από οχτώ οκάδες, που τσ’ είχε αγορασμένο πρίχου την Κατοχή ο σάντολός τση, δεν εμπόριε να παντρευτεί κι έναν που να κατέχει πια λίγα γράμματα απ’ αυτήν. Ήπρεπε να πάρει γή δάσκαλο γή παπά γή τολάιστον ανεγνώστη.
Η χαρακτηριστικότερη κατασκευή της κρητικής οικοδομικής είναι το χωμάτινο δώμα, επίπεδη στέγη στηριγμένη σε πλέγμα από ξύλινα δοκάρια. Προσδίδει στο κρητικό σπίτι το σπουδαιότερο αρχιτεκτονικό χαρακτηριστικό ώστε μπορεί να ονομαστεί βιοκλιματικό σπίτι.
Η ιδιάζουσα αυτή κατασκευή επηρεάζει περισσότερο από κάθε άλλο την κάτοψη και γενικότερα τη συνολική μορφή κάθε κτίσματος. Τα τοπικά υλικά, η οικονομική ευρωστία των κατοίκων, οι ιδιαίτερες κλιματολογικές συνθήκες ήσαν οι κύριοι παράγοντες που έδωσαν σε κάθε περιοχή της Κρήτης τη μορφολογία των κτισμάτων ώστε να είναι απολύτως εναρμονισμένα με το φυσικό περιβάλλον. Η διαδικασία κατασκευής του χωμάτινου δώματος εφαρμοζόταν σχεδόν αποκλειστικά στα σπίτια στην Κρήτη με τον ίδιο πανάρχαιο τρόπο από την Υστερομινωϊκή εποχή μέχρι το 1850 μ.Χ. περίπου.
ΓΑΛΑΤΟΧΥΛΟΦΤΑ (Φρέσκες χυλόπιτες βρασμένες στο γάλα).
