Κυκλοφορεί σε όλα τα περίπτερα της χώρας το ενδέκατο τεύχος του περιοδικού ΚΡΗΤΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ, του πρώτου και μοναδικού Κρητικού εντύπου που διανέμεται σε όλη την Ελλάδα.
Η κρητική «πυραμίδα» είναι μνημείο επιβλητικό, μυστηριώδες και ενδεχομένως μοναδικό στον κόσμο. Μόνο που δεν είναι πυραμίδα& Είναι τάφος λαξευμένος στο βράχο, ο οποίος σχηματίζει τεράστιο κώνο. Πλήρως ενσωματωμένος στο περιβάλλον και δυσδιάκριτος από απόσταση μεγαλύτερη των 50 μέτρων, έγινε γνωστός στην Αρχαιολογική Υπηρεσία μόλις πριν λίγα χρόνια. Οι κάτοικοι του διπλανού χωριού δεν έδωσαν ποτέ ιδιαίτερη σημασία στην «πυραμίδα», γι αυτό άλλωστε δεν έκριναν σκόπιμο να ενημερώσουν την αρμόδια αρχαιολογική αρχή. Θυμούνται, όμως, τους παλιούς να αναφέρουν ότι στον ίδιο τόπο υπήρχε και άλλο παρόμοιο μνημείο&
Η βενετική Σπιναλόγκα
Μια μέρα από τη ζωή του Ιερώνυμου Κονταρίνι, προβλεπτή στο φρούριο τη Σπιναλόγκας, τον Νοέμβριο του 1588. Η πρόσφατη ιστορία της Σπιναλόγκας είναι τόσο ζοφερή, οι μνήμες που τη συνοδεύουν τόσο οδυνηρές κι αποτρόπαιες, ώστε έχουν καλύψει κάθε προγενέστερη ιστορική μνήμη. Όποιος ακούσει τη λέξη «Σπιναλόγκα», αυθόρμητα θα πει «Α, εκεί που ζούσαν οι λεπροί;» Η ιστορία του νησιού, όμως, ξεκινάει πολύ νωρίτερα& Η Μαρία Αρακαδάκη περιγράφει πώς βρέθηκε απάνω στον ξερόβραχο το «κάστρο» και& διασκεδάζει την επιπόλαιη εντύπωση κάποιων, ότι τα αδυσώπητα εκείνα τείχη χτίστηκαν για να φυλακίσουν μέσα τους, για κάτι παραπνω από μισόν αιώνα, το δράμα των «ζωντανών νεκρών»: 1903-1957&
Η νεκρόπολη της αρχαίας Λάππας
Η αρχαία Λάππα διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στα πολιτικά πράγματα της Κρήτης και της Μεσογείου. Η νεκρόπολή της που εκτείνεται κατά μήκος του Πετρέ βρίσκεται σε έναν τόπο εκπληκτικής ομορφιάς και παρουσιάζει εξαιρετικό αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Η εικόνα των μνημείων συμπληρώνει τις γνώσεις μας για την ταφική αρχιτεκτονική των ρωμαϊκών χρόνων του νομού: οι τάφοι αυτοί χρονολογούνται στα τέλη του 1ου α. π.Χ. και στις αρχές του 2ου αι.
Λατρεύουν & λάθος Πέντε Αγίες Παρθένες
Στον εκτεταμένο αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας Λάππας, ευρίσκεται ο βυζαντινός ναός των Αγίων Πέντε Κανονικών Παρθένων. Η ιδιαιτερότητά του, εκτός από την σπάνια καθιέρωση, βρίσκεται στο δυτικό τοίχο που εφάπτεται στο βράχο. Το άνοιγμα στον τοίχο αυτό οδηγεί σε ένα χώρο, εξ ολοκλήρου λαξευμένο στην πέτρα. Τόσο η τοπική παράδοση όσο και η επίσημη εκκλησία αποδέχονται τον χώρο αυτό ως τόπο ταφής των Αγίων Πέντε Κανονικών Παρθένων που γεννθηκαν, έζησαν, κοιμήθηκαν και αγίασαν εδώ. Εξαιτίας ενός σφάλματος λατρεύονται στην περιοχή πέντε παρθένες που αγίασαν στην Περσία και δεν έχουν καμιά σχέση με την Κρήτη&
Απολαυστικό «γράμμα από τα Καπετανιανά»
ΟΙ ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΕΣ
«&Οι πια πολλοί απ αυτούς επηγαίνανε αξυπόλητοι για να βασανιστούνε και να χει μεγαλύτερη αξία το προσκύνημά τως. Τα πόδια τως εσυρώνανε το αίμα. Κι όλοι τως ήτονε φορτωμένοι κατά ψόφου με ταξίματα. Από άρτους και μαγεροψήματα σάμε εικονίσματα και μανουάλια&»
ΟΙ ΒΛΥΧΑΔΟΡΟΙ «&Το χούι αυτών των αθρώπω ήτονε να πηγαίνουνε στην Ελυγιά και να πίνουνε τοσηνά βλυχάδα σάμε να ντακάρουνε να πηγαίνουνε συροντάνα κι από πάνω κι από κάτω. Από πότε ξεκίνησε ετουτονά το συνήθειο δε θυμάται κιανείς. Εγίνουντονε όμως μέχρι το 1960 που το σταμάτησε η ίια η Παναγία…»
ΟΙ ΕΓΔΥΜΝΟΙ «&Μα η Παναγία δεν ήτονε ζουγλαμένη. Ήργησε πάλι μιαολιά μα στο τέλος ήκαμε το θαύμα τση. Δεν μας το πανε βέβαια οι εγδυμνοί αλλά εμείς το καταλάβαμε μοναχοί μας οντέν εφεύγανε όλοι μαζί που αγλακούσανε και χαλικουτίζανε. Τη γλώσσα τως δεν εκατέχαμε μα εκαταφέραμε να ξεκαθαρίσομε πως ελέγανε: «Σχίτ, μαντόνα, φάκινγκ πλάις, σκρού γιού» και άλλες ανοσθιές. Επειδή ετούτοι ήτονε κι εγδυμνοί εφαίνουντονε ετσαΐδια οι μπλαβάδες, όπου χε δώσει η σφάκα στην κατίνα και στα μεριά τως&»
ΟΙ ΑΣΚΗΜΟΙ «&Πριν από δεκαπέντε χρόνια ήρθε στην Ελυγιά μιαν άλλη πατούλια δεκατριώ νοματώ. Όλοι τως ξένοι και άσκημοι. Τόσονα άσκημοι που δεν ήπιανες ούτε χρυσό μήλο από τη χέρα τως. Μια ταχεινή όμως τσι μετρήσανε και τσι βγάλανε δώδεκα. Ντελόγο σκορνιαριστίκανε. Τσι μετρήσανε, τσι ξαναμετρήσανε και όλες τσι φορές δώδεκα εβγήκανε& Ετσά εβγήκε το συμπέρασμα, μετά βέβαια από πολλή σκέψη και μεγάλες συζητήσεις, πως εκειονά που ήλειπε τον είχανε φαωμένο οι άλλοι δώδεκα&»
Ο ΒΟΥΔΙΣΤΗΣ «&Επήγε και κόνεψε στο σπηλιάρι πού ναι αποπάνω στην Ελυγιά. Όμως κι αυτός εκράθιε μόνο ένα δεματάκι βιβλία. ¶λλη δροσά. Ούτε ένα καυκάλι ψωμί, ούτε μιαν ελιά γή τολάιστο ένα αγκίστρι, ίμπας και θα λα ποφασίσει να ψαρέψει. Δυο θεούσοι και θεολόγοι ντελικανήδες που πηγαίνανε ταχτικά στον Κουδουμά εγροικούσανε τα ιστορικά του κι επειδή τον εσυμπαθούσαν μ όλη την ψυχή τως εποφασίσανε να τον εβάλουνε στον ίσιο δρόμο. Ετσά του αφήκανε ένα βιβλίο με παράκληση στη Παναγία, αλλά για να μην τον αλλάξουνε απότομα του είπανε να λέει το στίχο: Βουδομάνα του Θεού πρέσβευε υπέρ ημών …»
Ο αραιφνής ναΐφ Κρητικός ζωγράφος
Ο Μαρκάκης παίρνει τα θέματα του από το άμεσο φυσικό περιβάλλον του. Αλλά στην κάθε φυσική μορφή το βουνό, το δέντρο, την αρχαία πέτρα δίνει ένα δικής του, αυθόρμητης σύλληψης σχήμα που σφύζει από ζωή και παρατηρητικότητα. Η εικόνα του κόσμου, περνώντας από το οπτικό πρίσμα του Μαρκάκη, εμπλουτίζεται με νέους ιριδίζοντες μετασχηματισμούς. Κι όταν ο αγνός αυτός τεχνίτης ισχυρίζεται με φανατισμό πως ζωγραφίζει πιο πιστά κι από τη φωτογραφία, αυτό -σύμφωνα με τη δική του όραση-, είναι σίγουρα αναμφισβήτητο.
Ο παραμελημένος κρητικός φοίνικας
Ο κρητικός φοίνικας (Phoenix theophrasti) είναι ένα σπουδαίο δέντρο με ανεκτίμητη βοτανολογική και ιστορική αρχαιολογική αξία. Αποτελεί μυστήριο για τους επιστήμονες πώς ένα τόσο ευαίσητο δέντρο κατάφερε να επιβιώσει κατά τις παγετώδεις περιόδους. Κατάλοιπα αυτού του φοίνικα βρίσκονται στην πλειστοκαινική ηφαιστειακή τέφρα της Σαντορίνης, όπου εξακολουθεί να φύεται σε άγρια μορφή. Θεωρήθηκε για πρώτη φορά το έτος 1967 από τον ελβετό βοτανολόγο Βέρνερ Γκρόιτερ ιθαγενές είδος της Κρήτης και μοναδικό σε όλο τον κόσμο, ενώ σήμερα έχουν βρεθεί φοίνικες με χαρακτηριστικά παρόμοια με το φοίνικα του Θεόφραστου και σε άλλα μέρη της ανατολικής Μεσογείου. Είναι μακροβιότατος, η ηλικία του μπορεί να ξεπερνά τα εκατό (100) χρόνια, ενώ το ύψος του συνήθως είναι περίπου 10-12 μ. και είναι πιο χαμηλός από τον γνωστό φοίνικα τον δακτυλοφόρο (Phoenix dactylifera L.).
Η Παναγία του κυβερνήτη
Ο ναός της Παναγίας της Γκουβερνιώτισσας οικοδομείται και τοιχογραφείται περίπου την περοδο αυτή, της φεουδαρχίας δηλαδή, στις Ποταμιές του Μάρκο Gradenigo. Εκτός από την έγκρισή του και τη διάθεση του οικοπέδου, μήπως, εύλογα αναρωτιέται κανείς, ήταν και ο κτήτορας του ναού και για τον λόγο αυτό η Παναγία επονομάστηκε Γκουβερνιώτισσα, δηλαδή η Παναγία του Γκουβερνατόρε (του Κυβερνήτη).
¶ρτυκας, ο «πυρσός» Του Προμηθέα
Στην Κρήτη από Νάρθηκας γίνεται άρτηκας και αλλού λέγεται ανάρθηκας , κουφοξυλιά η κουφόξυλο& Το φυτό από νωρίς την άνοιξη φωτίζει με το κιτρινοπράσινο χρώμα του την Κρητική φύση& βιάζεται όπως πολλά φυτά της παρέας του να διώξει το χειμώνα και να καλωσορίσει την άνοιξη! Ανήκει στην οικογένεια των ακανθωδών και από τον Θεόφραστο ονομάζετο «ναρθηκία». Ο Προμηθέας, ταγμένος προστάτης του ανθρώπου, για χάρη του ανέβηκε στην κορυφή των αθανάτων από άποιο παραπόρτι που του έδειξε η Αθηνά και εκεί άναψε δαυλό από το πύρινο άρμα του ήλιου. Με το αναμμένο του κάρβουνο μετέφερε τη φωτιά στη γη κρυφά μέσα στην ψίχα του κουφόξυλου.. του άρτηκα&
ΣΦΑΚΙΑΝΕΣ ΠΙΤΕΣ
Θεέ μου τι ήταν αυτό! Κανένας βασιλιάς του κόσμου δεν έφαγε ποτέ καλύτερη πίτα. Θα κατέβασα πάνω από 6 κομμάτια και οι άλλοι δεν έμειναν πίσω Με αυτά τα θερμά λόγια περιέγραψε τη& γεύση που του άφησαν οι πίτες που έφαγε στα Σφακιά ο Μιχ. Δέφνερ που περιηγήθηκε στο νησί το 1919 (Οδοιπορικές Εντυπώσεις από τν Δυτικήν Κρήτην). Ο περιηγητής αναφέρεται, βέβαια, στις μυζηθρόπιτες που εξακολουθούν να φτιάχνονται μέχρι και σήμερα τόσο στα Σφακιά, όσο και στην υπόλοιπη Κρήτη που σερβίρονται ως γλύκισμα, με την προσθήκη μελιού. Εκτός από της μυζηθρόπιτες, όμως, οι Σφακιανές νοικοκυρέ έφτιαχναν και άλλες πίτες, εξίσου απολαυστικές. Ως πρώτες ύλες χρησιμοποιούσαν κυρίως τα παράγωγα του γάλακτος, αλλά και χόρτα που προμηθεύονταν από τη φύση κάθε εποχή, λίπος χοίρου και κνισάρια ζώων&
