Μετά τα απαράδεκτα γεγονότα της Κριτσάς ανήμερα της Λαμπρής ξανακούστηκε η έκφραση ήθη και έθιμα, μια έκφραση που την μαθαίναμε κάποτε στο σχολειό και ταυτιζόταν με το «παλιό» και με «συντηρητικές» απόψεις των μεγαλυτέρων μας. Ωστόσο δημιουργήθηκαν στα πανεπιστήμια έδρες Λαογραφίας , η επιστημονική έρευνα για το Λαϊκό Πολιτισμό προχώρησε σε νέα πεδία ερμηνείας , αναδείχτηκαν μεγάλες προσωπικότητες που έδειξαν τις αξίες των ηθών και εθίμων μέσα από επίπονες καταγραφές και έτσι υπήρξε μια πιο ολοκληρωμένη και προσιτή στις σημερινές συνθήκες ερμηνεία των εθίμων, απαλλαγμένη από τις προκαταλήψεις του «παλιού». Και βεβαίως τονίστηκε η αξία του Λαϊκού Πολιτισμού στις σημερινές συνθήκες βίαιης ομογεννοποίησης. Φάνηκε επίσης ότι ή όποια αμφισβήτηση της πολιτιστικής ταυτότητας μιας κοινωνίας οδηγεί σε πολιτιστικό μαρασμό και σε αφανισμό.
Για τον συμβολισμό του θορύβου από αρχαιοτάτων χρόνων (αποτρεπτικό του κακού, του Χάρου, ή η θριαμβευτική και τιμητική διάσταση που προσδίδει κ.α.) όποιος θέλει να μάθει δεν έχει παρά να ανοίξει ένα από τα δεκάδες λαογραφικά βιβλία που κυκλοφορούν από εξαιρετικούς πανεπιστημιακούς δασκάλους που έχουν μελετήσει διεξοδικά το θέμα. Κι ακόμα καλύτερα ας κάνει μια μικρή έρευνα ξεκινώντας από τον οικογενειακό του κύκλο, ρωτώντας τους παππούδες και τις γιαγιάδες του. Οι γνήσιοι φορείς όμως , οι πολίτες που παραλαμβάνουν και υλοποιούν τα έθιμα από τους προγόνους τους, που είναι παράδοση της κοινωνίας, δεν χρειάζεται να κάνουν αναλύσεις. Πράττουν το αυτονόητο. Γιατί η συμμετοχή των πολιτών στα εκάστοτε έθιμα δεν γίνεται με ατομική πρωτοβουλία , δεν είναι μια προσωπική υπόθεση. Είναι αποτέλεσμα μιας συλλογικής λειτουργίας με ιστορική πορεία που συμμετέχουν όλοι και οδηγεί στη συγκρότηση συμπεριφορών και την δημιουργία εθίμων. Και τα έθιμα χαρακτηρίζονται από ήθος , από κοινωνικό ήθος θα λέγαμε , γι’ αυτό και πάντα χρησιμοποιούμε την έκφραση «ήθη και έθιμα». Επίσης τα ήθη και τα έθιμα , κατά τον καθηγητή Μιχ. Μερακλή , επειδή «ορίζουν αξίες, σχέσεις , συμπεριφορές , αποτελούν ένα είδος κανόνων και νόμων , μια μορφή δικαίου, που μπορούμε να το ονομάσουμε εθιμικό δίκαιο». (Μιχαήλ Μερακλής , Ελληνική Λαογραφία εκδ. Οδυσσέας 2004).
Τα ήθη και τα έθιμα σαν δημιουργία και αποτέλεσμα της εκφραστικής ανάγκης μιας κοινότητας , κυρίως του αγροτικού χώρου , είναι αδιάφορο αν κάποιος τα κατανοεί ή συμφωνεί με αυτά. Δεν υπάρχουν καλά ή κακά έθιμα, νόμιμα ή παράνομα , την στιγμή που ένα έθιμο , σαν επαναλαμβανόμενη στον χρόνο πράξη , έρχεται να εκφράσει συγκεκριμένες αγωνίες , συναισθήματα , αξίες , συμβολισμούς , ιεροτελεστίες , κοινωνικές σχέσεις εν τέλει. Έτσι εκφράσεις του τύπου «αυτό το έθιμο πρέπει να σταματήσει» ή «αυτό το έθιμο είναι επικίνδυνο» είναι εκφράσεις αδόκιμες. Τα έθιμα δεν είναι πολιτικές πρακτικές ή ιδεολογίες με τις οποίες μπορεί κάποιος να συμφωνεί ή να διαφωνεί. Ούτε βεβαίως επιβάλλονται. Οι ίδιες οι κοινωνίες τα δημιουργούν στο πέρασμα του χρόνου και οι ίδιες κοινωνίες παύουν να τα τηρούν και χάνονται όταν εκλείπουν οι λόγοι και οι συνθήκες που τα δημιούργησαν.
Τα έθιμα μαζί με τα δημοτικά τραγούδια συνεισφέρουν στην πολιτιστική ταυτότητα μιας κοινωνίας και αποτελούν το μεγαλύτερο κομμάτι της. Χωρίς ήθη και έθιμα οι κοινωνίες ακυρώνονται σαν συλλογικοί ζωντανοί οργανισμοί και αμφισβητήται ευθέως η ύπαρξή τους. Ας σκεφτούμε πως βγήκαμε ζωντανοί σαν έθνος μετά αιώνες σκλαβιάς Ενετών και Τούρκων. Με την πολιτιστική ιδιοπροσωπία μας που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στους αγώνες για λευτεριά και στη συγκρότηση ανεξάρτητου κράτους. Στις σημερινές συνθήκες παγκοσμιοποίησης η τήρηση των εθίμων αποκτά χαρακτήρα αντίστασης στην προσπάθεια ισοπέδωσης του πολιτισμικού αυτοπροσδιορισμού των κοινωνιών . Και όπως έγραφε μια ηλικιωμένη μερακλήνα από την Κριτσά στην ‘Ανατολή’ το 2001 για μια παρόμοια περίπτωση,
Γι ‘αυτό θα προσπαθήσουμε και ΄μεις όσο μπορούμε,
το τοπικό μας έθιμο πάντα να διατηρούμε.
Γιώργης Λαγκαδινός
Υ.Γ. Φάνηκε ακόμα μια φορά ή προχειρότητα (ήπιος χαρακτηρισμός) με την οποία κάποια ΜΜΕ διαχειρίζονται μια είδηση. Έβαλαν μόνο την ανακοίνωση της Αστυνομίας και δεν μπήκαν στο κόπο να κάνουν ένα στοιχειώδες ρεπορτάζ των γεγονότων. Έτσι η υπόλοιπη Κρήτη και η υπόλοιπη Ελλάδα έμαθε πως συνελήφθησαν κάποιοι «εγκληματίες» με εκρηκτικά στη Κριτσά. Αναφέρομαι κυρίως σε ιστοσελίδα του Ηρακλείου που μας «πληροφόρησε» ότι στην Κριτσά «Ετοίμαζαν ….εκρηκτικό εορτασμό του Πάσχα!», και στη συνέχεια ειρωνεύεται «Με …συμπαραστάτες οδηγήθηκαν στον εισαγγελέα…». Ντροπή για τη δημοσιογραφία.
