Κυκλοφόρησε το νέο τεύχος του περιοδικού Κρητικό Πανόραμα, του μοναδικού Κρητικού περιοδικού πανελληνίας κυκλοφορίας. Διαβάστε….
//ΦΥΣΙΚΟ ΜΝΗΜΕΙΟ//
Το φοινικόδασος των Αστερουσίων
Εκεί που τα Αστερούσια Όρη συναντιούνται με το Λιβυκό, βρίσκεται ένα από τα σημαντικότερα αυτοφυή δάση της Ευρώπης που συγκροτείται από εκατοντάδες φοίνικες του Θεόφραστου. Η αποψίλωση του φοινικοδάσους του Αγίου Νικήτα πρέπει να ξεκίνησε αρκετούς αιώνες πριν, ενώ μεγάλες καταστροφές έγιναν και τον αιώνα που μας πέρασε. Ο Άγγλος πλοίαρχος Spratt που επισκέφτηκε την περιοχή το 1865, μελετώντας τα κατάλοιπα της αρχαίας Πριανσού μέτρησε 10-12 φοίνικες στη βραχώδη παραλία που βρίσκεται δυτικά του μοναστηριού. Σήμερα, στην ίδια περιοχή έχει καταφέρει να επιβιώσει μόνο ένα δέντρο. Αν και το φοινικόδασος του Αγίου Νικήτα βρίσκεται σε προστατευόμενη περιοχή (Natura 2000), οι αρμόδιες υπηρεσίες δεν έχουν λάβει ιδιαίτερα μέτρα προστασίας. Η περίφραξη που είχε τοποθετηθεί πριν από μερικά χρόνια από τη Δασική Υπηρεσία για να προστατεύσει τους φοίνικες κυρίως από την ανεξέλεγκτη βόσκηση έχει καταστραφεί προ πολλού…
Δεκάδες πρόβατα και κατσίκες βόσκουν καθημερινά ανάμεσα στους φοίνικες κατατρώγοντας τα παραβλαστήματα και τους καρπούς. Έτσι, εμποδίζεται η επέκταση και αναγέννησή του…
//ΙΔΙΟΤΥΠΟΣ ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΣ//
Το μοναστήρι του Αγίου Νικήτα
Το μονύδριο του Αγίου Νικήτα Αχεντριά, βρίσκεται σ’ έναν τόπο αρχέγονο και χαρισματικό: στους πρόποδες των Αστερουσίων ορέων, στις ακτές του Λιβυκού πελάγους. Εκεί που επιβιώνει ακόμη ο αυτοφυής φοίνικας του Θεοφράστου και δημιουργεί ένα από τα σημαντικότερα φοινικοδάση της Κρήτης.
Ίσως στην περίπτωση του Αγίου Νικήτα επιβιώνει ως τις μέρες μας ο ιδιότυπος μοναχισμός που διαμορφώθηκε στο Ιερόν Όρος της Κρήτης, όπως έχουν χαρακτηριστεί τα Αστερούσια. Δίπλα σ’ έναν αρχαίο ναό εγκαταβιώνουν σε σπήλαια αναχωρητές πολλές φορές χωρίς κουρά ή χειροτονία. Φροντίζουν το ναό και υπηρετούν τους προσκυνητές που φτάνουν με δυσκολία στον δύσβατο και ερημικό τόπο.
Ο σπηλαιώδης ναός είναι μικρών διαστάσεων. Η είσοδος του σπηλαίου κλείνεται με τοίχο και διαμορφώνεται σε πρόσοψη του ναού. Στην κορυφή της πρόσοψης ένας χώρος παραμένει πάντα άκτιστος και ανοικτός «για να μην στενοχωράται ο Άγιος». Ο ναός έχει αγιογραφηθεί τουλάχιστον δύο φορές, ενώ από χαράγματα και άλλα στοιχεία προκύπτει ότι το τελευταίο στρώμα έγινε τουλάχιστον τον 15ο αιώνα. Αν και τα χαράγματα των προηγουμένων εποχών αποτελούν σημαντική πηγή πληροφοριών, έχουν προκαλέσει μεγάλη καταστροφή σε σημαντικά έργα τέχνης.
//ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ//
Ο Κρησίλας της χρυσής Αθήνας
Ο διάσημος Κρητικός γλύπτης και χαλκουργός Κρησίλας γεννήθηκε στην Κυδωνία τον 5ο αιώνα π.Χ. και με την τέχνη του συνέβαλε τα μέγιστα στη διαμόρφωση της περιόδου που ονομάστηκε κλασική. Τα έργα του επηρέασαν τη γλυπτική της εποχής του, που με τη σειρά της καθόρισε την τέχνη όλων των εποχών που ακολούθησαν.
Η αξία της τέχνης του αναγνωρίστηκε από νωρίς και ήταν ένας από τους κορυφαίους καλλιτέχνες που προσκάλεσε ο Περικλής στην Αθήνα, για να συμμετέχει στα μεγάλα έργα που την κόσμησαν και την κατέστησαν αθάνατη. Ο Κρητικός Κρησίλας ήταν ένας από τους πρωταγωνιστές του αιώνα που ονομάστηκε «Χρυσός»! Αρχικά εντάχθηκε στο συνεργείο του Φειδία που είχε το γενικό πρόσταγμα των μεγάλων έργων που συντελούνταν στην Ακρόπολη. Μετά τον Παρθενώνα η φήμη του Κρησίλα εκτοξεύτηκε στα ύψη. Δέχεται παραγγελίες από τα μεγαλύτερα ιερά και έργα του κοσμούν πολλές πόλεις του Ελληνικού κόσμου όπως η Αθήνα, η Έφεσος, το Άργος, η Ερμιόνη. Παραμένει όλη του την υπόλοιπη ζωή στην Αθήνα, όπου τιμάται και αναγνωρίζεται από το δύσκολο κοινό της, αλλά δεν λησμονά την πατρίδα του που τη μνημονεύει σε όλα τα έργα του, τα οποία υπογράφει: «Κρησίλας εποίησεν Κυδωνιάτας» ή «Κυδωνιάτας Κρησίλας ειργάσατο», φέρνοντάς μας αναπόφευκτα στο νου τον Δομίνικο Θεοτοκόπουλο που εργάστηκε μακριά από την πατρίδα του, αλλά ήταν πάντα παρούσα στο έργο και στην υπογραφή του.
//ΙΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟ ΑΡΩΜΑ//
Το βενετσιάνικο Πίκρι
Τα βενετσιάνικα οικιστικά κατάλοιπα, τα αρκετά διάσπαρτα αναλλοίωτα μνμεία και η βίλα των Clodio που εξακολουθεί να κατοικείται κάνουν το Πίκρι ιδιαίτερα ξεχωριστό. Ο μικρός οικισμός εξαιρετικά πυκνοδομημένος και με δαιδαλώδη ιστό έχει ιδρυθεί στη δυτική παρειά φαραγγιού και προστατεύεται από το βραχώδες τοπίο. Η ανάπτυξή του γίνεται σχεδόν γραμμικά κατά μήκος του κεντρικού δρόμου με τα σπίτια να διαρθρώνονται σε γειτονιές, οικοδομικά τετράγωνα που τέμνονται από μικρότερους ανηφορικούς δρόμους και διευθετημένα σε επίπεδα στην πλαγιά του φαραγγιού. Τα σωζόμενα κτίσματα του οικισμού ανήκουν κυρίως στην περίοδο της ύστερης Βενετοκρατίας και της Τουρκοκρατίας. Συνήθως είναι διώροφα με τοξωτά θυρώματα και θεμελιωμένα στον φυσικό βράχο, ιδιαίτερα αυτά που βρίσκονται στο βορειοδυτικό τμήμα του οικισμού.
Μεγάλη έκταση καταλαμβάνει και η βίλα των Clodio. Η θέση της στο άκρο του οικισμού, περικυκλωμένη από αυτόν και θεατή μόνο όταν έφθανες μπροστά της, δείχνει ότι χρησιμοποιούσε τον οικισμό ως ασπίδα προστασίας της ίδιας και του φεουδάρχη που κατοικούσε εδώ και έλεγχε την καλλιεργήσιμη γη. Παρά την καταστροφή του δυτικού τμήματός της, το σωζόμενο ανατολικό τμήμα μαζί με τον περίβολο και τη μνημειακή πύλη της εισόδου της δείχνουν ότι επρόκειτο για μεγάλο οικιστικό συγκρότημα.
//ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΟΡΥΦΗ//
Το μυστηριώδες κάστρο Μέλισσα
Μια κορυφή, μια εκκλησία, ένα κάστρο κι ένα χωριό συγκροτούν τη Μέλισσα που βρίσκεται βόρεια του Αγίου Θωμά και ακριβώς πάνω στον σταυρό που σχηματίζουν τα όρια των επαρχιών Μονοφατσίου, Πεδιάδας, Μαλεβιζίου και Τεμένους, που υπήρξαν απόγονοι των «ελληνικών» πόλεων –κρατών, των βυζαντινών τουρμών, των βενετσιάνικων καστελανιών, των τούρκικων ναχιγιέδων και καταργήθηκαν μόλις πρόσφατα.
Πότε πρωτοκατοικήθηκε η κορυφή αυτή δεν γνωρίζουμε, καθώς δεν έχει γίνει ανασκαφική ούτε καμία άλλη έρευνα. Η θέση της, όμως, ανάμεσα σε τέσσερις σημαντικές πόλεις – Απολλωνία, Ριζινία, Πάνονα και Λύκαστο –την καθιστούσε προνομιούχα και μεγάλης στρατηγικής σημασίας, καθώς αποτελούσε το σύνορο αυτών των επικρατειών.
Η ιστορία που μπορούμε να ψηλαφίσουμε μέσα από τις πενιχρές πηγές και τα οικοδομικά λείψανα εντοπίζεται στους μέσους χρόνους με αρχή απροσδιόριστη. Τότε χτίζεται το κάστρο, η εκκλησία και δημιουργείται ο οικισμός που απογράφεται ως Μέλισσα. Δεν γνωρίζουμε αν προηγήθηκε το κάστρο του οικισμού ή αν προϋπήρχε ο οικισμός που οχυρώθηκε. Το πιθανότερο είναι το πρώτο.
//ΙJOSEF BERINDA//
Φωτογραφίζοντας την Κρήτη του 1868
Το 1868, στα χρόνια του μεγάλου πολέμου που συντάραξε το νησί, έφτανε στα Χανιά ο Josef Berinda από την Πολωνία, αλλά πολίτης της Αυστροουγγαρίας στην οποία ανήκε τότε η χώρα του. Είχε γεννηθεί το 1841 και είχε γνωρίσει αρκετά καλά το ρευστό ευρωπαϊκό περιβάλλον· είχε ταξιδέψει, είχε μείνει για κάποιο διάστημα στην Ιταλία, όπου φαίνεται ότι μυήθηκε για πρώτη φορά στα μυστικά της φωτογραφίας. Πολυσχιδής προσωπικότητα με καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα αλλά και με επιχειρηματικές βλέψεις ο 27χρονος Berinda έμεινε στο νησί, εργάστηκε ως φωτογράφος και μηχανικός και διετέλεσε υποπρόξενος της Αυστροουγγαρίας.
Ως φωτογράφος δεν έμεινε κλεισμένος στο στούντιο, δεν αρκέστηκε στη λογική του πορτρέτου (που αργότερα του εξασφάλισε ένα καλό εισόδημα) όπως δεν αρκέστηκε στην αποτύπωση του αστικού χώρου. Κατέβηκε στον δρόμο, περπάτησε σε μονοπάτια φορτωμένος με τον βαρύ φωτογραφικό εξοπλισμό· γύρισε πολλές περιοχές της Κρήτης και κατάφερε να αποτυπώσει αυτό το αμάλαγο τοπίο, τις πόλεις, τα χωριά, τα βουνά του νησιού και να αποκαλύψει έναν τόπο που η Ευρώπη τον γνώριζε σχεδόν ως μυθικό.
//ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ//
Η αγρέπαυλη του Σκλαβόκαμπου
Ο Σκλαβόκαμπος, με το μινωικό κτίριό του, περιβάλλεται από σημαντικές αρχαιολογικές θέσεις των βόρειων υπωρειών του Ψηλορείτη, όπως είναι τα ιερά κορυφής «Φιλιόρημος» και «Κορφή της Κεριάς». Η συστηματική ανασκαφή της χρηματοδοτήθηκε από το υπουργείο Παιδείας και από τον ανασκαφέα της Κνωσού, Σερ Άρθουρ Έβανς, ο οποίος, ενθουσιασμένος από τα ευρήματα, «…εβοήθησε διά δέκα χιλιάδων δραχμών». Οι εργασίες ολοκληρώθηκαν σε τρεις ανασκαφικές περιόδους, ενώ πέρασαν αρκετά χρόνια μέχρι να εκπονηθούν η σχεδιαστική αποτύπωση και η αναπαράσταση του κτιρίου από τον Hans Munz και τον Σπ. Ιακωβίδη, αντίστοιχα. Μοιραία, η δουλειά των ανθρώπων αυτών αποδείχτηκε πολύτιμη, αφού, κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, το μνημείο βομβαρδίστηκε και καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς.
Τα περισσότερα αγγεία βρέθηκαν με εμφανή τα σημάδια του σεισμού και της πυρκαγιάς που προκάλεσαν την καταστροφή του κτιρίου. Εκτός από πήλινα συλλέχθηκαν και θραύσματα λίθινων αγγείων. Βρέθηκαν, επίσης, ακονόπετρες, ένα χάλκινο δισκάριο, μία λίθινη σφύρα και ένα χάλκινο εγχειρίδιο. Αδιαμφισβήτητα τα σπουδαιότερα κινητά ευρήματα του Σκλαβόκαμπου, αυτά που εντυπωσίασαν τον Έβανς, είναι τα τριάντα οκτώ πήλινα σφραγίσματα, που ανάγονται στη φάση της τελικής καταστροφής τής (αγρ)έπαυλης (1525/1500 – 1450 π. Χ.).
//ΛΕΥΚΑ ΟΡΗ//
Ο πολύτιμος παγετώνας των Σφακίων
Ο παγετώνας που κρύβει στα σπλάχνα του το σπηλαιοβάραθρο Κατσιβέλι στις Σφακιανές Μαδάρες αποδείχτηκε ανεκτίμητος θησαυρός για τους σκληροτράχηλους Σφακιανούς των περασμένων χρόνων, αφού τους προμήθευε νερό τους άνυδρους καλοκαιρινούς μήνες. Την κρίσιμη στιγμή που το νερό εξαφανιζόταν από τις στέρνες, ο παγετώνας συντηρούσε τη ζωή στη Μαδάρα.
Ο νταύκος, όπως αποκαλούν το σπηλαιοβάραθρο οι ντόπιοι, συγκρατεί στο εσωτερικό του τεράστιες ποσότητες χιονιού και πάγου, που δεν έχει λιώσει ποτέ, σύμφωνα με την παράδοση. Για να διευκολύνουν την πρόσβασή τους στο εσωτερικό οι Μαδαρίτες λείαναν το βράχο και λάξευσαν ή κατασκεύασαν σκαλοπάτια, όπου ήταν απαραίτητο.
Αποβραδίς έμπαιναν στον νταύκο με τσεκούρια και κασμάδες και έκοβαν μεγάλα κομμάτια πάγου. Κατόπιν τα μετέφεραν έξω ακριβώς από την είσοδο και τα απέθεταν σε μια μικρή στεγανή δεξαμενή που είχαν κατασκευάσει επί τούτου. Το πρωί, που τα κοπάδια έφταναν στον τόπο, ο πάγος είχε λιώσει και η δεξαμενή ήταν γεμάτη. Με αυτό τον τρόπο ο νταύκος στο Κατσιβέλι αποτέλεσε για αιώνες ολόκληρους πηγή ζωής για ανθρώπους και ζώα.
Επιπλέον, αποτέλεσε ιδανικό καταφύγιο για τους μονίμως επαναστατημένους Σφακιανούς. Ο νταύκος τους προσέφερε κρησφύγετο, νερό και… ψυγείο, αφού μπορούσαν να συντηρούν κρέατα για όσο καιρό χρειαζόταν, πλεονεκτήματα που δεν είχαν οι διώκτες τους.
//ΑΠΟΔΟΥΛΟΥ ΑΜΑΡΙΟΥ//
Η συναρπαστική ιστορία της Καλλίτσας
Αρπάχτηκε έντεκα χρονών από τους Τούρκους στο Αποδούλου του Αμαρίου και μεταφέρθηκε στα σκλαβοπάζαρα της Αλεξάνδρειας. Εκεί την αγόρασε, μαζί με άλλες Κρητικοπούλες, ένας Άγγλος καθηγητής που συμμετείχε σε αρχαιολογική αποστολή στην Αίγυπτο και τη μετέφερε στο Λονδίνο για να τη χρησιμοποιήσει ως οικιακή βοηθό. Την έβαλε μάλιστα σε σχολείο να μάθει γράμματα και να μιλάει αγγλικά. Η Καλλίτσα ξεχώρισε αμέσως από την εξυπνάδα και την ωραία εμφάνισή της και κέρδισε τις καρδιές των Άγγλων αφεντικών της. Εκεί στο καινούργιο περιβάλλον, γνώρισε μετά από λίγα χρόνια τον αξιωματικό του αγγλικού πολεμικού ναυτικού Ρόμπερτ Χέι, που ήταν γιος του ναυάρχου του αγγλικού στόλου Τζων Χέι. Μεταξύ των δύο νέων αναπτύχθηκε έλξη, που δεν άργησε να εξελιχθεί σε σχέση που οδήγησε σε γάμο. Κάπως έτσι, η Καλλίτσα από το Αποδούλου του Αμαρίου βρέθηκε να ζει στο Λονδίνο, στο πλευρό του συζύγου της, ο οποίος κάποια στιγμή διαδέχτηκε τον πατέρα του στην ηγεσία του αγγλικού στόλου.
Κάποια στιγμή ο ναύαρχος με την Καλλίτσα επέστρεψαν στο Απδούλου, όπου κατασκεύασαν μια πολυτελή βίλα για να τη χρησιμοποιήσουν ως εξοχικά κατοικία. Το εντυπωσιακό κτήριο που διασώζεται στο Αποδούλου αποτελεί αδιάψευστο μάρτυρα της συναρπαστικής ιστορίας της Καλλίτσας Ψαράκη-Χέι…
//ΙΓΡΑΜΜΑ ΑΠΟ ΤΑ ΚΑΠΕΤΑΝΙΑΝΑ//
Ο γιατρός του Παπαντρέους
ο Θεός μπορεί να κάνει ορφανούς αλλά δε κάνει τσιφτελίδες. Κι ετσά όντεν ήφταξε το πλήρωμα του χρόνου, εβγήκε το ΠΑΣΟΚ στην εξουσία! Εσωθήκαμε, είπανε οι χωριανοί. Ο Παπαντρέους επρόβερνε μέρα νύχτα στη μοναχεμένη τηλεόραση που είχαμε στο χωριό και ήλεγε για την υγεία. Τρεις ήτονε οι λύτες που είχανε οι χωριανοί εκειονά το διάστημα:
Το μαμούνι των ωζώ γιατί είχαμε πρωτομαμουνιά, ένα ξενοχωριανό κουλούκι που φάνηκε στα Βουλίσματα και μπακαλούμ, και το Εθνικό Σύστημα Υγείας του Παπαντρέους.
Κι ο Παπαντρέους όλο να προβαίρνει στη μοναχεμένη τηλεόραση του χωριού και να λέει τω χωριανώ:
-«ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο. Ο Λαός δε ξεχνά τι σημαίνει δεξιά. Το ΠΑΣΟΚ στη κυβέρνηση, ο λαός στην εξουσία». Απόξω τσι μάθανε όλες ετουτησάς τσι παροιμίες, παρόλο που δε τως ερέσανε. Αυτοί κατέχανε καλύτερες: «Αντρούς πορδή γυναίκας δύναμη. Λίδια μου, βρουλίδια μου και καβρομαμουνίδια μου. Κώλος καθιζάμενος δουλειά ξετελεμένη!». Μπορεί βέβαια οι παροιμίες του Παπαντρέους να ήτονε κακές, αλλά ήλεγε και κατιτίς καλό, το Ε.Σ.Υ., που απ’ ότι τως είπε ο Νταγιαντάς ο μπολτοζέρης, που εκατέβασε το δρόμο το ίδιο διάστημα σάμε τα Σπηλιαρίδια, είχε να κάμει με την υγεία. Και πως ο Παπαντρέους θα τσι κάμει όλους εφτάγερους ό,τι ανάγκη κι αν έχουνε. Μα κι ο ίδιος ο Παπαντρέους το ’λεγε με άλλα λόγια:
-«Πάνω απ’ όλα η υγεία. Παντού μεσοκομεία, παντού γιατροί, παντού μεσοκόμες. Κάθε άθρωπος να έχει το γιατρό του. Τον προσωπικό του γιατρό να τον εγιατροπορεύει. Και τα αγοραστά φάρμακα τζάμπα και χαχαλιές». Οι χωριανοί χαρήκανε πολύ, αλλά πεταχτήκανε έξε δεξιοί που είχαμε, όλους κι όλους, στο χωριό και πολεμήσανε να τως εκόψουνε τη χαρά. Διότι τέθοιοι είναι πάντα οι δεξιοί. Δε θένε την πρόοδο. Ελέγανε, λοιπόν, οι δεξιοί πως ο Παπαντρέους παίζει τσι χωριανούς και όλα που λέει είναι ψώμματα. Και τα τζάμπα φάρμακα θαν είναι χαλασμένα και μια που λέγανε παροιμίες κολλά επαδέ η παροιμία που λέει: «Το βερεσέ κριάς το τρών οι σκύλοι!»…
//ΚΡΗΤΙΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ//
Σφακιανές γεύσεις
Γαρδούμια αυγολέμονο.
Αρνί ή κατσίκι με ασκολύμπρους.
