25ο τεύχος

Κρητικό Πανόραμα

Έφτασε στα χέρια μας, το νέο τεύχος του περιοδικού "Κρητικό Πανόραμα", για να μας δείξει και να μας διδάξει για όλα όσα αγνοούμε για τη Κρήτη, παρά το γεγονός ότι ζούμε και κινούμαστε στο νησί. Σ’ αυτό τεύχος μπορούμε να μάθουμε για:

Τα βραχογραφήματα του Ασφένδου
Δάπεδο… ανεκτίμητης καλλιτεχνικής και αρχαιολογικής αξίας διαθέτει το ταπεινό και μικροσκοπικό σπήλαιο Σκορδολάκια στ’ Ασφένδου Σφακίων. Τα βραχογραφήματα που χάραξαν στην ασβεστολιθική επιφάνεια πρωτόγονοι κυνηγοί περιέχουν πολύτιμες πληροφορίες για μια εποχή άγνωστη και μυστηριώδη που ξέρουμε μόνο το τέλος, αλλά όχι την αρχή της. ΟΙ παραστάσεις μπορούν να καταταχθούν σε δύο ομάδες:

Η πρώτη ομάδα αποτελείται από συγκεκριμένα-εικονιστικά θέματα, ενώ η δεύτερη από αφηρημένα σύμβολα. Σε αυτές, βέβαια, πρέπει να προσθέσουμε και τα σύγχρονα χαράγματα που περιλαμβάνουν ονόματα και ημερομηνίες. Το πιο… συχνά χαραγμένο θέμα είναι ο αίγαγρος ή το ελάφι που συναντάμε στην επιφάνεια 22 φορές. Βρίσκουμε επίσης πλοία, τόξα βέλη και ένα δέντρο. Ιδιαίτερα συχνή είναι η παρουσία αφηρημένων σχημάτων: πλήθος από μικρές κοιλότητες και γραμμικά διαγράμματα. Άλλοτε σαφή και βαθειά χαραγμένα και άλλοτε άτονα και ασαφή καλύπτουν μεγάλο μέρος της επιφάνειας. Η διάκρισή τους είναι ιδιαίτερα δύσκολη, ακριβώς γιατί, στο σύνολό τους, σαφή ή ασχηματοποίητα τα διαγράμματα αυτά κρατούν ερμητικά κλειστό το νόημά τους. Τα βραχογραφήματα του Ασφένδου έχουν τεράστια καλλιτεχνική και αρχαιολογική αξία, καθώς διασώζουν την αισθητική και τις ανησυχίες ανθρώπων που έζησαν στα ορεινά Σφακιά πριν από τουλάχιστον 4.000 χρόνια…

Ακρωτήριο Σίδερος, το ακρότατο όριο
Κάβο Σίδερος ονομάζεται η περιοχή του βορειοανατολικότερου ακρωτηρίου της επαρχίας Σητείας και της Κρήτης. Η χερσόνησος αποτελείται από δύο όρμους, τον όρμο Τέντα και τον όρμο Κυριαμάδη στον οποίο βρίσκεται και η ομώνυμη ναυτική βάση. Αυτοί οι δύο όρμοι καθώς σχηματίζονται και εισχωρούν βαθιά μέσα στη στεριά δίνουν την αίσθηση φιόρδ. Τα δύο στενότερα σημεία του ακρωτηρίου δεν ξεπερνάνε σε πλάτος μερικά μέτρα. Πρόκειται για τοπίο ιδιαίτερου χαρακτήρα και φυσικού κάλλους με τις βραχώδεις επιφάνειες, τους πολλούς μικρούς και γραφικούς ορμίσκους που θυμίζουν φιόρδ, τον ανοιχτό ορίζοντα, το έντονο φως και τα εξαίσια χρώματα του ουρανού και της θάλασσας. Η αίσθηση της ερήμου και του «ακρότατου ορίου» είναι έντονη εδώ. Η βλάστηση ελάχιστη, αποτελείται κυρίως από φρύγανα και πόες, τα δέντρα είναι ανύπαρκτα. Το αρχαίο όνομα του Ακρωτηρίου ήταν Σαμώνιο ή Σαλμώνιον, ενώ διατυπώνονται και διαφορετικές απόψεις. Ορισμένοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι το Σαλμώνιο ήταν άλλο ακρωτήριο και θα πρέπει να τοποθετείται εκεί που σήμερα βρίσκεται το ακρωτήριο Κάβο Πλάκας, ανατολικά του Παλαικάστρου. Κατά τον Απολλώνιο τον Ρόδιο, συγγραφέα των Αργοναυτικών, στο ακρωτήριο Σαμώνιο αποβιβάστηκαν οι Αργοναύτες επιστρέφοντας από την Κολχίδα μετά από σφοδρή θαλασσοταραχή και πριν συνεχίσουν το ταξίδι τους έχτισαν εκεί το ναό της Μινωίδας ή Σαμωνίας Αθηνάς, «Αθηναίης Μινωίδος».

Ο ποταμός Απόλλωνας
Ο Απόλλωνας, το ιερό ποτάμι του Μαλεβιζίου και του Tεμένους είναι ένας από τους κύριους παραπόταμους του Γιοφύρου που χύνεται στο Κρητικό Πέλαγος. Στη σχετικά σύντομη διαδρομή του συνδέεται με ένα από τα πιο εντυπωσιακά κρητικά τοπία και σπουδαίους ιερούς χώρους που είχαν και έχουν ιδιαίτερη λατρευτική αξία από την αρχαιότητα ως σήμερα. Τα όμορφα και πανάρχαια εκκλησάκια της ευρύτερης περιοχής (Άγιος Φανούριος, Άγιος Νικόλαος, Άγιος Αντώνιος) μαζί με τη Μονή Παλιανής δηλώνουν την σπουδαιότητα και ιερότητα του χώρου. Η διάσχιση του φαραγγιού είναι σχεδόν αδύνατη λόγω των μολυσμένων νερών, των εντόμων και της έντονης δυσοσμίας. Το νερό που έρχεται από την Αγία Βαρβάρα και τον Πρινιά είναι γκρίζο και δύσοσμο, αφού το ρέμα αποτελεί τον δέκτη των λυμάτων των χωριών και ανοικτή χωματερή, όπου καταλήγουν μπάζα και σκουπίδια της ευρύτερης περιοχής. Την τεράστια οικολογική καταστροφή ολοκληρώνουν δυο πλαστικοί αγωγοί που μεταφέρουν όλα τα απόβλητα του Βενεράτου απευθείας στα έγκατα του Απόλλωνα που σήμερα υπομένει στωικά τις πράξεις και την αδιαφορία των Νεοελλήνων.

Τα Λιβάδια και ο πύργος των Λαγγουβάρδων
Μια φορά κι έναν καιρό, ήταν ένα χωριό στο Μονοφάτσι που το λέγανε Λιβάδια. Στο χωριό αυτό είχε τον πύργο του ένας μεγάλος και τρανός άρχοντας, ο Λαγγουβάρδος. Ο πύργος βρισκόταν στη μέση του χωριού και γύρω-γύρω τα σπιτάκια των κατοίκων του, που ήταν όλοι φαμέγιοι του Λαγγουβάρδου και δούλευαν στα χωράφια και τα βοσκοτόπια του, που κρατούσαν τη μέση-μέση της Κρήτης. Σήμερα διατηρούνται μονάχα λείψανα κτισμάτων στο μέρος που ήταν τα Λιβάδια. Τα μεν σπίτια των κατοίκων του, έχουν καταστραφεί εντελώς. Αποτελούμενα από ξύλο, χώμα και πέτρα, με όψη που περέμενε ίδια από τη μινωική εποχή, επέστρεψαν στη γη απ’ όπου προήλθαν. Κατερειπωμένος, αλλά σε καλύτερη κατάσταση από τα υπόλοιπα κτίσματα, διατηρείται στο υψηλότερο σημείο του οικισμού, ο πύργος των Λαγγουβάρδων, άγνωστος ακόμη και στον G. Gerola. Η χρήση του χώρου του, μέχρι και σήμερα για τον σταυλισμό των ζώων επέτειναν την καταστροφή του. Τα ερείπια που απομένουν με τα πρόβατα να ξεπροβαίνουν μέσα απ’ αυτά, μας φέρνουν στον νου το επίγραμμα που συνήθιζαν να τοποθετούν οι φεουδάρχες στα ανώφλια των πύργων τους, για να μετριάσουν τη ματαιοδοξία τους και να φανούν ταπεινοί απέναντι στο Θεό και τους υπηκόους τους: ΟΛΑ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΚΑΠΝΟΣ ΚΑΙ ΣΚΙΑ

Άγρια χρυσόψαρα στον Αποκόρωνα
Σειρά από εκπλήξεις επιφυλάσσει στον επισκέπτη ένα εντυπωσιακό σύμπλεγμα πηγαδιών που βρίσκεται ανάμεσα στα χωριά Κεφαλάς και Παλαιλώνι Αποκόρωνα. Τα «Λυγένια» πηγάδια, όπως τα αποκαλούν οι ντόπιοι που έχουν κατασκευαστεί σε μια μικροσκοπική πόλγη για να συγκεντρώνουν τα νερά τις βροχής, αλλάζουν όψη ανά… εποχή καθώς αυξομειώνονται οι ποσότητες νερού. Το χειμώνα, και ιδιαίτερα όταν εκδηλώνονται περισσότερες βροχοπτώσεις, το νερό υπερχειλίζει και δημιουργεί μια μικρή λιμνούλα από την οποία εξέχουν μόνο τα στόμια των πηγαδιών που έχουν αρκετό ύψος. Προς το τέλος της άνοιξης η στάθμη του νερού αρχίζει να πέφτει και σιγά-σιγά περιορίζεται μόνο στο εσωτερικό των πηγαδιών. Τους καλοκαιρινούς μήνες το νερό κατεβαίνει αρκετά χαμηλά, χωρίς όμως να στερεύει ποτέ… Πέρα όμως από την εντυπωσιακή αυτή εναλλαγή των εικόνων υπάρχει ένα αναπάντεχο μυστικό που κάνει αυτά τα πηγάδια μοναδικά: ένα «κοπάδι» χρυσόψαρα καταφέρνει να επιβιώνει εδώ για αρκετά χρόνια παρά τις ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες και των αυξομειώσεων του ζωτικού τους χώρου.

«Ορφανό» το πολεμικό μουσείο Σφακίων
Ο Γιώργης Χατζηδάκης, γνώριζε από το καλοκαίρι ότι η υγειά του είχε πληγεί. Η αντιμετώπισή του προς τον επικείμενο θάνατο ήταν βαθιά στωική. Το Νοέμβρη του 2007 τον επισκέφτηκα για τον αποχαιρετίσω καθώς η δική μου ετήσια ερευνητική «θητεία» στο χωριό του έπρεπε να λήξει. Τον βρήκα στο πίσω μέρος του σπιτιού του, να τακτοποιεί διάφορα αντικείμενα. Το καθαρό απογευματινό φως, χρύσιζε στον πράσινο ορίζοντα του Ασκυφιώτικου κάμπου. Του είπα ότι θα φύγω και με ενημέρωσε ότι την επόμενη φορά που θα έρθω στο Ασκύφου δεν θα τον βρω εκεί. Πάγωσα από την αφοπλιστική του επίγνωση και καθώς προσπάθησα να ψελλίσω ότι δεν πρέπει να προδιατίθεται για κάτι τέτοιο μου έσφιξε το χέρι και με φίλησε στα δύο μάγουλα. Μου έδωσε τις ευχές του, ένα μπουκάλι ρακί και παξιμάδια να πάω στην οικογένειά μου. Έφυγα θλιμμένος, σκεπτόμενος το βάρος της επικείμενης απώλειας, αλλά και περήφανος που τον είχα γνωρίσει. Η μνήμη και η διατήρησή της μέσω υλικών υπολειμμάτων ήταν στο επίκεντρο των προβληματισμών του Γιώργη Χατζηδάκη, ιδρυτή του Πολεμικού Μουσείου στο Ασκύφου Σφακίων, ο οποίος απεβίωσε τον Δεκέμβρη του 2007.

Μνημειώδης τρικοκιά
Εντός του αρχαιολογικού χώρου της Ζώμινθου και μόλις τριάντα μέτρα από την είσοδό του, σε θέση που είναι ορατή από τον επαρχιακό δρόμο, βρίσκεται ένα ιδιαίτερο δέντρο με εντυπωσιακές διαστάσεις. Αυτό το δέντρο, που δεν είναι το μοναδικό του είδους στην περιοχή αλλά είναι το μεγαλύτερο, ανήκει στο είδος Crataegus monogyna (κράταιγος ο μονόγυνος, κοινή ονομασία: τρικοκιά, μουρτζιά, μουμουτζελιά). Το γένος Crataegus περιλαμβάνει μικρά δένδρα ή θάμνους με ύψος ως 10μ., γεγονός που καθιστά το συγκεκριμένο δέντρο με ύψος περίπου 12μ. μοναδικό εκπρόσωπο του είδους.

Χριστούγεννα στις 19…
Δεν απομένει τίποτε από την εορταστική φαντασίωση των ξέχειλων τραπεζιών και των μυρωδάτων φούρνων, της παιδικής προσμονής και των αγαπησιάρικων ενηλίκων, τίποτε από την ευτυχή γραφικότητα παρά μόνο απομεινάρια ελπίδων θαμμένων στο παρελθόν, που μεταλλάσσονται ακούσια σε υποτιθέμενες αναμνήσεις, καταχωρούμενες αναλόγως σε κακοφωτισμένες πτέρυγες του υποσυνειδήτου. Δεν μου απομένει παρά ένα χριστουγεννιάτικο δέντρο στολισμένο ακόμη, παρότι ανοίγουν τα σχολεία και η αδηφάγος καθημερινότητα καραδοκεί, με τα φωτάκια ν’ αναβοσβήνουν στο παράθυρο μάταια, ένα τόσο δα, αστείο ανάχωμα στον Καλπασμό του Χρόνου…

Τα καλανταράκια
Δεν κατέχω ήντα εποχή είν’ εδά που διαβάζετε ετούτονε το γράμμα. Όμως εγώ οντέν εντάκαρα να το γράφω εκοντοσιμώνανε Χριστόγεννα. Και το κατάλαβα πως εκοντοσιμώνανε Χριστόγεννα, γιατί τα μεγάφωνα του δήμου Ηρακλείου εχαλούσανε τον κόσμο: «Τζιγκλ μπελς, τζιγκλ μπελς, τζιγκλς ολ δε γουέι…» Εμένα δε μ’ αρέσουνε τα Χριστούγεννα, γιατί τσιλούνται τ’ αρνιά. Και για πολλούς άλλους λόγους δε μ’ αρέσουνε, αλλά προπάντων γι’ αυτό. Δε μ’ αρέσουνε ούτε τα τυρερά και όλοι οντέν ήμουνε μικιός και θωρούσανε να μη τα λιγώνω ελέγανε πως θαλά κάμω χίλια πρόβατα. Όμως δεν ήκαμα ούτε ένα! Σ’ αυτό το γράμμα, θα ξεδιαλέξω τα καλανταράκια, τα μικιά κοπέλια, που πολεμούσανε να πούνε τα κάλαντα και σέρνανε μεγάλα βάσανα. Επειδή ήκαμα κι εγώ καλανταράκι, κατέχω καλά, πως αυτά είναι τα πιο βασανισμένα πλάσματα τω Χριστογέννω. Με τα λεφτά του λαδιού εγοράζαμε τσιγάρα. Τα υπόλοιπα καλοχερίδια τα βάναμε σ’ ένα τσουβάλι. Ύστερα εδέναμε σουφροθελιά το πόρο του και το κρεμούσαμε ανάποδα στα μεσοδόκια από πάνω από τη κοιμιθιά μας. Καθ’ αργά εξεσφίγγαμε το πόρο, επέφτανε κάμποσα πράματα στο κρεβάτι και μασουλίζαμε όλη νύχτα…

Συνταγές με κάστανα
Στα περισσότερα ελληνικά σπίτια αλλά και στα κρητικά, τα κάστανα καταναλώνονται μόνο ως ξηροί καρποί. Στη δυτική Κρήτη, όμως που τα κάστανα είναι διαθέσιμα σε μεγάλες ποσότητες χρησιμοποιούνται αρκετά συχνά στη μαγειρική με πολύ ενδιαφέροντα αποτελέσματα.
Ιδιαίτερα στα χωριά του δήμου Ιναχωρίου που γειτνιάζουν με τα περίφημα δάση από αιωνόβιες καστανιές, τα γλυκά και πολύ νόστιμα κάστανα αποτελούν βασικό διατροφικό συστατικό κατά τους φθινοπωρινούς και χειμερινούς μήνες.
Αυτή τη φορά δημοσιεύουμε συνταγές με κάστανα από το χωριό Κατσοματάδος που βρίσκεται κοντά στα Τοπόλια. Στην άκρη του χωριού υπάρχει ένα μεγάλο καστανοδάσος με πανάρχαια δέντρα που το ύψος τους ξεπερνάει πολλές φορές τα 30μ.

Κάστανα με μανιτάρια και πράσινες ελιές.
Κάστανα με κρέας και ελιές τσακιστές.
Κάστανα γιαχνί.
Γλυκό κάστανο.

Print Friendly, PDF & Email

Από manos