Για άλλη μια φορά, κρατάμε στα χέρια μας ένα νέο τεύχος του Κρητικού Πανοράματος, που όπως και τα παλαιότερα, μας φαίνονται όλα νέα ακριβώς λόγω της άγνοιας μας για το τόπο που ζούμε, για το νησί μας. Και αυτή τη φορά, πολλά και ενδιαφέροντα θέματα, που κάθε φορά μας κάνουν να αναρωτιώμαστε για τους θυσαυρούς που έχουμε γύρω μας και δεν τους προσέχουμε καν, λόγω της άγνοιας μας.//ΙΔΑΙΟΝ ΑΝΤΡΟ//
Ο χρυσελεφάντινος θρόνος του Δία
Ένας περίτεχνος χρυσελεφάντινος θρόνος ήταν στημένος στο Ιδαίον Άντρο 800-900 χρόνια πριν από τη γέννηση του Χριστού. Κάθε χρόνο τον ετοίμαζαν οι πιστοί για να καθίσει εκεί ο ύψιστος των Θεών, ο Κρητικός Δίας, το θείο βρέφος που διαδέχτηκε τον Νεαρό Θεό της Βλάστησης, την σπουδαία προϊστορική θεότητα της Κρήτης και συνοδό της Μεγάλης Μητέρας Θεάς.
Ο Γιάννης Σακελλαράκης είχε την ευφυή έμπνευση να μελετήσει τα κομμάτια του ελεφαντόδοντου και να διακρίνει ομοιότητες με ανάλογα ευρήματα από την Ανατολή. Άλλωστε, και η ίδια η ιδέα του κενού θρόνου από τους μεγάλους πολιτισμούς της Ανατολής φαίνεται να έλκει την καταγωγή του…
Ο Θρόνος του Δία φαίνεται να ανήκε σε μια παράξενη εποχή για την Κρήτη. Είχε καταστραφεί ο περίφημος προϊστορικός πολιτισμός της, είχαν περάσει και οι Μυκηναίοι από το νησί. Τίποτε, όμως, δεν φαίνεται να είχε χαθεί οριστικά. Τα ιερά τοπία παρέμεναν ιερά, τα σπήλαια διατηρούσαν όλη την αίγλη τους, οι λατρευτές έφταναν για αιώνες στα φημισμένα προσκυνήματα για να αποθέσουν τις προσευχές και τις ελπίδες τους στις θεότητες. Όλοι αυτοί που συνέχιζαν να καταφτάνουν στην Κρήτη από τις Συροπαλαιστινιακές ακτές και από τη Βόρεια Αφρική κουβαλούσαν αναθήματα από τους τόπους τους. Το ταξίδι των προσκυνητών ήταν πάντα μια από τις πιο σοβαρές μορφές διάχυσης και διάδοσης των πολιτισμών. Κάπως έτσι φαίνεται να έφτασε κατά τον 8ο αιώνα ένας λαμπρός χρυσελεφάντινος θρόνος στην Κρήτη.
//ΓΥΠΕΣ//
Οι κυρίαρχοι των κρητικών αιθέρων
Καναβός, σκάρα, κάρα, σκανίτης, θράσα, γύπας, όρνιο. Όπως και να ονομάσει κανείς τα επιβλητικά αυτά πουλιά που οι σκιές τους σκεπάζουν τα φαράγγια, αποτελούν τους βασιλιάδες των κρητικών ουρανών. Παλιότερα αγαπημένοι συνοδοιπόροι των κτηνοτρόφων, σήμερα θύματα των δηλητηριασμένων δολωμάτων και των ανεμογεννητριών, τα όρνια προσπαθούν να επιβιώσουν σε ένα κόσμο που συνεχώς αλλάζει. Παρόλα αυτά η Κρήτη διατηρεί την προνομιακή θέση ή μάλλον ίσως τον τελευταίο ιδανικό βιότοπο του είδους στην Ελλάδα. Δεκάδες όρνια βρίσκουν ακόμα καταφύγιο στους γκρεμούς της Κρήτης και αυτό γιατί το γεωμορφολογικό τοπίο αποτελεί το κατάλληλο ενδιαίτημα γι’ αυτά, καθώς προσφέρει κατάλληλα σημεία για φώλιασμα, μεγάλο εύρος ενδιαιτήματος και απομόνωση από την ανθρώπινη παρουσία. Οι αποικίες αυτές που πολλές φορές περιλαμβάνουν δεκάδες άτομα κρέμονται τόσο από τα αρχαία βράχια όσο και από μία κλωστή. Οι πληθυσμοί του μειώνονται συνεχώς, παρότι το είδος προστατεύεται από το Παράρτημα Ι της Ευρωπαϊκής Οδηγίας για τα Πουλιά, ενώ σύμφωνα με το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας κατατάσσεται στα «απειλούμενα είδη».
//ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΗΣ ΑΡΧΑΙΑ ΠΟΛΗ//
Το μυστικό του Καστεριώτη
Τα ερείπια μιας άγνωστης αρχαίας πόλης βρίσκονται πάνω στο δυσπρόσιτο δίκορφο ύψωμα του Καστεριώτη. Μια ολόκληρη πόλη εντελώς άγνωστη κι ανεξερεύνητη. Ακόμη και οι βοσκοί που έχουν εκεί τα κοπάδια τους αποφεύγουν να την επισκεφθούν, στέλνοντας τους σκύλους να τα νοκατίσουν. Τόσο άγνωστη κι ανεξερεύνητη που κι’ αυτές οι ελάχιστες γραμμές που την αφορούν στη βιβλιογραφία, γράφτηκαν από μακριά και γι’ άλλο λόγο. Οι φωτογραφίες αυτού του αφιερώματος είναι οι πρώτες και μοναδικές του αρχαιολογικού χώρου.
Τόσο άγνωστη που ούτε το όνομά της δεν γνωρίζουμε!
Πενιχρά ίχνη των τειχών διακρίνονται στο δυτικό και ανατολικό άκρο της πόλης, τα οποία μπορούν να μας προϊδεάσουν για τις διαστάσεις της. Στο νότιο τμήμα δεν διακρίνονται ίχνη, καθώς όσο χαμηλώνουμε οι επιχωματώσεις είναι μεγαλύτερες και τα λείψανα των τειχών και των άλλων κτισμάτων έχουν καλυφθεί από τα υλικά της πόλης που κατέρρεαν. Το αντίθετο συμβαίνει στη βόρεια πλευρά, που βρίσκεται πάνω ακριβώς στον αυχένα που συνδέει τις δύο κορυφές του Καστεριώτη. Επειδή εδώ δεν υπάρχουν επιχωματώσεις διακρίνονται τα θεμέλια του ισχυρού τείχους περισσότερο απ’ οπουδήποτε αλλού. Αλλά και από τον τρόπο κατασκευής του είναι εμφανές ότι το τείχος αυτό ήταν πολύ δυνατό, καθώς διέθετε πέντε ορθογώνιους πύργους σε πολύ κοντινές αποστάσεις.
//ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΑΛΜΠΟΥΜΕΝ//
Το σαμποτάζ στο αεροδρόμιο Καστελλίου
Πέρασαν 68 χρόνια από το γεγονός που συνέβη στο Καστέλλι εκείνο το βράδυ της Κυριακής, στις 4 Ιουλίου 1943. Η επιχείρηση ονομάστηκε ΑΛΜΠΟΥΜΕΝ που σήμαινε «το ασπράδι του αυγού». Οι κάτοικοι του Καστελλίου και της γύρω περιοχής ξύπνησαν από τις εκρήξεις και τις εκτινάξεις των βαρελιών με τις βενζίνες στο πολεμικό αεροδρόμιο που βρισκόταν στον κάμπο τους.
Ένας Δανός, ο υπολοχαγός Άντερς Λάσεν, ένας Άγγλος λοχίας, ο Νίκολσον, ένας δικός μας άνθρωπος, Καστελλιανός, ο σμηνίας Κίμωνας Ζωγραφάκης και δυο Άγγλοι δεκανείς οι Τζόουνς και Γκρέιβς ανατίναξαν το αεροδρόμιο Καστελλίου.
Ήταν ένα μέρος του σχεδίου της παραπλάνησης των Γερμανών, να πιστέψουν πως θα γίνει απόβαση στην Κρήτη, ενώ η απόβαση των συμμάχων θα γινόταν στη Σικελία. Το εγχείρημα πέτυχε. Τα αεροπλάνα και οι βενζίνες καίγονταν στο Καστέλλι. Υπήρχε, όμως, και τίμημα. Η εκτέλεση 19 ανθρώπων, δεκατριών Ελλήνων και έξι Ελληνοεβραίων.
//ΓΑΡΥΠΑΣ-ΜΠΟΥΤΣΟΥΝΑΡΙΑ//
Ξεχασμένος παράδεισος
Τόπος ιδιαίτερα αγαπητός στους Χανιώτες πριν από ένα αιώνα -αλλά σχεδόν άγνωστος στους σημερινούς- που χαρακτηρίζεται κι από άλλες ιδιαιτερότητες: ιδιαίτερο φυσικό κάλλος και ιδιαίτερο ιστορικό ρόλο που αρχίζει στα χρόνια της δεύτερης βυζαντινής περιόδου και τελειώνει στις αρχές του 20ου αιώνα. Εκεί, στην είσοδο της στενής κοιλάδας που οδηγεί στο θρυλικό Θερισιανό φαράγγι, βρίσκεται ο μικρός οικισμός Γαρύπας και τα ιστορικά Μπουτσουνάρια, ο τόπος των επαναστατικών συναθροίσεων του 19ου αιώνα.
Οι πηγές του από αιώνες ύδρευαν την πόλη των Χανίων. Για τον σκοπό αυτό κατασκευάστηκε Υδραγωγείο με πήλινους αγωγούς, που την εφοδίαζε με πόσιμο νερό από τη Βενετοκρατία μέχρι τα τέλη του Μεσοπολέμου.
Στο Γαρύπα είχε στη Βενετοκρατία κτίσει τη βίλα της η αρχοντική οικογένεια Viaro, στην οποία ανήκαν και δάση από πλατάνια, πλάι στους φημισμένους ποτιστικούς κήπους της. Μέρος από τη βάση τής βίλας σώζεται και σήμερα στα Μπουτσουνάρια, σ’ ένα πλάτωμα που βρίσκονται τα πλατάνια και οι πηγές. Η οικογένεια, σύμφωνα με τον θρύλο, εγκαταστάθηκε στα Μπουτσουνάρια λόγω του εξαιρετικού κλίματος της περιοχής και του υπέροχου φυσικού τοπίου. Η κόρη της οικογένειας έπασχε από μελαγχολία ή ίσως από κάποια άλλη ανίατη ασθένεια κι έψαξαν σ’ όλη την επικράτεια της Βενετίας τον καταλληλότερο τόπο για να εγκατασταθούν. Κατέληξαν, λοιπόν, στα Μπουτσουνάρια, όπου έκτισαν τη βίλα τους και κατασκεύασαν και τον πέτρινο θρόνο για να ρεμβάζει η άρρωστη κόρη τους…
//ΑΓΡΙΑ ΟΜΟΡΦΙΑ//
Το λευκό γαρύφαλλο της Πολυρρήνιας
Μέσα στον επιβλητικό αρχαιολογικό χώρο της Πολυρρήνιας, δυτικά της Κισσάμου Χανίων, φυτρώνει ένα ιδιαίτερα εντυπωσιακό άγριο γαρύφαλλο με κατάλευκα άνθη. Το γαρύφαλλο αυτό είναι ενδημικό της περιοχής, ανθίζει από τον Απρίλιο μέχρι και τον Ιούνιο και ονομάζεται επιστημονικά dianthus xylorizus.
Η ονομασία του οφείλεται στα ξυλώδη και πυκνά κλαδιά του που μπορούν να φτάσουν σε μήκος τα 80εκ. Τα περισσότερα άνθη είναι κατάλευκα αλλά έχουν καταγραφεί και λουλούδια με κρεμ αποχρώσεις. Τα λευκά γαρύφαλλα της Πολυρρήνιας είναι ένα από τα 10 είδη της Κρήτης και τα 44 που έχουν καταγραφεί μέχρι σήμερα στην Ελλάδα.
//ΝΕΟΜΙΝΩΙΚΟΣ ΡΥΘΜΟΣ//
Το Ηρώον του Ηρακλείου
Το «πάνθεον των Κρητών Αγωνιστών», γνωστότερο ως Ηρώον, είναι ένα κομψό κτίσμα νεομινωικού ρυθμού, που κτίστηκε το 1930 στο πλαίσιο του πανελλήνιου εορτασμού για τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την απελευθέρωση της Ελλάδας και τη σύσταση του Ελληνικού κράτους. Αγαπήθηκε πολύ από τους πολίτες και εξυμνήθηκε αρκετά από τον τοπικό τύπο. Στη βραχύβια λειτουργία του ως το πρώτο Ιστορικό-Εθνολογικό Μουσείο της Κρήτης, γνώρισε ημέρες μεγάλης δόξας.
Όλες οι πληροφορίες συγκλίνουν στο γεγονός ότι το ηρώο ήταν ασφυκτικά γεμάτο με κειμήλια των αγωνιστών. Αυτά ήταν κυρίως εικόνες, φωτογραφίες ή πίνακες, όπλα, σημαίες ή λάβαρα και τα χαραγμένα από τα σπαθιά και διάτρητα από τα βόλια κρανία των αγωνιστών.
Ύστερα από μακροχρόνιους δικαστικούς αγώνες που ξεκίνησαν τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1950 και ολοκληρώθηκαν πρόσφατα, ο χώρος αποδόθηκε σε ιδιώτες, που επιθυμούν την κατεδάφισή του και την ανέγερση νέας οικοδομής στη θέση του, αν και ο χώρος βρίσκεται πάνω στα βενετσιάνικα τείχη και έχει χαρακτηριστεί από το 1936 ως αδόμητη και κοινόχρηστη ζώνη. Το αίτημα για την κατεδάφιση του Ηρώου συνεχίζεται ως και σήμερα με αποτέλεσμα η Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων να ζητήσει την κήρυξή του ως διατηρητέο…
//ΓΡΑΜΜΑ ΑΠΟ ΤΑ ΚΑΠΕΤΑΝΙΑΝΑ//
Η κοντή Ουγγαρέζα
…Οι κλεψές ήτονε συνηθισμένες εκειανά τα χρόνια στο χωριό και τσι κλεμμένες κοπελιές τσι χώνανε στα σπηλιάρια που, δόξα τω Θεώ, το χωριό έχει μπόλικα και κακοπάντιδα. Το ίδιο ήκαμε και το Θοδωράκι εδά που ήκλεψε την Κατίνα του Παπά. Όμως ένα μικρό πρόβλημα υπήρξε. Η Κατίνα ήτονε ανοιχτοκουταλάτη, ήτονε και τα κόλλυβα, ήτονε και τα πρόσφορα, ήτονε και οι άρτοι, ήτονε και το σκαρί τση που ήτονε καλό, εξακαπύριζε από τα κάλλη! Πού να χωρέσει να περάσει από το στενό-στενό πόρο που είχε το σπηλιάρι. Το Θοδωράκι την ήμπωξε και ήβαλε πρώτα τη κεφαλή τση, ύστερα την ήμπωθε από πίσω και σα δε μπιτίζει εμπήκε σάμε τη μέση. Αυτό ήτονε. Εσφήνωσε. Από τη μέση κι ομπρός μέσα στο σπηλιάρι κι από τη μέση κι οπίσω όξω. Ήμπωθε το Θοδωράκι με τα χέρια του, ήμπωθε με τα πόδια του, ήμπωθε μ’ όλη του τη δύναμη, αλλά κιανένα αποτέλεσμα. Η Κατίνα δεν ήπαιρνε τάραμα! Ούτε μέσα, ούτε όξω. Ευτυχώς το κομμάτι από τη μέση και πάνω ήτονε μέσα στο σπηλιάρι που και να φώνιαζε δεν εγροικούντονε πράμα. Για να μη τα πολυλογούμε, όλοι αφορούμαστε ήντα γίνηκε. Γιατί όλοι κατέχομε ήντα συμβαίνει οντέν είναι μια κοπελιά σφηνωμένη σ’ ένα σπηλιάρι, περίτου μου αν έχει τα πιθέματα τση Κατίνας! Αλλά και το Θοδωράκι εδά ήδειξε πως τσ’ άντρες πραγματικά δε τσι λογαριάζουνε με τα κιλά. Καθόλου δε τον ήγνοιαζε ο καιρός που ήτονε κρυγιαδερός. Καθόλου δε τον επείραζε η δροσούλα. Μια φορά ήβγαλε το πατελόνι του και το κρέμασε σε μια χαρουπιά και δε το ξανάβαλε σάμε κι είδε το συγγενολόι τσι Κατίνας να κατεβαίνει στη Φορτωμένη…
//ΚΡΗΤΙΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ//
Στειακές γεύσεις
Παπουδούλες στιφάδο.
Κουκόφαβα.
Σφουγγάτο με μπάμιες.
Λουκούμια Σητείας.
