Παρατηρήσεις, κριτική, προτάσεις για το ΣΧΟΟΑΠ Αγίου Νικολάου

Γενικά Τα ΣΧΟΟΑΠ αποτελούν μέρος του πρώτου επιπέδου του χωρικού σχεδιασμού που έχει καθιερωθεί με το νέο θεσμικό πλαίσιο που εκσυγχρόνισε και συμπλήρωσε το Ν. 1337/83 (νόμο Τρίτση). Αναμφίβολα, και αυτά, εντάσσονται στη ρητή συνταγματική μνεία για προστασία του φυσικού, πολιτιστικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος που υλοποιείται μέσα από τη νομοθετική και εκτελεστική εξουσία για τη διαμόρφωση και εφαρμογή της περιβαλλοντικής και χωροταξικής – πολεοδομικής πολιτικής στη χώρα μας.

Το ανθρωπογενές και φυσικό περιβάλλον αποτελούν κοινωνικό και συνάμα ατομικό δικαίωμα του καθενός. Έτσι για τη συντεταγμένη Πολιτεία, δημιουργείται η υποχρέωση να λαμβάνει όλα τα προληπτικά και κατασταλτικά μέτρα γιαυτό. Η λήψη των μέτρων για το περιβάλλον γίνεται πλέον κατά οικουμενική επιταγή και αποδοχή, στα πλαίσια της αρχής της αειφορίας και της βιωσιμότητας. Με τη συνταγματική διάταξη θεσπίζεται η θεμελιώδης αρχή της πρόληψης βλάβης του περιβάλλοντος χάριν της διατήρησης των φυσικών πόρων, όχι μόνον προς όφελος της παρούσης, αλλά και των επόμενων γενεών. Η ανάπτυξη στις περασμένες δεκαετίες, συνδέθηκε μονομερώς με την οικονομία, ως απλή και μονοδιάστατη αύξηση των οικονομικών μεγεθών. Σήμερα, η μονόπλευρη αυτή διάσταση της ανάπτυξης, όχι μόνον εξασφάλισε την ανεπιστρεπτί θέση της στο μουσείο της ιστορίας των κοινωνικών επιστημών, αλλά ήταν η αφορμή να αναζητηθεί από σύμπασα την παγκόσμια κοινότητα το πρότυπο μιας άλλης μορφής ανάπτυξης, εκείνης που εγγυάται την ορθολογική βιωσιμότητα του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων. Έτσι με τη βιώσιμη ανάπτυξη, επιβάλλεται, πρώτιστα, η διατήρηση και η ορθή συντήρηση του διαθέσιμου φυσικού κεφαλαίου και του περιβαλλοντικού αποθέματος του κάθε τόπου για την ακέραια μεταβίβασή του στις μελλοντικές γενιές.

Το δικαίωμα ανάπτυξης πρέπει να ασκείται με δίκαιο τρόπο που θα ικανοποιεί τις ανάγκες της παρούσας και των μελλοντικών γενεών. Για να επιτευχθεί η βιώσιμη ανάπτυξη, η προστασία του περιβάλλοντος πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της αναπτυξιακής διαδικασίας που δεν μπορεί να ληφθεί απομονωμένη από αυτή. Σήμερα, όλα τα πιο πάνω προβλήματα και διαπιστώσεις, οδήγησαν στην αμφισβήτηση των μέχρι σήμερα σχετικών ξεπερασμένων θεωριών οργάνωσης του χώρου και στην ενσωμάτωση περιβαλλοντικών κατευθύνσεων και παραμέτρων για το αστικό περιβάλλον και το χωροταξικό – πολεοδομικό σχεδιασμό στην Ε.Ε., όπως το πράσινο βιβλίο για το αστικό περιβάλλον, συνεργασία για την ανάπτυξη της ευρωπαϊκής ενδοχώρας, αειφόρες ευρωπαϊκές πόλεις, προοπτικές ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής ανάπτυξης, προς μια πολεοδομική agenda στην Ε.Ε. κ.λπ.

Ρητό επιστέγασμα όλων αυτών των κατευθύνσεων είναι ότι η βιώσιμη ανάπτυξη αποτελεί πλέον αναπόσπαστο και συστατικό στοιχείο της κοινωνικής ανάπτυξης. Το σύνολο των αρχών και κατευθύνσεων για τη βιωσιμότητα, πρέπει να διέπουν και τη χωροταξική και οικιστική πολιτική. Έτσι αυτές για να είναι βιώσιμες, θα πρέπει να οδηγούν στη συνετή διαχείριση των φυσικών πόρων και ιδιαίτερα στη διατήρηση του περιβαλλοντικού αποθέματος.

Η χωροταξική οργάνωση και σχεδιασμός κατά το συνταγματικό νομοθέτη «τελούν υπό τον έλεγχο του κράτους» ή των αποκεντρωμένων τοπικών αρχών. Για να επιτύχει όμως το κράτος μια βιώσιμη χωροταξική οργάνωση, θα πρέπει και αυτό να βασίζεται σε μια βιώσιμη Πολιτεία. Δηλαδή, να παρεμβαίνει στο χώρο και να ασκεί κοινωνική πολιτική υπέρ του συνόλου των πολιτών και όχι να αντιμετωπίζεται η χωροταξική οργάνωση ως ευκαιρία διαμόρφωσης πελατειακών σχέσεων…

Η δικαιολόγηση της κρατικής παρέμβασης στο χώρο, γίνεται μόνο μέσα από το σχεδιασμό. Αυτό ακριβώς θα πρέπει να επιτυγχάνουν και μια από τις παραμέτρους αυτού του σχεδιασμού, δηλαδή τα ΣΧΟΟΑΠ. Ο σχεδιασμός θα πρέπει να στηρίζεται στο διττό χαρακτήρα του ως ορθολογικού και ως πολιτικού. Θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ένα δυναμικό και εξελισσόμενο πολύπλοκο σύστημα μέσα από το οποίο δρουν διάφορες αλληλοεξαρτώμενες και αλληλοεπηρεαζόμενες δραστηριότητες. Οι δράσεις του θα πρέπει να είναι πολιτικά καθορισμένες αφού αντανακλούν το πολιτικό περιβάλλον και καθορίζονται από τις σχέσεις εξουσίας. Ο σχεδιασμός του χώρου δεν είναι μια αυτόνομη και ουδέτερη δραστηριότητα αλλά εξαρτάται από την πολιτική διαδικασία.

Ο χωροταξικός σχεδιασμός και οργάνωση για να είναι βιώσιμα μεγέθη, απαιτούν την ενεργό συμμετοχή των πολιτών. Οι πολίτες δεν αρκεί να πληροφορούνται μια χωροταξική ή πολεοδομική ρύθμιση, αλλά χρειάζονται συστηματική κατάρτιση, εκπαίδευση και επιμόρφωση στα χωρικά ζητήματα. Η βιώσιμη ανάπτυξη απαιτεί ο πολίτης να αποκτήσει οικολογική και περιβαλλοντική παιδεία και συνείδηση.

Ο πολεοδομικός και χωροταξικός σχεδιασμός, αποτελούν άσκηση δημόσιας και ειδικότερα κοινωνικής πολιτικής. Οι ουσιαστικοί σκοποί τους και η συμμετοχή των πολιτών για τη διαμόρφωσή τους μέσα από την κοινωνική διαβούλευση δεν μπορούν να καθορίζονται αφηρημένα, αλλά χρειάζεται να τοποθετηθούν μέσα από ένα διευρυμένο πλαίσιο κοινωνικών σχέσεων. Το πλαίσιο της κοινωνικής διαβούλευσης για το σχεδιασμό του χώρου, θα πρέπει να συσχετιστεί με τις διάφορες θεωρητικές προσεγγίσεις του κοινωνικού καθεστώτος (social order) της δημοκρατίας.

Ιστορικά και σχηματικά, μπορούμε να διακρίνουμε τρεις τύπους τέτοιων θεωρητικών προσεγγίσεων για τη συμμετοχή των πολιτών:

Η ψευδοσυμμετοχή που βασίζεται στη θεωρεία της συναίνεσης (consensus) για την κοινωνική σταθερότητα. Είναι ένα «ανεκτό» είδος «συμμετοχής» που διατηρεί την ισορροπία και τη σταθερότητα της κοινωνίας. Αυτή βασίζεται όχι τόσο στην ανάμιξη των πολιτών στις χωροταξικές ρυθμίσεις, όσο κυρίως στην «ενημέρωσή» τους. Η τοπική αυτοδιοίκηση ή ο κρατικός φορέας δημοσιοποιεί την εκπόνηση του «σχεδίου-μελέτης» και προσπαθεί μέσω των ΜΜΕ, των δημοσίων σχέσεων και της προπαγάνδας να πείσει για την «ορθότητα και τελειότητα» των προτάσεών του. Η προβολή από τα ΜΜΕ, η διοργάνωση ανοιχτών συζητήσεων κ.λπ., χρησιμεύουν για να «ζαχαρώσουν το χάπι» και να πείσουν τους πολίτες να αποδεχθούν τις προτάσεις (φοβάμαι όλ’ αυτά που θα γίνουν για μένα, χωρίς εμένα). Στην ουσία, πρόκειται για μιας πατερναλιστικού χαρακτήρα επιβολή, που ήταν σε μεγάλη έξαρση τα πρώτα χρόνια μετά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο στην ανοικοδόμηση των κατεστραμμένων περιοχών της Ευρώπης.

Η ουσιαστική συμμετοχή, που εκπορεύεται από τη θεωρία της σύγκρουσης (conflict) και βασίζεται στην κοινωνική αλλαγή. Αυτή αποτελεί και το συγγενέστερο προς τη συμμετοχική δημοκρατία είδος ανάμειξης των πολιτών. Ο πολίτης εδώ δεν είναι πλέον ένας πελάτης ούτε «γλάστρα» ή «διακοσμητικό κερασάκι» στην τούρτα των τεχνοκρατών, αλλά είναι μέλος που ψηφίζει στις αποφάσεις του σχεδιασμού. Το είδος αυτής της συμμετοχής δεν είναι διαδεδομένο στις χώρες της δύσης. Αντίθετα στις χώρες αυτές, είναι διαδεδομένες η ψευδοσυμμετοχή με διάφορες παραλλαγές της, σε μορφές που ταιριάζουν στο πλουραλιστικό πολιτικό τους σύστημα.

Η συμβουλευτική συμμετοχή, που είναι μια προσέγγιση της συγκράτησης – συνδιαλλαγής σε μια πολυφωνική – πολυκομματική δημοκρατία. Η συμμετοχή αυτή κινείται σ’ ένα ευρύ πλαίσιο δράσης, που μπορεί να φτάσει από την αμφίδρομη πληροφόρηση, μέχρι και τη διαμόρφωση του χωροταξικού – πολεοδομικού πλαισίου μιας περιοχής. Η διαδικασία πληροφόρησης και δημιουργίας ευκαιριών για έκφραση γνώμης, οδηγεί μάλλον σε μεγαλύτερη κατανόηση και συνεργασία παρά σ’ ένα crescendo διαφωνιών. Η έκφραση γνώμης των πολιτών, μπορεί να παίξει κάποιο ρόλο εφόσον αυτή συμβαίνει στην έναρξη της διαδικασίας του σχεδιασμού, πριν από την προετοιμασία των εναλλακτικών προτάσεων και στη φάση της εξακρίβωσης των προβλημάτων. Αυτό γίνεται σπάνια στην πράξη. Αντίθετα, οι συμμετέχοντες πολίτες έχουν λίγες ή καθόλου ευκαιρίες να επηρεάσουν μια χωροταξική ή πολεοδομική ρύθμιση που είναι «για το δικό τους όφελος». Αυτή η μορφή της συμμετοχής βασίζεται μεν στην αμφίδρομη ροή πληροφορίας, πλην όμως δεν υπάρχει εξουσία διαπραγμάτευσης. Συνήθως η συμμετοχή αυτή, εξελίσσεται σε μια τυπική διαδικασία για να ικανοποιήσει μια νομική υποχρέωση και, κυρίως, για να αποφύγει περισσότερο δύσκολες συγκρούσεις. Η πρόσκληση για έκφραση γνώμης των πολιτών, όπως και η πληροφόρηση είναι σημαντικές τεχνικές «κοινωνικής ανάμιξης», πλην όμως τίποτα δεν τους εξασφαλίζει ότι οι προτάσεις τους θα ληφθούν υπόψιν αφού η αυτοδιοίκηση, ο κρατικός φορέας ή οι μελετητές δεν έχουν υποχρέωση να τις ενσωματώσουν στα κείμενά τους. Συνεπώς, η μορφή αυτή της συμμετοχής, πολλές φορές, αποτελεί εκτόνωση των πολιτών σε μια «βιτρίνα τελετουργικής πράξης» ή σε ένα γήπεδο εικονικής πραγματικότητας. Με τη «συμμετοχή» αυτή πετυχαίνουν, οι μεν πολίτες να «συμμετάσχουν», η δε διοικητική αρχή να αποδείξει ότι «όλα γίνονται με τη σύμφωνη γνώμη της κοινωνίας αφού προηγήθηκε κοινωνική διαβούλευση». Έτσι έχουμε «και την πίτα ολάκερη και το σκύλο χορτάτο»…

Στους θεσμοθετημένους αρχαιολογικούς χώρους αναφέρονται οι όρμοι Σπιναλόγκας, Βαθέως και Πόρου. Ο όρμος Σπιναλόγκας (ή όπως αποκαλείται Κόρφος) επιφανείας 530 εκταρίων συγκεντρώνει παρότι θεσπισμένος αρχαιολογικός χώρος, ασφυκτικές ανθρωπογενείς δραστηριότητες που τον φορτίζουν περιβαλλοντικά και αρχαιολογικά με εκθετικές αρνητικές συνέπειες.

Για το λόγο αυτό, εδώ και πολλά χρόνια ακούγονται φωνές και γίνονται εκκλήσεις για αυστηρά μέτρα προστασίας στον όρμο με τη θέσπιση όρων και επιτρεπόμενων δραστηριοτήτων ενδεχομένως μέσα από ένα φορέα διαχείρισής του.

Η παράκτια περιοχή του, είναι κοινά αποδεκτό απ’ όλους, ότι αντιμετωπίζει όπως και όλες οι νησιώτικες περιοχές της Ελλάδος, σημαντικές ανθρωπογενείς πιέσεις. Σίγουρα εντάσσεται ως πρωταρχικός, στο χαρακτηρισμό του Περιφερειακού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού & Αειφόρου Ανάπτυξης της Περιφέρειας Κρήτης, ως «ζώνη παράκτιας πίεσης και αστικοποίησης».

Το περιεχόμενο και οι στόχοι για την προστασία του κόλπου Ελούντας, αλλά και του παράκτιου χερσαίου οικοσυστήματός του, δεν μπορεί παρά να ταυτίζονται με το περιεχόμενο και τους στόχους της Εθνικής Χωροταξικής Στρατηγικής για τον παράκτιο χώρο, που σημαίνει στρατηγικές κατευθύνσεις με στόχο την ολοκληρωμένη διαχείρισή του, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που αφορούν τον έλεγχο της οικιστικής ανάπτυξης στα παράλια, σύμφωνα με τις διεθνείς αρχές που διέπουν τη φέρουσα ικανότητα του περιβάλλοντος (Carrying Capacity). [Για τον υπογράφοντα, αρκεί ο χαρακτηρισμός ως φέρουσας ικανότητας μιας περιοχής ενός τουριστικού θέρετρου, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού (World Tourism Organization, 1981) ο ορισμός ως «ο μέγιστος αριθμός επισκεπτών που μπορούν να επισκεφτούν τον προορισμό αυτό χωρίς ταυτόχρονα να προκληθεί καταστροφή του φυσικού, οικονομικού και κοινωνικο-πολιτιστικού αποθέματος της περιοχής καθώς και να επέλθει μια απαράδεκτη μείωση στην ποιότητα ικανοποίησης του επισκέπτη». Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού, έχει οργανώσει διεθνή και περιφερειακά συνέδρια, για την πρακτική μεθοδολογία για τη βιώσιμη ανάπτυξη και τη διαχείριση των παράκτιων προορισμών, των πολιτιστικών και φυσικών περιοχών κληρονομιάς. Έχει αναπτυχθεί μια σειρά ειδικών δραστηριοτήτων που θα μπορούσαν μέσα από τις θεσμικές προστατευτικές περιβαλλοντικές ρυθμίσεις που θα ακολουθήσουν για τον κόλπο Ελούντας (Σπιναλόγκας), να εξειδικεύσουν το περιεχόμενο και την υλοποίησή τους].

Η ιδιαιτερότητα και η μοναδικότητα των παράκτιων ζωνών που φιλοξενούν ποικίλα, πολύπλοκα και παραγωγικά οικοσυστήματα, σε σχέση με τον τρόπο ανάπτυξής τους, ανάγκασε την Ε.Ε. σαν συνέχεια των διεθνών δεσμεύσεων για το περιβάλλον, για τη σύσταση της «Ολοκληρωμένης Διαχείρισης των Παράκτιων Περιοχών» στα πλαίσια μιας στρατηγικής για τη βιώσιμη ανάπτυξη της Μεσογείου και ως συνέχεια της εδραιωμένης Εύρο-Μεσογειακής Συνεργασίας (Σύμβαση Βαρκελώνης 1995). Αυτό, ξεκίνησε ως βούληση της Ε.Ε. για συνόρθωση και εμπλοκή διαφόρων φορέων και πολιτικών σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό ή ευρωπαϊκό επίπεδο που έχουν σχέση με τον παράκτιο χώρο. Η θέσπιση του «ειδικού πλαισίου χωροταξικού σχεδιασμού και αειφόρου ανάπτυξης για τον παράκτιο χώρο», που στοχεύει στην προώθηση πολιτικών και δράσεων, μέσα από νομικές δεσμεύσεις ή διακρατικές συνεργασίες για την επίτευξη ολοκληρωμένης και ισόρροπης ανάπτυξής του θα πρέπει άμεσα να εξειδικευτεί στην περίπτωση της Ελούντας.

Η προστασία της φέρουσας ικανότητας των φυσικών οικοσυστημάτων για το σχεδιασμό των δραστηριοτήτων και των αντίστοιχων έργων ή έργων υποδομής, καθώς και η κινητοποίηση του πληθυσμού με την καλλιέργεια του αισθήματος της κοινής ευθύνης για την επίτευξη της αειφορίας αποτελεί προτεραιότητα για την Ελούντα και συνεπώς για τις προτάσεις της παρούσας μελέτης. Θα έλεγε κανείς, ότι ολόκληρο το πλαίσιο προστασίας του παράκτιου χώρου ταιριάζει απόλυτα στην περιοχή, δεδομένου ότι στο σύνολό της μαζί με τον υγρότοπο των εγκαταλελειμένων πρώην ενετικών αλυκών, αποτελούν ένα μοναδικό – μνημειακό περιβαλλοντικό απόθεμα. Με βάση αυτές τις διαπιστώσεις θα πρέπει το ΣΧΟΟΑΠ να προτείνει αναλυτικές και συγκεκριμένες επιτρεπόμενες δράσεις μέσα στον ενάλιο αρχαιολογικό χώρο του κόλπου της Σπιναλόγκας, όπως άλλωστε επιβάλλεται και στη σχετική Υπουργική Απόφαση αλλά και στο Ν. 3028/2002 «Για την προστασία των αρχαιοτήτων και εν γένει της πολιτιστικής κληρονομιάς» (ΦΕΚ 153/Α’/2002). Ενδεικτικά θα μπορούσαν να ήταν οι όροι και οι προϋποθέσεις ναυσιπλοΐας τουριστικών και αλιευτικών σκαφών, η απαγόρευση πλόων μεγάλων σκαφών, οι ελεγχόμενες καταδύσεις, κλείσιμο του καρνάγιου στη θέση «Φούρνος» Μαυρικιανό, απαγόρευση εμπλουτισμού με άμμο των παραλιών, ένταξη των θαλάσσιων διαχειριστικών δραστηριοτήτων στη δομή και στη λειτουργία ενός ενιαίου φορέα προστασίας, ανάδειξης και διαχείρισης του περιβαλλοντικού αποθέματος της περιοχής όπως προτείνεται από το master plan, με ιδιαίτερη προσοχή στις στρατηγικές, διαχείρισης των αλιευτικών πόρων, διαχείρισης των τουριστικών δραστηριοτήτων και διαχείρισης των θαλασσίων μεταφορών σε τοπική κλίμακα.

«Η έλλειψη χωροταξικού σχεδίου και η μακρόχρονη ασυνεννοησία μεταξύ Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε και ΥΠ.ΠΟ. για την επεξεργασία και θεσμοθέτηση Π.Δ. καθορισμού Ζωνών Χρήσεως Γης και Ζ.Ο.Ε, με τους ειδικούς όρους και περιορισμούς δόμησης φορτίζει το χερσαίο και θαλάσσιο οικοσύστημα της περιοχής με συχνά αντικρουόμενες ανθρωπογενείς δραστηριότητες.

Είναι αδιανόητο ο μοναδικός κόλπος – λιμνοθάλασσα της Ελούντας, χαρακτηριστικός τύπος ημίκλειστου μεσογειακού θαλάσσιου συστήματος με πλούσια ποικιλία βιοκοινωνιών, βενθικής πανίδας και χλωρίδας να μην υπάγεται σε ένα μόνιμο πλέγμα θεσμικής προστασίας και να υπόκεινται καθημερινά την ασφυκτική και ασύμμετρη αποδοχή της υπέρμετρης και απρογραμμάτιστης οικιστικής φόρτισης και στρεβλής ανάπτυξης των παραλίων.

Δέκα ολόκληρα χρόνια μετά το ερευνητικό πρόγραμμα του Πανεπιστημίου Κρήτης για τον Κόλπο, η τοπική κοινωνία αδύναμη παρακολουθεί το οικοσύστημα με την καθημερινή δυσμενή αλλοίωση των βιοτικών του παραμέτρων.

Η Νομαρχιακή Επιτροπή Λασιθίου του ΤΕΕ-ΤΑΚ προτείνει την υιοθέτηση και την υπαγωγή του κόλπου της Ελούντας για την εφαρμογή ενός Γεωγραφικού Συστήματος Πληροφοριών (G.I.S) , σε μόνιμη παρακολούθηση από τον Ο.ΑΝ.Α.Κ ή από το Ι.ΘΑ.ΒΙ.Κ, καθώς και τη μετέπειτα εφαρμογή μελέτης διαχείρισης σύμφωνα με τα ερευνητικά δεδομένα.

Το Τεχνικό Επιμελητήριο θεωρεί ότι η προστασία του περιβάλλοντος στην Ελούντα, όπως και σε κάθε περιοχή, δεν αποτελεί ούτε τροχοπέδη για την ανάπτυξη ούτε απειλή για την απασχόληση. Αντιθέτως αποτελεί ζωτικό συστατικό στοιχείο μιας ισόρροπης οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης για τις παρούσες και τις μελλοντικές γενιές. Οι ιθύνοντες θα πρέπει να καταλάβουν ότι το περιβάλλον είναι ένας οικονομικός πόρος με τη δική του εγγενή αξία.

Πιστεύουμε ότι δεν θα υπάρξει περαιτέρω καθυστέρηση σε μια υπόθεση που είναι συνταγματική υποχρέωση της Πολιτείας, σύμφωνα με τις επιταγές των καιρών και τις κατευθύνσεις της Ε.Ε. και που στοχεύει στην αειφόρο ανάπτυξη και στο εύ ζην των πολιτών της».

Κάνοντας μια έρευνα (Ctrl+F) στις λέξεις «ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους» στο ψηφιακό κείμενο των 33.274 λέξεων του κειμένου της μελέτης, πίστευα ότι θα εύρισκα σίγουρα αναφορά στη χερσόνησο Σπιναλόγκας (νησί) που έχει θεσπιστεί ως τέτοιο, από τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης από το ΚΑΣ του Υπουργείου Πολιτισμού. Ήταν η εποχή που (ευτυχώς) οι αρχαιολόγοι ποιούσαν μέσα από το υπουργείο πολιτισμού την (άγνωστη τότε) βιώσιμη πολιτική. Μια πολιτική που, ίσως άθελά τους, τους δικαίωσε μια περίπου γενιά μετά, αφού δεν τα παρέδωσαν όλα βορά στο τσιμέντο…

Ευτυχώς, η χερσόνησος Σπιναλόγκας, δεν είναι μόνο κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος λοιπόν. Και αδικεί τους μελετητές η ακούσια παράλειψη στο κείμενό τους, ότι αποτελεί επιπροσθέτως περιοχή ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους. Ολόκληρη η χερσόνησος Σπιναλόγκας (το «Νησί» δηλαδή) έχει χαρακτηριστεί ήδη από το 1970 με απόφαση του ΚΑΣ (13/20-06-70) ως περιοχή «ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους» (Υ.Α. υπ΄ αριθ. 9397/12-9-1970/ ΦΕΚ 666/23-9-1970) όπως επίσης και ο οικισμός Μαυρικιανό (Υ.Α. Κ/2078/68763/06-11-79, ΦΕΚ 1148Β/29-12-79).

Στην αρχαιολογική αυτή ζώνη , θα πρέπει (κατ’ αντιστοιχία με τον κόλπο ενάλιων αρχαιοτήτων) να προταθούν επιτρεπόμενες χρήσεις πέραν από αυτής της αροτριαίας καλλιέργειας. Οι επιτρεπόμενες χρήσεις θα πρέπει να προσανατολιστούν στα πλαίσια του ήπιου οικοτουρισμού που θα αποτελεί εφαρμοσμένη πολιτική βιωσιμότητας σε μικρή κλίμακα. Έτσι θα πρέπει να καθαριστούν μέσα από ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά μέσα οι παλιές διαδρομές και τα λιθόστρωτα μονοπάτια, να αναδειχτούν και να αναστηλωθούν οι παλιές αγροικίες και δεξαμενές, να δημιουργηθεί πάρκο διαφύλαξης όλης της ενδημικής – στενοενδημικής και επαπειλούμενης πανίδας της Κρήτης, δεδομένου ότι διαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά. Η ιδέα έχει ήδη ωριμάσει, και προτείνεται διαρκώς από διάφορα επιστημονικά κέντρα. Όλες αυτές οι χρήσεις συγκλίνουν και συνάδουν με τις αρχές του εγκεκριμένου «Περιφερειακού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Περιφέρειας Κρήτης», που προβλέπει στις κατευθύνσεις για την προστασία και την ανάδειξη του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, την «άσκηση αποτελεσματικής πολιτικής για την προστασία και την ανάδειξη των στοιχείων του πολιτιστικού και του φυσικού περιβάλλοντος, στους χαρακτηρισμένους παραδοσιακούς και αξιόλογους οικισμούς και μνημειακά – ιστορικά σύνολα στους οριοθετημένους αρχαιολογικούς χώρους και στις χαρακτηρισμένες ζώνες και τοπία ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους» αλλά και τη «λήψη και εφαρμογή κατάλληλων θεσμικών μέτρων κατά μήκος όλων των προβληματικών παράκτιων ζωνών με σύγκρουση χρήσεων γης και πίεση αστικοποίησης».

Κατ’ αντιστοιχία με τους προηγούμενους κηρυγμένους αρχαιολογικούς χώρους, θα πρέπει να προταθούν μέσα από το ΣΧΟΟΑΠ και οι προβλεπτέες χρήσεις της οχυρής νησίδας, πέραν από την ιδιότητά της ως ενός τυπικού, οργανωμένου και επισκέψιμου αρχαιολογικού χώρου. Η μοναδική χρήση που αρμόζει σ’ αυτό το ούτως ή άλλως μνημειακό σύνολο, είναι η θέσπιση ενός Κέντρου Μεσογειακής Πολιτιστικής Δημιουργίας (ΚΕ.ΜΕ.ΠΟ.Δ.) και η ανάδειξη του οχυρωματικού – φρουριακού συνόλου ως Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς προστατευόμενο από την UNESCO, στόχος διεκδικούμενος άλλωστε σήμερα τόσο από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Λασιθίου, όσο και από το Δήμο και τους τοπικούς φορείς (πρόταση του Αναπτυξιακού Συλλόγου Πολιτών Ελούντας, 2001).

Η ίδρυση του ΚΕ.ΜΕ.ΠΟ.Δ. θα αποτελέσει δεσπόζουσα δράση πολιτισμού υπερτοπικής κλίμακας στα πλαίσια μιας Μεσογειακής Πολιτιστικής Κοινότητας, (κατ’ αντιστοιχία με το Διεθνές Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών) η οποία θα αναδείξει τα αναλλοίωτα πολιτιστικά χαρακτηριστικά με κεντρικό γίγνεσθαι το νησιώτικο φρούριο της Σπιναλόγκας υποστηριζόμενο από τις υψηλών προδιαγραφών τουριστικές υπηρεσίες που υπάρχουν στην περιοχή. Ο Δήμος θα πρέπει να αναζητήσει από την ημέρα κιόλας θέσπισής του, τρόπους θεσμοθέτησης του ΚΕ.ΜΕ.ΠΟ.Δ. αφού αυτό μπορεί να αποτελέσει τη νέα βάση συνύπαρξης και δημιουργίας, μελέτης και ενοποίησης, μέσα από τις διαφορές και τις αντιθέσεις, της συνέχειας στο χρόνο που ο χώρος επέβαλε με πρωταγωνιστή και συμβολικό πρόταγμα τη Σπιναλόγκα.

Το ΚΕ.ΜΕ.ΠΟ.Δ. θα είναι Νομικό Πρόσωπο, θα διοικείται από Διοικητικό Συμβούλιο, και θα συσταθεί κατά τα πρότυπα των φορέων διαχείρισης με τη συμμετοχή και την εκπροσώπηση του Υπουργείου Εξωτερικών (ΥΠ.ΕΞ.) και Πολιτισμού (ΥΠ.ΠΟ.) για την εξασφάλιση της συνεργασίας με το Κέντρο.

Σκοπός του ΚΕ.ΜΕ.ΠΟ.Δ. θα είναι η συμβολή στη διατήρηση και ανάπτυξη των κοινών πολιτιστικών στοιχείων που ενώνουν τους λαούς της Μεσογείου. Ο προϋπολογισμός του Κέντρου μπορεί να περιλαμβάνει τακτικά έσοδα από το ΥΠ.ΠΟ. και το ΥΠ.ΕΞ., από την Περιφέρεια Κρήτης, από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση (Ν.Α.Λ.), το Δήμο Αγίου Νικολάου, τους Ο.Τ.Α του Ν. Λασιθίου, τους τουριστικούς και παραγωγικούς φορείς, μεμονωμένους χορηγούς αλλά και πόρους από προγράμματα της Ε.Ε. με το πρόθεμα MED.

Στα πλαίσια υλοποίησης των σκοπών του Κέντρου, μπορούν να δημιουργηθούν θεματικοί πυρήνες αντίστοιχοι με τις εφτά τέχνες, που θα προσδιορίσουν τον ετήσιο χαρακτήρα, εκ περιτροπής των εκδηλώσεων που θα οργανώνει το Κέντρο. Ενδεικτικά θα μπορούσαν να είναι το θέατρο στη Μεσόγειο από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, διαλέξεις για το θέμα, διαφορές, ομοιότητες, επιδράσεις, σχέσεις, συγγένειες, παρουσιάσεις από διαφορετικές μεσογειακές χώρες, οργάνωση «αγώνων δράματος» στην εκπαίδευση και παρουσίαση του καλύτερου σχήματος, όπως θα επιλέγεται στο βασικό πυρήνα των εκδηλώσεων. Ακόμη παραγγελία σε Έλληνες και ξένους σκηνοθέτες θεατρικών παραστάσεων σχετικών με το θέμα που έχει επιλεγεί. Ο κινηματογράφος, η λογοτεχνία, ο χορός, οι εικαστικές τέχνες, η μουσική κατ’ ανάλογο τρόπο, μπορούν να αποτελέσουν το πλαίσιο ανάδειξης, καταγραφής, αναζήτησης και δημιουργίας ενός διαχρονικού και εξελισσόμενου πολιτισμού, του Μεσογειακού Πολιτισμού που η καρδιά του θα χτυπά στην «πλώρη» της μεγαλονήσου που συνιστά συμβολικό πολιτισμικό κέντρο της Μεσογειακής λεκάνης. Ένα τέτοιο Κέντρο όπως το ΚΕ.ΜΕ.ΠΟ.Δ, εκ παραλλήλου, θα μπορούσε να συνεισφέρει και στην αναζήτηση θεμάτων του «καθ’ ημέραν βίου» των Μεσογειακών Χωρών, όπως αυτά προσδιορίζονται από τη σύγχρονη πολιτική – οικονομική – κοινωνική κ.λπ. συγκυρία του χώρου και του προσδιορισμού του ρόλου που επιφυλάσσεται από την Ε.Ε. Η υποδομή για τη στήριξη και λειτουργία αυτού του πρωτοποριακού Κέντρου είναι ήδη υπάρχουσα στην περιοχή, αφού οι υψηλών προδιαγραφών τουριστικές εγκαταστάσεις που υπάρχουν στην μπορούν να εγγυηθούν την άρτια τεχνική υποστήριξη τέτοιου Κέντρου. Στα πλαίσια αυτών των στόχων προς αυτή την κατεύθυνση, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «πιλοτική» οργάνωση στην Ελούντα, της «1ης Ευρωμεσογειακής Πολιτιστικής Συνάντησης Κρήτης – Εικόνες και Ήχοι από τη Μεσόγειο» δημιουργών Τέχνης και Τεχνολογίας το καλοκαίρι του 2000.

· Στο κεφάλαιο Π.2.6.1.1 «Περιοχές Ειδικής Προστασίας (Π.Ε.Π.) – ΑΧ : «Αρχαιολογικοί Χώροι» δεν αναφέρονται μερικά κηρυγμένα νεότερα μνημεία όπως π.χ. το τουρκικό κτιριακό συγκρότημα «Τσιφλίκι» και οι ανεμόμυλοι στο μυχό της χερσονήσου Σπιναλόγκας.

· Δεν υπάρχουν μόνο δύο λιθόστρωτα αξιόλογα και διατηρητέα μονοπάτια (Λατώ – Φλαμουριανά και Άγ. Λουκάς – Αγ. Φωκάς) στα όρια του δήμου Αγ. Νικολάου. Μόνο στην περιοχή της Ελούντας, Βρουχά, Λούμα, Σκινιά υπάρχουν αρκετά λιθόστρωτα μονοπάτια ευτυχώς σε ακόμη καλή κατάσταση, τα οποία δεν υπέκυψαν ακόμα κάτω από τις ερπύστριες της ανοικοδόμησης. Ειδικότερα τονίζεται το αξιόλογο μονοπάτα από Πινές προς Φουρνή κ.λπ. Η σοβαρή αυτή παράλειψη αδικεί τους μελετητές. Θα πρέπει να επισημανθούν στη μελέτη όλα τα λιθόστρωτα μονοπάτια και να αποτυπωθούν στους συνοδευτικούς χάρτες και να κηρυχτούν διατηρητέα και προστατευόμενα από την Εφορεία Νεότερων Μνημείων του ΥΠΠΟ. Σημειώνεται ότι μέχρι σήμερα έχουν λεηλατηθεί αρκετά λιθόστρωτα μονοπάτια από ανοικοδόμηση στις εκτός σχεδίου περιοχές αφού η διαφύλαξή τους επαφίεται απλώς …στο φιλότιμο και στον πατριωτισμό…