Έφτασε στα χέρια μας το 26ο τεύχος του περιοδικού Κρητικό Πανόραμα με τη συνήθη εκπληκτική φιλοξενία θεμάτων που αφορούν στο τόπο που ζούμε. Διαβάζουμε λοιπόν στα θέματα του:
Το μερακλίδικο φανταξό
Το Μισιριώτικο Τάμα, είναι τόσονα φοβερό, που οι χωριανοί δειλιούνε να πούνε και τ’ όνομά του ακόμα. Και άμα ξεφύγει κιανενούς και το πει, σηκώνεται η τρίχα του, σα του κάτη οντέ θα του μολάρεις το λαγωνάρη. Κι όμως, ετουτονά το άγριο και σιχαμένο πράμα, τα κάνει όλα: και χορεύγει και τραγουδεί και λυροπαίζει και οι μαντινάδες που βγάζει δεν έχουνε μερχαμέτι.
Οι αγγειοπλάστες των σπηλαίων
Η αγγειοπλαστική στην Κρήτη ήταν επάγγελμα καλοκαιρινό. Οι εργασίες αρχίζανε τον Μάιο συνήθως και τελείωναν τον Οκτώβρη ανάλογα με τον καιρό. Αυτό συνέβαινε γιατί οι αγγειοπλάστες δουλεύανε στο ύπαιθρο. Πιθαράδες και σταμνάδες είχαν τους τροχούς έξω από το σπίτι κάτω από ένα στέγαστρο με κλαδιά και πιο πέρα το καμίνι. Υπάρχει όμως και ένα άλλο κέντρο με σημαντικά ιδιαίτερα στοιχεία που το καθιστούν μοναδικό στον Ελλαδικό χώρο. Το κέντρο αυτό είναι ο Ασφενδυλές Ανατολικού Σελίνου, ένα χωριό αγγειοπλαστών, που εξυπηρετούσε όλα τα χωριά της Νοτιοδυτικής Κρήτης από τη Σκλαβοπούλα έως την Αγιά Ρουμέλη. Οι Ασφενδυλιανοί αγγειοπλάστες στήσανε τα χειμερινά τους εργαστήρια μέσα στα σπήλαια της περιοχής, «στους σπήλιους», κι αυτή η μοναδική, η σπάνια χρήση των σπηλαίων, τους έκανε μοναδικό. Εκτός από τα σπήλια των Ανύδρων, χρησιμοποιούσαν και το σπήλαιο Χώνες, κοντά στην Παλιόχωρα, για χειμερινό εργαστήριο. Τα 2/3 του σπηλαίου αυτού καλύπτονται σήμερα από πηλό και μέσα σ’ αυτό τον πηλό, στη δεξιά πλευρά, είναι σκαλισμένο ένα κεραμικό καμίνι. Κάτι που δεν υπάρχει σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Η δηλητηριώδης Αλίκη της Παλιόχωρας
Η Alicia mirabilis (= θαυμαστή Αλίκη) είναι είδος θαλάσσιας ανεμώνης που απαντάται στον Ατλαντικό και στη Μεσόγειο θάλασσα. Στη Μεσόγειο είναι μάλλον σπάνιο είδος και κυρίως βρίσκεται στη Δυτική Μεσόγειο, ενώ σχετικά πρόσφατα καταγράφηκε επίσημα και στις ελληνικές θάλασσες. Κατά τη διάρκεια αποστολής του περιοδικού «Κρητικό Πανόραμα» στη νότια Κρήτη, διαπιστώθηκε η παρουσία του είδους στην περιοχή της Παλιόχωρας. Ζει σε ποικιλία βυθών, από αμμώδεις έως βραχώδεις, ενώ συναντάται και σε λειμώνες Ποσειδωνίας, συνήθως σε βάθος από 5 έως 50m. Με το ημιδιάφανο σώμα της και τα πολυάριθμα μακριά πλοκάμια της που κυματίζουν από τα ρεύματα αποκτά νεραϊδένια όψη, που εντυπωσιάζει και κερδίζει τον θαυμασμό του αυτοδύτη που θα έχει την τύχη να τη δει κατά τη διάρκεια νυχτερινής κατάδυσης. Ωστόσο, πρόκειται για «φονική» ομορφιά, καθώς όποιο μικρό ψάρι ή ασπόνδυλο έχει την ατυχία να συναντήσει τα πλοκάμια της θα δεχτεί το ισχυρό δηλητήριο από δεκάδες νηματοκύστεις, που θα εκτοξευτούν πάνω στο σώμα του. Ακόμα και για τον άνθρωπο το τσίμπημά της είναι αρκετά επώδυνο, καθώς η Alicia mirabilis έχει από τα πιο τοξικά δηλητήρια ανάμεσα στις θαλάσσιες ανεμώνες…
Οι «αντίκες» της Μεσαράς
Μια αναγεννησιακή συνήθεια αναβίωσε στην κεντρική Κρήτη από το 1870 και διατηρήθηκε ζωντανή μέχρι περίπου τα τέλη της δεκαετίας του 1970. Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την αρχαία τέχνη που προκάλεσαν στον ντόπιο πληθυσμό οι πρώτες αρχαιολογικές έρευνες, ευνόησε την ανάπτυξη μιας μανιώδους αναζήτησης ελληνορωμαϊκών και μεσαιωνικών σφραγιδόλιθων με βασικό πεδίο δράσης τ’ αρχαία νεκροταφεία στην ευρύτερη περιοχή της Μεσαράς. Οι σφραγιδόλιθοι αυτοί, σε αντίθεση με τους μινωικούς, αφορούσαν μια εγχώρια εστέτ πελατεία που κατασκεύαζε με αυτούς εκλεπτυσμένου γούστου ανδρικά δακτυλίδια, τις γνωστές «μεσαρίτικες αντίκες».
Οι σκορπιοί του Αγίου Ονουφρίου
Από το θρησκευόμενο Μεραμπέλο, με τα πολυάριθμα μοναστηράκια και τον έντονο μοναστικό βίο, δεν θα μπορούσε ν’ απουσιάζει ο ναός του Αγίου Ονουφρίου. Θα τον συναντήσουμε ανάμεσα στη Νεάπολη και τη Βουλισμένη, πάνω σ’ ένα χαρακτηριστικό ύψωμα που δεσπόζει και εποπτεύει την περιοχή. Μάλιστα ο ναός αυτός, από τα μορφολογικά του στοιχεία, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ο αρχαιότερος της περιοχής και ως εκ τούτου από τους σημαντικότερους. Εντυπωσιακή είναι η σχέση του Αγίου Ονουφρίου με τους σκορπιούς, που σύμφωνα με τους θρύλους εμφανίζονται κάθε φορά που κάποιος επιβουλεύεται την ιερότητά του. Οι κάτοικοι έχουν να διηγηθούν πολλές τέτοιες ιστορίες…
Χειμωνιάτικα στα βουνά…
Βρόντηξε μέσα στα σύννεφα ότι αυτός ο νεφεληγερέτης, τράνταξε χαρούμενα τους ευτυχισμένους πρίνους ότι αυτός ο βασιλιάς των ανέμων, σήκωσε κύματα στα έρημα λιμάνια να σαρώσει από το αμαρτωλό καλοκαίρι αντηλιακά, να στρώσει την άμμο από την αρχή για να γράψουμε ξανά το όνομά της. Σκέπασε με χιόνια τις κατακτήσεις του, λάσπωσε τα πεδινά, ανασκάλεψε με νεροφαγώματα τούς αγαπημένους χωματόδρομους, πότισε μέχρι σκασμού τις ανεμώνες, τραγούδησε στα λιόφυτα, ξέπλυνε τα τρεχαντήρια στα ναυπηγεία, ξεκούρασε υποχρεωτικά τους χειρώνακτες της οικοδομής, τους ξωμάχους των χωραφιών. Άφησε καγχάζοντας τα κανάλια να θρηνούν κρώζοντας, κοροΐδεψε τους ανόητους που πήραν το Κορεάτικο άτοκο να πάνε τη θεία στο χωριό μέσα στη χιονοθύελλα και «δεν τους προστάτεψε επαρκώς το κράτος», εγκλώβισε τους αλαζόνες που θεωρούν ότι η εκάστοτε νταλίκα είναι προέκταση του πέους τους, άρα μπορεί να κάνει πράματα που δεν μπορεί να κάνει κανένας άλλος, και πάνσοφος χαλάρωσε στον καναπέ ξεσφίγγοντας το παντελόνι να πάρει τον μεσημεριανό του υπνάκο… Χειμώνας κανονικός, χειμώνας που ξεσπά χειμωνιάτικα και πλημμυρίζει τους υδροφόρους, χειμωνιάτικα στολίζει τα φαράγγια, χειμωνιάτικα ξυλιάζει πόδια, χειμωνιάτικα τιμωρεί τους ασεβείς, χειμωνιάτικα χαμογελά στα πλάσματα της Γης που αφουγκράζονται τον ήχο Του, που σέβονται τη μεγαλοσύνη Του…
Ναός-τζαμί-αποθήκη-θέατρο-ωδείο
Η διαδρομή ενός μνημείου στον χρόνο: Ο ναός της Παναγίας των Αυγουστινιανών που μετατράπηκε σε Νερατζέ τζαμί και κατέληξε ωδείο… Η Μονή της Παναγίας των Αυγουστινιανών σημειώνεται σε όλα σχεδόν τα βενετσιάνικα σχεδιαγράμματα, ενώ στο σχεδιάγραμμα του G.Gorner του 1625, που μας δίνει μια πιστή εικόνα της πόλης και του φρουρίου, η εκκλησία των Αυγουστινιανών εικονίζεται με δίριχτη στέγη και καμπαναριό. Αμέσως μετά την κατάκτηση της πόλης του Ρεθύμνου από τους Οθωμανούς ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί από το Γαζή (Νικητή) Ντελί Χουσεΐν Πασά, αρχιστράτηγο των οθωμανικών στρατευμάτων της Κρήτης. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και την άφιξη στο Ρέθυμνο του 44ου Συντάγματος τον Αύγουστο του 1925, το τζαμί επιτάχτηκε και χρησιμοποιήθηκε ως αποθήκη. Τον Οκτώβριο του 1925 παραδόθηκε στην Ηλεκτρική Εταιρεία για να γίνει θέατρο. Στις 6 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους έγινε μια αποτυχημένη προσπάθεια λειτουργίας του ως ναού, αφιερωμένου στον Άγιο Νικόλαο και μάλιστα έγινε και αγιασμός.Το μνημείο έκτοτε άρχισε να χρησιμοποιείται ως ωδείο…
Πέτυχε η κρητική διάλεκτος;
Ένας Γάλλος γλωσσολόγος (ας με συγχωρέσει που δεν θυμούμαι τ’ όνομά του) όταν τον ρώτησαν τι είναι διάλεκτος απάντησε «μία γλώσσα που δεν πέτυχε, που δεν ευτύχησε». Η κρητική διάλεκτος των νεοτέρων χρόνων, ευτύχησε να αναχθεί σε γραφομένη παραλλαγή της γλώσσας μας και να μας δώσει λογοτεχνικά αριστουργήματα στα χρόνια της Αναγέννησης. Σε πολλούς γεννιέται το ερώτημα: γιατί να γράφουμε έργα στα κρητικά και για ποιον; Όσοι κατανοούν τη διάλεκτο του νησιού λιγοστεύουν. Οι νεότεροι έχουν αποχωρισθεί από τη γλώσσα των άνω των 70 ετών Κρητικών της υπαίθρου και αγνοούν τον τρόπο ζωής και τα ήθη των παλαιότερων που στήριζαν τη διάλεκτο και στηρίζονταν από αυτήν. Με το να γράφουμε κρητικόγλωσση λογοτεχνία μπορούμε να ζωντανέψουμε την «κρητική εμιλιά» της προπολεμικής γενιάς; Και αυτό γιατί; Τι μπορεί και πρέπει να παραμείνει στο στόμα των νεοτέρων από τη γλώσσα των παλαιών;
Οι ροδαρές της Κρήτης
Ένας ύμνος στην Άνοιξη! Η παρουσία των λουλουδιών δηλώνει χωρίς περιστροφές ότι τελειώνει ο χειμώνας. Γιατί στο επίσημο τελετουργικό σκηνικό, τα άνθη είναι ο μεγάλος πρωταγωνιστής. Η εκκλησία γίνεται αυτομάτως πεδίο δράσης πάνω στο οποίο εγγράφεται ο κοσμικός συμβολισμός παράλληλα με το θεολογικό περιεχόμενο. Μιλάμε, βέβαια, για τις «ροδαρές» της Κρήτης, για τη σπουδαία εορτή της Σταυροπροσκυνήσεως. Η εικόνα είναι εκπληκτική: Όταν τελειώνει η εκκλησία χιλιάδες άνθρωποι προχωρούν κρατώντας στο χέρι από ένα ή περισσότερα ματσάκια με λουλούδια και πράσινα κλαδιά. Χιλιάδες άνθρωποι πορεύονται προς την άνοιξη κρατώντας, χωρίς να το ξέρουν, ένα κομμάτι από τις πανάρχαιες τελετουργίες της βλάστησης, ασφαλώς τροποποιημένο και προσαρμοσμένο στις ανάγκες μιας σχετικά κοντινής εποχής, της προβιομηχανικής.
Το ιερό βουνό στο «δακτυλίδι του Μίνωα»
Μια προσπάθεια αποσυμβολισμού της παράστασης που κοσμεί το μεγαλύτερο χρυσό δακτυλίδι, το «δακτυλίδι του Μίνωα». Σύμφωνα με τον Μηνά Τσικριτζή, «σημαντικό σημείο της λατρείας παίζει, στο κέντρο του δακτυλιδιού, το ιερό βουνό που, κατά την άποψή μας, είναι ο Γιούκτας. Λόγω του ύψους του, ο Γιούκτας δεσπόζει στην ευρύτερη περιοχή της Κνωσού και είναι το πρώτο βουνό που εμφανίζεται καθώς πλησιάζουμε από τη θάλασσα στο λιμάνι της Κνωσού. Εντυπωσιακή είναι και η ανθρωπόμορφη εικόνα ξαπλωμένου ανθρώπινου κεφαλιού (τριτώ κατά την διάλεκτο των Κρητών) που εμφανίζει το βουνό. Το ιερό της υψηλής κορυφής του Γιούκτα είναι το σημαντικότερο ιερό κορυφής της Κρήτης, όπως έχουν αναδείξει οι αρχαιολογικές ανασκαφές».
Στειακές γεύσεις
Τηγανόφτα ή θρουλαρά ή γρα – χοιρινό με άγριες αγκινάρες – Χοιρινό με άγρια πράσα
