του Παύλου Δασκαλάκη
Η πυρκαγιά στον Μύρτο στάθηκε αφορμή μιας υγιούς στη βάση της, αντίδρασης του κόσμου για το θέμα «καταστροφή της φύσης» ιδιαίτερα δια μέσω του ιντερνέτ.
Δυστυχώς, διαπιστώθηκε για άλλη μια φορά, το πόσο αποκομμένος είναι ο κόσμος από θέματα λειτουργίας της φύσης, ειδικά των Μεσογειακών Οικοσυστημάτων, και ποσό λάθος είναι οι δράσεις τις οποίες υιοθετεί η δημόσια διοίκηση, δυστυχώς και μεγάλο μέρος του κινήματος της Οικολογίας.
Θα ήθελα λοιπόν να θέσω μια σειρά από ζητήματα που πρέπει να συζητηθούν ώστε να προσεγγίσουμε το θέμα, φωτιές και περιβάλλον, σωστά.
Ποιοι βάζουν τις φωτιές;
Σε μεγάλο βαθμό η κοινή γνώμη υιοθετεί την άποψη ότι οργανωμένα συμφέροντα, με πιθανόν πολιτικές επιρροές είναι υπεύθυνα για τις πυρκαγιές στην Ελλάδα. Στην περίπτωση του Μύρτου, ακούστηκε πολύ έντονα η άποψη ότι κάποια μεγάλα συμφέροντα που θέλουν να εγκαταστήσουν φωτοβολταϊκά (Φ/Β) και ανεμογεννήτριες (Α/Γ), έβαλαν τη φωτιά, ώστε να πάψει να τους εμποδίζει ο δασικός νόμος.
Αληθεύει αυτό; Έχουμε αλήθεια την ψευδαίσθηση ότι δεν θα μπορούσαν να εγκαταστήσουν Φ/Β και Α/Γ σε δάση και σε «δασικές εκτάσεις αν δεν καιγόταν; Η νομοθεσία για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δίνει την δυνατότητα της εγκατάστασής τους, κυριολεκτικά, μέσα στα δάση, χωρίς να τους δημιουργεί κανένα εμπόδιο ο δασικός νόμος. Έτσι, το επιχείρημα αυτό καταρρίπτεται.
Φυσικά, την αιτία έναρξης της φωτιάς θα την δείξει το πόρισμα της πυροσβεστικής, υπηρεσίας, που όλοι με αγωνία αναμένουμε. Πολλοί, συμπολίτες μας, ωστόσο συζητούσαν στις Μουρνιές, από όπου ξεκίνησε η πυρκαγιά, το ενδεχόμενο του πεταμένου από αυτοκίνητο, αποτσίγαρου. Δεν αποκλείεται καθόλου με δεδομένα το σημείο της φωτιάς, τα ξερά χόρτα που υπήρχαν εκεί και τον πολύ ισχυρό άνεμο που φύσαγε. Λίγη υπομονή όμως δεν βλάφτει για να δούμε το πόρισμα της Π.Υ.
Γενικά η τάση να ρίχνουμε τις ευθύνες σε «εμπρηστές» που ποτέ δεν βρίσκονται, ακόμα και σε «ξένους πράκτορες» απλά απαλλάσσει τους αληθινούς «ένοχους» από τις ευθύνες τους. Είναι γνωστές, σε όλους μας πλέον, οι ευθύνες της ΔΕΗ, σε πολλές περιπτώσεις πυρκαγιών και που θα συνεχίζουν να ανάβουν, όσο οι πυλώνες της ΔΕΗ θα περνούν μέσα από τα εύφλεκτα Μεσογειακά μας δάση.
Πέρα από τη ΔΕΗ, υπάρχουν ασφαλώς και οι λεγόμενοι εμπρηστές από «αμέλεια». Θυμίζω πρόσφατη πυρκαγιά στο δάσος του Σελάκανου, που ξεκίνησε όταν ξέφυγε από τον έλεγχο μικρή φωτιά που άναψε ηλικιωμένη για να κάψει τα ξερόχορτα της αυλής της.
Επίσης, τα βουνά μας και τα δάση μας, έχουν πλέον πυκνό οδικό δίκτυο και προσεγγίζονται ευκολότατα, όχι τόσο από τους ντόπιους αλλά κυρίως από τους κατοίκους των αστικών κέντρων με τα 4×4 οχήματά τους, με ότι αυτό συνεπάγεται δημιουργώντας άφθονες χωματερές και τα λογής πεταμένα σκουπίδια σε κάθε γωνιά, σε κάθε κοιλάδα και φαράγγι αποτελούν εν δυνάμει εστίες προσανάμματος. Με τόσα παραδείγματα είναι παράλογο να μιλάμε πάντα για εμπρηστές και οικοπεδοφάγους. Όταν η αμέλεια ξεπερνά τα όρια και οι ένοχοι είναι εύκολο να δειχθούν, από τις γενικότερες ευθύνες της πολιτείας μέχρι τις εξειδικευμένες της τοπικής αυτοδιοίκησης και του απλού πολίτη. Γιατί δε λέμε τα πράγματα με το όνομά τους;
Βεβαίως είναι επίσης κοινώς παραδεκτό ότι πολλές φωτιές στην Ελλάδα είναι πράγματι εμπρησμοί από πρόθεση, κυρίως από κτηνοτρόφους. Η περίπτωση «διαχείρισης» των βοσκοτόπων με τη φωτιά είναι πανάρχαια και σε πάρα πολλές περιπτώσεις δεν έρχεται καθόλου σε αντίθεση με τις λειτουργίες της φύσης! Κατά πλειονότητα οι βοσκοί βάζουν φωτιές τέλος καλοκαιριού και οι φωτιές αυτές είναι μικρής κλίμακας. Όμως όταν αυτές ξεφύγουν τον «έλεγχο» και προκαλέσουν πρόβλημα ποτέ κανένας «ύποπτος» δεν τιμωρείται αν και δεν θα ήταν τόσο δύσκολο να βρεθεί.
Είναι παράδοξο, που πράγματα αυτονόητα σε άλλες χώρες, όπως η γνώση για την πυρροφιλία της χαλεπίου και της τραχείας πεύκης εδώ δεν συζητιέται καν και μένει στα χαρτιά ορισμένων επιστημονικών κύκλων. Ακόμα και επώνυμα άρθρα διακεκριμένων επιστημόνων περνάνε χωρίς σχολιασμό. Όμως οι φωτιές στα Μεσογειακά Οικοσυστήματα είναι ένα μέρος του κύκλου ζωής τους. Έτσι για παράδειγμα 100 χρόνια θεωρείται λογικό να καεί ένα πευκοδάσος. Όλα τα φυτά, αλλά και τα περισσότερα ζώα έχουν προσαρμοστεί στη φωτιά ως μια φυσική διαδικασία. Σε όλες τις περιπτώσεις η φυσική αναγέννηση έρχεται γρήγορα και αποδίδει μεγάλη ποικιλότητα σε χλωρίδα και πανίδα από τα πρώτα χρόνια μετά τη φωτιά. Αρκούν δύο πράγματα: να μην βοσκηθεί το καμένο έδαφος τα 2-3 πρώτα χρόνια και να μην ξανακαεί σύντομα. Πλέον, στη σύγχρονη Ελληνική πραγματικότητα απαιτείται κάτι ακόμα, να προστατευτεί και από την καταπάτηση και «αξιοποίηση…».
Τι πρέπει να γίνεται αμέσως μετά τη φωτιά; Γιατί ΟΧΙ στις Αναδασώσεις
Τρία απλά πράγματα χρειάζονται τώρα στον Μύρτο:
όχι βόσκηση, κανένα έργο τύπου δεντροφυτεύσεων και άλλα που ακούγονται (κοιτοποίηση ποταμού Μύρτου;;;) και βέβαια προστασία όλης της καμένης και άκαφτης περιοχής από κάθε λογής καταπατήσεις.
Αρκεί αυτό; Ναι αρκεί!
Γιατί ΟΧΙ στην Αναδάσωση
Οι γνώμες που ακούγονται για ανάγκη τεχνητής αναδάσωσης των καμένων περιοχών είναι απλώς ΑΠΑΡΑΔΕΚΤΕΣ. Η τεχνητή αναδάσωση κατά κανόνα, όπου έχει γίνει στην Ελλάδα, γίνεται είτε με τα φυτά των φυτωρίων των δασαρχείων είτε μέσω εργολαβίας. Το τι είδος θα μπει τελικά εξαρτάται από το «τι είναι διαθέσιμο» και στις περισσότερες περιπτώσεις αυτό είναι το εύφλεκτο πεύκο ή άλλα διάφορα είδη κωνοφόρων και πλατύφυλλων, συχνότατα ξενικά και μη κατάλληλα για το περιβάλλον της καμένης έκτασης. Μάλιστα ορισμένα από αυτά τα είδη προτιμώνται γιατί αναπτύσσονται γρήγορα, άρα αποδίδουν στο «μάτι», αλλά και γιατί αποδίδουν καλύτερα «οικονομικά». Ουσιαστικά με τις «αναδασώσεις» κάνουμε καλλιέργεια και όχι δάσος, άρα κάτι ευαίσθητο και άμεσα εξαρτώμενο από τον άνθρωπο. Δεν νοείται λοιπόν να κάνουμε αναδασώσεις σε φρυγανότοπους! Αλλά ούτε και δημιουργία «περιαστικών» στην ουσία δασών. Κοντά στο Μύρτος είχε γίνει παλαιότερα αναδάσωση με πεύκα, που η φωτιά έκαψε σχεδόν στο 60% και λόγω των πεύκων κινδύνευσαν σπίτια, ενοικιαζόμενα διαμερίσματα κλπ. Με τέτοιου είδους αναδασώσεις είναι σίγουρο ότι φέρνουμε τη μελλοντική φωτιά στο σπίτι μας! Δείτε καταστροφή Πρέβελης από προηγούμενη αναδάσωση με πεύκα στην είσοδο του Κουρταλιώτικου φαραγγιού. Τα παθήματα πρέπει επιτέλους να γίνονται μαθήματα.
Τα «Αντιδιαβρωτικά» έργα.
Πολλοί βεβαίως λένε ότι το μεγάλο κακό θα γίνει με τη διάβρωση του εδάφους αφού δεν υπάρχει τώρα ο πράσινος μανδύας και ότι κινδυνεύει με πλημμύρες ο Μύρτος. Άλλη τεράστια πλάνη! Αμέσως μετά τη φωτιά ενεργοποιούνται τα ριζικά συστήματα πολλών αείφυλλων και σκληρόφυλλων θάμνων που παραβλαστάνουν και είναι σε θέση να συγκρατήσουν το νερό της βροχής στον ίδιο βαθμό που θα γινόταν και πριν τη φωτιά. Τα δέντρα, ειδικά τα πεύκα, που έτσι κι’ αλλιώς δεν αποτελούσαν δάσος, δεν έχουν ανάλογη ικανότητα κατακράτησης νερού και εδάφους σε αντίθεση με τους θάμνους! Άρα μια μεγάλη νεροποντή θα διαβρώσει στο ίδιο περίπου βαθμό το έδαφος είτε πριν είτε μετά τη φωτιά. Εννοείται ότι δεν πρέπει να υπάρξει βόσκηση μετά τη φωτιά, που στην περίπτωση τουλάχιστον του Μύρτου εξυπακούεται. Τα αντιπλημμυρικά έργα με χρήση μπετόν και άλλες κατασκευές μόνο κακό θα κάνουν. Ανακοινώθηκε στη σύσκεψη που έγινε στο Μύρτος μετά την φωτιά, ότι θα ανασύρουν από το συρτάρι μια μελέτη της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Λασιθίου, περί «κοιτοποίησης» του ποταμού του Μύρτου, που μόλις πρόσφατα εντάχθηκε στους νησιωτικούς υγρότοπους και προστατεύεται αυστηρά από το Προεδρικό Διάταγμα (ΦΕΚ ΑΑΠ 229/19.06.2012), γεγονός που θα πρέπει να λάβουν σοβαρά υπόψη τους οι αρμόδιοι της Περιφερειακής Ενότητας Λασιθίου, για τα έργα που θα θελήσουν να κάνουν στον ποταμό. Εκείνο που επείγει, αν και δεν είναι θέμα που εντάσσεται στο σημερινό κείμενο, είναι η άμεση προστασία του ιστορικού μνημείου της τρίτοξης πέτρινης γέφυρας του Μυρτιανού ποταμού, έτους κατασκευής 1884, που έχουν αποσαθρωθεί οι βάσεις της, με κίνδυνο με τα νερά που θα κατεβάσει ο ποταμός φέτος, την κατάρρευσή της. Φυσικά τα έργα θα έπρεπε να έχουν προγραμματιστεί να γίνουν τώρα το καλοκαίρι που ο ποταμός δεν έχει νερό, διότι το πρόβλημα είναι γνωστό από τον χειμώνα.
Επανέρχομαι στο θέμα.
Τι πρέπει να γίνεται προληπτικά; Γιατί δεν σβήνουν οι φωτιές εύκολα;
Μια φωτιά, σε δάσος ή φρυγανότοπο, με την μεγάλη ένταση του ανέμου, ξεπερνάει ανεμπόδιστα φράγματα 20, 50 και 100 μέτρων ακόμη και έτσι οι αντιπυρικές ζώνες και η μάχη τον πυροσβεστών, αποδεικνύονται πολλές φορές άχρηστες. Στον Μύρτο είδαμε εστίες φωτιάς να ξεπετάγονται σε απόσταση εκατοντάδων μέτρων από το κυρίως μέτωπο. Δίπλα μας (στον βιολογικό) παρουσία δεκάδων ανθρώπων δημιουργήθηκε εστία στο πουθενά… Συνεπώς κάποια σενάρια ότι είδαν αλλοδαπό να την βάζει αγγίζουν τα όρια της γελοιότητας. Σε παγκόσμιο επίπεδο όλες οι δασικές φωτιές σβήνουν… μόνες τους. Αποστολή των πυροσβεστών και των εθελοντών πρέπει να είναι πρωτίστως η σωτηρία ανθρώπων και δευτερευόντως υλικών αγαθών. Πράγμα που έγινε με απόλυτη επιτυχία στο Μύρτος. Φυσικά είναι ένα θέμα η αναζωπύρωση της δεύτερης μέρας και ελέγχεται εδώ η απόδοση ευθυνών.
Οπότε τι πρέπει να γίνει;
Το να απαιτεί κανείς από την πολιτική ηγεσία, τους πολιτικούς και τα υπουργεία να δώσουν χρήματα και να κάνουν έργα για το δάσος μετά τη φωτιά είναι σαν να λέμε να βάλουμε το λύκο να φυλάξει τα πρόβατα. Το ΥΠΕΚΑ το μόνο που ξέρει να κάνει, με τον τρόπο που το κάνει, είναι μελέτες, εγκρίσεις και αναθέσεις σε εργολάβους. Η πίεση των κατοίκων αλλά και των οικολογικών κινήσεων για την περίπτωση του Μύρτου, θα πρέπει να είναι μία: ΝΑ ΒΡΕΘΟΥΝ ΟΙ ΕΝΟΧΟΙ, ΝΑ ΑΠΟΖΗΜΙΩΘΟΥΝ ΟΣΟΙ ΕΧΟΥΝ ΠΑΘΕΙ ΖΗΜΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΦΩΤΙΑ, ΝΑ ΑΦΕΘΕΙ Η ΔΑΣΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ ΣΕ ΦΥΣΙΚΗ ΑΝΑΖΩΟΓΟΝΗΣΗ (να μην γίνει καμία αναδάσωση και κανένα έργο), ΝΑ ΑΠΑΓΟΡΕΥΤΕΙ ΔΙΑ «ΡΟΠΑΛΟΥ» Η ΒΟΣΚΗΣΗ ΣΤΙΣ ΚΑΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ, ΝΑ ΜΠΟΥΝ ΠΙΝΑΚΙΔΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΕΣ ΠΑΝΤΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ.
*Ένα κείμενο του Παύλου Δασκαλάκη, Υπεύθυνου του ΚΠΕ Ιεράπετρας- Νεάπολης, βασισμένο σε ένα άρθρο του Μιχάλη Δρετάκη, Βιολόγου – Ορνιθολόγου, MSc Οικολογίας, από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης του Πανεπιστημίου Κρήτης, που δημοσιεύτηκε το 2007 στο www.ecocrete.gr με αφορμή τις φωτιές στην Πάρνηθα.
