Έχουμε στα χέρια μας και ξεφυλίζουμε το 37ο τεύχος, αυτή τη φορά του Κρητικού Πανοράματος, το οποίο κάθε, μα κάθε φορά, μας δείχνει τη άγνοια μας για το τόπο που ζούμε: τη ΚΡΗΤΗ.
Σ’ αυτό το τεύχος:
//ΛΑΦΟΝΗΣΙ//
Παράδεισος απειλούμενος
Κρυστάλλινα γαλαζοπράσινα νερά, στενές λωρίδες άμμου με ροδοκόκκινες ανταύγειες, χρυσές αμμοθίνες με σπάνια λουλούδια, απότομα βράχια-καταφύγια πουλιών και ένας βυθός γεμάτος ζωή.
Το Λαφονήσι είναι μια γλώσσα γης ευλογημένης από την κρητική φύση, ένα οικοσύστημα που παλεύει να επιβιώσει. Μια παραδεισένια μικρογραφία που όλες τις εποχές του χρόνου αλλάζει χρώματα παίρνοντας μορφές που άλλοτε προσομοιάζουν σε ανθισμένο υποτροπικό δάσος, άλλοτε σε ηλιόλουστο πετράδι Πολυνησιακής ακτής και άλλοτε σε αέρινη μεσογειακή γλώσσα γης. Δεν είναι τυχαίο που σε αυτό το μικρό κομμάτι της Κρήτης ζούνε πολλά σπάνια είδη χλωρίδας και πανίδας.
Αντιμέτωπο με ορδές από ασυνείδητους τουρίστες, ξαπλώστρες, ομπρέλες, έλλειψη ουσιαστικής προστασίας και προθέσεις οικοπεδοποίησης, το Λαφονήσι, σαν ένα μεγάλο ζώο που ξεκουράζεται δίπλα στη σμαραγδένια θάλασσα, φυλάει στη μικρή του αγκαλιά το μοναδικό πολυποίκιλο πρόσωπο της Κρητικής φύσης.
//ΠΑΛΑΙΟΚΑΣΤΡΟ//
Ο φρουρός της πρωτεύουσας
Στο κέντρο περίπου του κόλπου που περιλαμβάνει το σημερινό Ηράκλειο και τις πρωτεύουσες θέσεις της κρητικής ιστορίας, κάτω από τα όρη και το χωριό της Ρογδιάς και πάνω σ’ έναν χαρακτηριστικό, και έντονα προεξέχοντα πέτρινο όγκο, ασβεστολιθικής συστάσεως, διατηρούνται τα λείψανα ενός πολύ σημαντικού φρουρίου: του Παλαιόκαστρου.
Η κατασκευή του Παλαιόκαστρου θα μπορούσε να ενταχθεί στο σχέδιο βελτίωσης των τειχών του Χάνδακα και να χαρακτηριστεί μέρος του γιγαντιαίου αυτού οχυρωματικού έργου, αφού κτίστηκε με τον ίδιο τρόπο και με σκοπό να καλύψει τις αδυναμίες του. Η εξαιρετικά οχυρή θέση, η απόστασή της από τους τρεις όρμους καθώς και η οπτική επαφή με τους νότιους κόλπους της Ντίας καθιστούν τον βράχο ιδιαίτερα στρατηγικό σημείο για τον έλεγχο όλου του ηρακλειώτικου κόλπου.
//ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΧΩΡΙΣ ΤΙΜΩΡΙΑ//
Στο μικροσκόπιο οι ναζιστικές θηριωδίες στην Κρήτη
Ελάχιστοι, ακόμα και Κρητικοί, είναι σήμερα σε θέση να συλλάβουν το μαρτύριο του κρητικού λαού κατά τον Πόλεμο και την Κατοχή. Η μεταπολεμική αδιαφορία των ελληνικών κυβερνήσεων να συλλέξουν στοιχεία για τις γερμανικές θηριωδίες στο νησί ύψωσε ένα δίχτυ ασφαλείας για εκατοντάδες Γερμανούς εγκληματίες πολέμου. Λίγοι από αυτούς έγιναν γνωστοί, ακόμα λιγότεροι οδηγήθηκαν σε δίκη και τελικά οι εκτελεσμένοι μετρήθηκαν στα δάχτυλα του ενός χεριού.
Έχουν περάσει πάνω από 65 χρόνια από τις σφαγές που διαπράχθηκαν στο νησί. Πρόσφατα, η γερμανική κυβέρνηση, μέσω της «Κεντρικής Υπηρεσίας της Γραμματείας Δικαιοσύνης για την Εξακρίβωση των Εγκλημάτων Πολέμου», αποφάσισε να ερευνήσει επισταμένα το ζήτημα και να διασταυρώσει τις πληροφορίες των πλούσιων γερμανικών αρχείων με όλες τις διαθέσιμες αρχειακές και βιβλιογραφικές πηγές στη χώρα μας, αλλά και με προφορικές μαρτυρίες. Σκοπός, η ανεύρεση ονομάτων ενόχων και η ανακίνηση δικαστικών διώξεων εναντίον τους.
Το «Κρητικό Πανόραμα», σε συνεργασία με τους εκπροσώπους της Υπηρεσίας και μετά από συνεννόηση με τη γερμανική πρεσβεία, ξεκινά με αυτό το άρθρο τη δική του αναζήτηση πληροφοριών για τα γερμανικά εγκλήματα πολέμου στην Κρήτη, ως συμβολή σε αυτή την σπουδαία προσπάθεια, έστω και αν αυτή γίνεται καθυστερημένα. Ζητάμε από τους αναγνώστες μας να αποκαλύψουν άγνωστα στοιχεία για φόνους, ομαδικές εκτελέσεις και εμπρησμούς χωριών που δεν έχουν καταγραφεί ή έχουν ξεχαστεί από τις επίσημες πηγές. Εκατοντάδες μικρά περιστατικά, ονόματα θυτών και θυμάτων βρίσκονται ακόμα διασωσμένα στη μνήμη των επιζώντων. Και αυτοί μόνο μπορούν σήμερα να οδηγήσουν στο εδώλιο τους δήμιους και να δικαιώσουν, έστω και ηθικά, τα χιλιάδες θύματα της Κρήτης.
//ΠΑΠΑΔΙΟΚΑΜΠΟΣ ΣΗΤΕΙΑΣ//
Ένα μινωικό σπίτι αγροτών και ψαράδων
Πολύτιμες πληροφορίες για την καθημερινή ζωή μιας μινωικής οικογένειας αγροτών και ψαράδων στον Παπαδιόκαμπο Σητείας λίγο πριν από τη μεγάλη καταστροφή μας αποκαλύπτει η αρχαιολογική έρευνα που πραγματοποιείται στην περιοχή.
Οι ανασκαφή αποκάλυψε τι ακριβώς έκαναν αυτοί που έμεναν εκεί λίγο πριν το εγκαταλείψουν για πάντα: πάνω στην εστία ήταν μια χύτρα με πεταλίδες, σπασμένα σαλιγκάρια και καβούρια, η οποία έσπασε και το περιεχόμενό της σκόρπισε τριγύρω στο πάτωμα. Δύο μεγάλες επίπεδες πέτρες κοντά στην εστία ήταν πιθανώς καθίσματα. Στην αυλή του σπιτιού υπήρχε έτοιμη μια πιατέλα με πεταλίδες που μάλλον θα τρώγονταν ωμές, γιατί δίπλα της βρέθηκε χάλκινο μαχαίρι με το οποίο θα τις καθάριζαν. Ακόμη, στη γωνιά δωματίου που ήταν διάδρομος προς τα δωμάτια που χάθηκαν στη θάλασσα, βρέθηκαν συγκεντρωμένα 2 κιλά σαλιγκάρια «φρέσκα». «Φρέσκα» γιατί ήταν τα μόνα άσπαστα, ενώ όλα τα άλλα που βρέθηκαν στη χύτρα και στα πατώματα ήταν σπασμένα. Υποθέτουμε πως κάποιος τα μάζεψε εκείνη τη στιγμή από τη θάλασσα, και τα άφησε στη γωνιά μέσα σε ένα καλάθι που φυσικά δεν σώθηκε.
Εξίσου εντυπωσιακά ήταν και τα αποτελέσματα από τη μελέτη των ζωικών οστών.
Φαίνεται ότι οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να φύγουν ξαφνικά, αφήνοντας το φαγητό τους στη μέση. Ο μόνος που έμεινε πίσω ήταν ο φύλακας του σπιτιού, ο σκύλος, που καταπλακώθηκε από τα ερείπια.
//ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΑΜΑΡΙΟΥ//
Ο τελευταίος σαμαράς
Τα εργαλεία σαμαρικής του Κωστή Φουντουλάκη, από την Αγία Παρασκευή Αμαρίου Κρήτης, αραχνιάζουν στις αποθήκες και οι λέξεις που τα αφορούν μιλιούνται μόνο από τον ίδιο και τους ελάχιστους συνομηλίκους του. «Τυραννιόμουνα πολύ να τα φτιάξω, μου έπαιρνε μια βδομάδα τουλάχιστον κάθε σαμάρι.Στην Κατοχή που δεν είχε ο κόσμος λεφτά να με πληρώσει μου έδιναν σαν αντάλλαγμα λάδι». Οι σαμαράδες, μαζί με τους χαρκιάδες και τους τσαγκάρηδες, ήταν παλιά περιζήτητοι γαμπροί. Ήταν εποχές που ο Κωστής Φουντουλάκης είχε πολλή δουλειά, μέχρι και 10 παραγγελίες σαμαριών ταυτόχρονα…
//ΓΡΑΜΜΑ ΑΠΟ ΤΑ ΚΑΠΕΤΑΝΙΑΝΑ – Β’ ΜΕΡΟΣ//
Οι γιατρικουλιές και οι παλαιές αρρώσθιες
Τα βάσανα και οι καημοί είναι για τσ’ αθρώπους. Και οι ανάγκες που τσι βρίχνουνε δεν έχουνε ’ποτελειωμό. Πολλές οι ανάγκες, πολλές και οι γιατρικουλιές τως. Τ’ άλλο σεφέρι εγράψαμε για τσι γιατρικουλιές τση πανόγλας, τση μεσκηνιάς, τση τρεζάδας, του γράντους, του φταρμού, τση βιστιριάς, του βραχνά, τ’ αδερφοδιώχτη, τση μουσουμπιάς, του βερεμιού, του φύστουλα, τση φάωσας, των αθριτικώ, του στρουφίσματος, του φαλιού, του κοψίματος, του φιαγκώματος, του μαγιασιλιού, του ξενεφρίσματος, τση χρυσής, του πετεινόβηχα, του λούξιγκα, του ψημμένου, τση ψώρας, τ’ανεδράματος, τση τζιμπιάς, τω παρανυχίδω, του ήλιου, του ξεκαυκαλώματος, τω μπαμπουνώ, του ψακώματος, του πόνου, των εντερικών, τση ταινίας, των ορμύγκων του θεριού, τση καημαθιάς, τω μπασουμάδων, τση βαρυσμαθιάς, τση κομμμαθιάς, του ξαιματώματος, του σπασίματος, του βγαρσίματος, και του λοστρέματος.
//ΚΡΗΤΙΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ//
Ο πολιτισμός του ξινόχοντρου
Ο ξινόχοντρος είναι γνωστός σε όλη την Κρήτη. Παντού παρασκευάζεται και καταναλώνεται με τον ίδιο περίπου τρόπο. Η μεγάλη παραγωγή και κατανάλωση, όμως, που γίνεται στα Καπετανιανά δημιούργησε ολόκληρη λαογραφία –τον πολιτισμό του ξινόχοντρου. Μέχρι και σήμερα που το γάλα πωλείται στα τυροκομεία, το μόνο προϊόν που εξακολουθούν να παράγουν οι Καπετανιανοί είναι ξινόχοντρος, αφού κάθε σπίτι χρειάζεται για να περάσει τη χρονιά περίπου 150 με 200 κιλά!
//ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΓΕΥΣΕΙΣ//
Πεντανόστιμο γαϊδουράγκαθο
Κουφωτοί βραστοί.
Κουφωτοί τηγανιτοί.
Κουφωτοί αυγολέμονο.
Βρουβόκουκα.
