του Λεωνίδα Γ. Κουδουμογιαννάκη
Είναι θρύλος ή πραγματικότητα το ότι ο Ναπολέων Βοναπάρτης στάθμευσε στην Κρήτη και πέρασε μια νύχτα στη Ιεράπετρα χωρίς να δηλώσει την ταυτότητά του; Ήταν το 1799 στην επιστροφή του από την Αίγυπτο ή κάποιος άλλος χρόνος; Ποιος εισέπραξε τα 25.000 φράγκα για φιλοξενία μιας βραδιάς; Ποιος Γεραπετρίτης κληρονόμησε το σημείωμα του Βοναπάρτη;
Απάντηση για όλα αυτά μας δίδει μια ευρωπαία κυρία που ενεπλάκη στα πολιτικά γεγονότα μιας ταραχώδους περιόδου της Κρητικής επανάστασης (1866-1869) και επέλεξε να διαμένει στα Χανιά, διαδραματίζοντας ένα ουσιαστικό διαμεσολαβητικό ρόλο υπέρ της υπόθεσης των εξεγερμένων Κρητών. Πρόκειται για την Ελπίς Μέλαινα (ψευδ. Marie Espérance- von Schwartz) που γεννήθηκε το 1818 στο Southgate βόρεια του Λονδίνου.
Σε ένα διάστημα δυόμιση χρόνων περίπου, από τον Ιανουάριο έως τον Δεκέμβριο του 1866 και από τον Δεκέμβριο του 1868 έως τον Μάιο του 1870 επιχειρεί να εξερευνήσει το νησί. Σε ταξίδι που οργανώνει στην ανατολική Κρήτη υπό επιτήρηση έφιππων τούρκων στρατιωτών, επισκέφτηκε την Ιεράπετρα. Το πέρασμα του Βοναπάρτη από την Ιεράπετρα δεν την άφησε αδιάφορη. Η έρευνα της μας δίδει πολλές αποκαλυπτικές πληροφορίες στα μυστικά της επίσκεψης του Βοναπάρτη στην Ιεράπετρα:
«Ο Sieber αναφέρει μεταξύ άλλων τις αφηγήσεις των ντόπιων σχετικά με το Βοναπάρτη: λένε πως, επιστρέφοντας από την Αίγυπτο, έφτασε εδώ με ένα πλοίο, αλλά επειδή δεν ήθελε να τον αναγνωρίσουν, το σπάνιο αυτό περιστατικό έγινε γνωστό μόνο αφού είχε ήδη επιβιβαστεί ξανά στο πλοίο προς αναχώρηση. Σύμφωνα με μαρτυρία του αντιναυάρχου Besson που είχε αναλάβει το 1799 την αποστολή να φέρει τον Βοναπάρτη από την Αίγυπτο στην Ευρώπη, η ιστορία αυτή είναι πλαστή. Ένας γνωστός μου, αξιόπιστο πρόσωπο, με διαβεβαίωσε ότι άκουσε τον ίδιο τον αντιναύαρχο να λέει πως έφερε τον μεγάλο στρατηλάτη από την Αίγυπτο στην Τουλώνα χωρίς να αγκυροβολήσουν πουθενά, διότι αγγλικές κορβέτες παρακολουθούσαν στενά τις κινήσεις του Βοναπάρτη. Από την άλλη πλευρά πάλι, βρήκα στο Précis de I’histoire de I’empire ottoman του Alix (1822) υπαινιγμούς που, αν συνδεθούν με πραγματικά τοπικά γεγονότα, φαίνεται πολύ πιθανή η υπόθεση μιας επίσκεψης του Βοναπάρτη στην Κρήτη, όχι όμως το 1799, αλλά την προηγούμενη χρονιά, την εποχή δηλαδή που ο αρχιστράτηγος των γαλλικών στρατιωτικών δυνάμεων ήταν στην Ανατολή.
Δεν μπόρεσα να μάθω το λόγο, πάντως είναι βέβαιο ότι τέλη του περασμένου αιώνα ένα άγνωστο πλοίο αγκυροβόλησε στη θάλασσα της Ιεράπετρας και ο πλοίαρχος αποβιβάστηκε μόνος στη στεριά. Γενικά στη Κρήτη οι πλοίαρχοι θεωρούνται υψηλά ιστάμενα πρόσωπα, ο ξένος, λοιπόν, βρήκε κατάλυμα στο σπίτι μιας ηλικιωμένης κυρίας γνωστής για την ομορφιά και την κομψότητα της, αλλά και για την ευγένεια και το αίσθημα φιλοξενίας της. Μία μέρα έμεινε εκεί ο μυστηριώδης ξένος χωρίς να αποκαλύψει ποιος ήταν, από πού ερχόταν και που πήγαινε. Ο υπηρέτης της κυρίας τον συνόδευσε στο πλοίο κι επιστρέφοντας είπε πως κάτω από το μαξιλάρι του ο ξένος άφησε ένα χαρτί που πρέπει ο ίδιος ο οικοδεσπότης να παραδώσει προσωπικά στον πρόξενο της Γαλλίας στην Κάντια.
Κανείς στην Ιεράπετρα δεν ήξερε να διαβάσει τη γραφή οπότε ο οικοδεσπότης πήγε χωρίς να καθυστερήσει στο Ηράκλειο και έδωσε στον Πρόξενο της Γαλλίας τον κύριο Λουκάκη, το χαρτί. Μεγάλη ήταν η έκπληξη του απλού ανθρώπου όταν άκουσε τον κύριο Λουκάκη να λέει:
«Ξέρετε» ότι φιλοξενήσατε τον περίφημο στρατηλάτη Βοναπάρτη και ότι με αυτό το χαρτί μου δίνει εντολή να σας πληρώσω 25.000 φράγκα. Ορίστε κοιτάξτε την υπογραφή του!».
Η ιστορία αυτή αποδεικνύει δύο χαρακτηριστικές ιδιότητες του ιδιοφυούς Κορσικανού: το στοιχείο της γενναιοδωρίας και την επιθυμία της ανωνυμίας. Όπως είναι γνωστό, κάποτε είχε παρουσιαστεί ως απλός πολίτης στον ιδιοκτήτη ενός καφενείου και φεύγοντας δεν πλήρωσε, αλλά πήρε πίστωση για ό,τι είχε πιει˙ την επόμενη ο Βοναπάρτης του έστειλε 10.000 φράγκα, γιατί, λοιπόν, να μην ανταμείψει ο φίλος της περιπέτειας, στρατηγός Βοναπάρτης, την εικοσιτετράωρη φιλοξενία στο σπίτι της ωραίας ευγενικής κυρίας με 25.000 φράγκα;».
Ποιος Γεραπετρίτης κληρονόμησε το σημείωμα του Βοναπάρτη;
Η Schwartz που δεν ήταν συγγραφέας και απλή ταξιδιώτισσα, προσπάθησε να διερευνήσει το τεκμήριο της επίσκεψης του μεγάλου στρατηλάτη.
«Η ευνοούμενη εκείνη πέθανε άτεκνη και το ενδιαφέρον τεκμήριο πέρασε στα χέρια κάποιου Φαφουτάκη, ο οποίος ήταν συγγενής της. Η αιματηρή εξέγερση του 1866 προκάλεσε πραγματικές μετακινήσεις πληθυσμού στην Κρήτη, έτσι και ο Φαφουτάκης έφυγε από την Ιεράπετρα και πήγε στα Χανιά. Όταν τον γνώρισα και άκουσα από τον ίδιο να λέει ότι κληρονόμησε εκείνο το χαρτί, έκανα ό,τι ήταν δυνατό για να τον πείσω να μου το δείξει και να μου επιτρέψει να το αντιγράψω, αλλά εκείνος δεν ήθελε να συζητήσει το θέμα και για να απαλλαγεί από τις επανειλημμένες κρούσεις μου, μου είπε τελικά ότι το είχε ο γιός του. Είναι εντυπωσιακό και αξίζει να αναφερθεί εξάλλου πως αυτός ο κύριος Φαφουτάκης ζει σε ένα απομακρυσμένο μέρος του νησιού, μακριά από πολιτισμένες πόλεις Ηράκλειο, Χανιά και Ρέθυμνο, όπου δεν υπάρχει καμία επαφή με την Ευρώπη, εντούτοις έκανε κάτι ασυνήθιστο, ακόμη και για Κρητικούς που ζουν στις πόλεις: έστειλε τον γιό του στην Γαλλία που έμεινε έξι χρόνια και σπούδασε γεωπονική στο Παρίσι και στη Lyon. Ακόμη και αν ο αντιναύαρχος Besson ορθά διαβεβαίωνε τον γνωστό μου ότι ο Ναπολέων δεν προσάραξε στην Κρήτη κατά την επιστροφή του από την Αίγυπτο, τα δεδομένα είναι επαρκή ώστε να μην επιτρέπουν αμφισβητήσεις σχετικά με τη σύντομη επίσκεψη του μεγάλου στρατηγού στην Κρήτη το έτος 1798».
