Για τη φιλία των λαών
εικαστική απεικόνιση των ανταλλαγών

Παρακολουθούμε τα τελευταία χρόνια με μεγάλο ενδιαφέρον τις “πολιτιστικές ανταλλαγές” που γίνονται ανάμεσα σε σωματεία Τουρκοκρητικών (όπως αυτά των συλλόγων  Τουρκοκρητικών Κουσάντασι, Μελεμές κ.α. και του Τουρκικού « Ιδρύματος Ανταλλαγέντων Λωζάννης») και διαφόρων ελληνικών σωματείων και φορέων που βασική τους επιδίωξη έχουν – όπως δηλώνουν-την φιλία των λαών.

Είναι αυτονόητη και επιθυμητή η φιλία ανάμεσα στους λαούς και ιδιαίτερα ανάμεσα σε γειτονικούς λαούς. Δεν είναι όμως μια εξ αποκαλύψεως αλήθεια. Για να υλοποιηθεί  αυτή η φιλία θα πρέπει να βρεθεί ένα κοινό νόημα, μια κοινή συνισταμένη επικοινωνίας που θα βασίζεται κυρίως στο σεβασμό της ταυτότητας του άλλου και βεβαίως στην ιστορική αυτογνωσία. Αν δεν υπάρξουν αυτά τα στοιχεία η διακηρυγμένη φιλία θα είναι, στην καλύτερη περίπτωση,  μια γενικόλογη δήλωση, μια αοριστία που δεν θα έχει κανένα στόχο και καμία τύχη υλοποίησης.

Η θρησκευτική ταυτότητα των λαών είναι μια σημαντική παράμετρος της πολιτιστικής τους ταυτότητας και πολλές φορές στην ιστορία, καλώς ή κακώς, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην πορεία και την ύπαρξη ενός λαού. Στη διάρκεια της τουρκοκρατίας οι  χριστιανοί στην Κρήτη, αν θέλουμε να το δούμε με όρους θρησκευτικής ταυτότητας, πάλευαν για εθνική ανεξαρτησία και ένωση με την μητέρα πατρίδα. Επέλεξαν δηλαδή τον δύσκολο δρόμο προς την ελευθερία και έχυσαν ποτάμια αίματος για να απαλλαγούν από τον Ασιατικό δεσποτισμό των Οθωμανών.
Οι μουσουλμάνοι Κρητικοί αντιθέτως αλλαξοπίστησαν, στήριξαν την Τουρκική εξουσία και έμειναν στην ιστορία για την βαρβαρότητα τους και τις άγριες σφαγές που διέπραξαν. Πλήθος περιηγητών,  ιστορικών και δημοσιογράφων της εποχής περιγράφουν και εξιστορούν τις βιαιότητες των Τουρκοκρητικών (γενιτσαραγάδες ή γερλήδες) σε βάρος του αγωνιζόμενου χριστιανικού πληθυσμού. Βιαιότητες που προκάλεσαν επανειλημμένα ακόμα και την παρέμβαση του Σουλτάνου για να περιορίσει τη δράση τους. Γράφει ο μπάρμπα-Μπατζελιός στο τραγούδι για τον Δασκαλογιάννη:

«και η γ-αιτία είστε ΄σεις, οι γι-άνομοι πασάδες,

π΄αφήνετ΄αχαλίνωτους τσι γιανιτσαραγάδες.

Π΄αφήνετε τσι χριστιανούς σε τέθοια τυρρανία

Απού και τα΄άγρια θεριά έχουσιν ευσπλαχνία.»

Ελάχιστοι απ΄ αυτούς που αλλαξοπίστησαν παρέμειναν κρυπτοχριστιανοί και με την έκρηξη της επανάστασης του 1821 όχι μόνο συμμετείχαν ενεργά, μα διέθεσαν την ζωή και το βιος τους στον αγώνα για εθνική ανεξαρτησία. Λαμπρό παράδειγμα η οικογένεια των Κουρμούληδων από την Μεσσαρά. Ήταν οι εξαιρέσεις που επιβεβαίωναν τον κανόνα.

Η πλειοψηφία των Τουρκοκρητικών αποχωρούν από την Κρήτη μετά την αυτονομία της, πουλώντας οι περισσότεροι τις περιουσίες τους, για την Μικρά Ασία, όπου εκεί κάποιοι προσχωρούν στους Τσέτες, τους σφαγείς του Μικρασιατικού Ελληνισμού και συνεχίζουν την αιμοσταγή δράση τους. Όλ΄ αυτά είναι γνωστά και καταγεγραμμένα και υπάρχει μια πλούσια βιβλιογραφία προσιτή σε όποιον θέλει να ενημερωθεί και να αποκτήσει εικόνα για τα γεγονότα. Η άποψη ότι χριστιανοί και μουσουλμάνοι Κρητικοί ζούσαν αγαπημένα και αρμονικά είναι τουλάχιστον αφελής. Προφανώς υπήρξαν κάποιες διαπροσωπικές σχέσεις μα οι θρησκευτικές κοινότητες κρίνονται από τις πράξεις τους σαν κοινωνικές οντότητες.

Την πολιτειακή κρίση της εποχής-κυρίως του 19ου-οι χριστιανοί της Κρήτης επέλεξαν να την αντιμετωπίσουν με αιματηρή πορεία προς την ελευθερία και με πρόταση δημοκρατίας που ήταν στοιχεία της ταυτότητάς τους κι όχι να υπηρετήσουν την δεσποτική εξουσία. Στο τραγούδι για τον Δασκαλογιάννη του μπάρμπα Μπατζελιού, σ΄έναν φανταστικό διάλογο μεταξύ του Πασά και του Δασκαλογιάννη, ο Πασάς ρωτά τον Δασκαλογιάννη γιατί επαναστάτησαν οι Σφακιανοί ενώ τους είχαν δοθεί τόσα προνόμια κι ο Δασκαλογιάννης απάντησε: «Πρώτας για την πατρίδα μου, δεύτερο για την πίστη, τρίτο για τσ’ άλλους χρισθιανούς που κάθονται στην Κρήτη.»

Η ελευθερία ως ζητούμενο συνιστά στοιχείο πολιτισμού και συντελεί καθοριστικά στη συγκρότηση της εθνικής ταυτότητας ενός λαού. Αντιθέτως η υπηρέτηση του δεσποτισμού συνιστά ένα ανθρωπιστικό, κοινωνικό πισωγύρισμα. Οι Τουρκοκρητικοί μπορεί να γεννήθηκαν στην Κρήτη, αλλά δεν συμμετείχαν στους αγώνες για ελευθερία, αυτοκαθορίστηκαν όχι σε σχέση με την ζητούμενη εθνική απελευθέρωση, που θα εκφραζόταν με την Ένωση με την υπόλοιπη ελεύθερη Ελλάδα, μα με μια πολιτική ταυτότητα ανελευθερίας και καταπίεσης. Δεν αρκεί να έχεις γεννηθεί στην Κρήτη, στη Πελοπόννησο, στη Μακεδονία ή όπου αλλού για να είσαι ελεύθερος, μα είσαι ελεύθερος όταν το έθνος σου είναι ελεύθερο. Κι αυτό το είχαν εκφράσει πολύ σωστά οι επαναστατικές συνελεύσεις των επαναστατημένων Ελλήνων. Η συνείδηση της εθνικής ταυτότητας κι ο αγώνας για ελευθερία συγκροτούν άλλωστε ένα έθνος κι όχι το D.N.A ενός λαού.

Προφανώς υπήρξαν και ακρότητες από τους αγωνιζόμενους για ελευθερία Κρητικούς. Ο πόλεμος όμως, δυστυχώς,  δεν είναι έκφραση μιάς ακραίας βαρβαρότητας; Η διαφορά είναι ότι οι μεν δίνουν τη ζωή τους  για την ελευθερία και τη δημοκρατία και οι δε για την επιβίωση ενός καταπιεστικού, ανελεύθερου καθεστώτος και την διαιώνιση μιας κατάκτησης αιώνων. Δεν πρέπει λοιπόν να εξισώνεται το θύμα με το θύτη, γιατί αυτή η εξίσωση δεν οδηγεί σε μια, τάχα μου, ψύχραιμη ματιά, μα οδηγεί στην απόρριψη των εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων για ελευθερία και δημοκρατία και στο άνοιγμα έτσι του δρόμου στον εθνικισμό. Οι απόγονοι των Τουρκοκρητικών σήμερα αν επιδιώκουν τη φιλία των λαών ας αναγνωρίσουν τα εγκλήματα των προγόνων τους, ας καταδικάσουν τον Τούρκικο εθνικισμό και τις γενοκτονίες που έχει διαπράξει, ας επιδείξουν μια ιστορική αυτογνωσία για ν΄ ανοίξουν το δρόμο σε μια ειλικρινή φιλία που δεν θα στηρίζεται στη λήθη του παρελθόντος μα στην ιστορική μνήμη. Τότε θα είναι αξιόπιστα και ακηδεμόνευτα τα κίνητρά τους.

Γιώργης Λαγκαδινός

Υ.Γ Θα είχε εξαιρετικό ενδιαφέρον να μαθαίναμε τις θέσεις του «Ιδρύματος Ανταλλαγέντων Λωζάνης» για τις θηριωδίες των Τουρκοκρητικών στην Κρήτη.

Print Friendly, PDF & Email

Από giorgos