του πρ. Ευάγγελου Παχυγιαννάκη
Αγαπητοί μου φίλοι!
Το βιβλίο για τη ζωή και τους αγώνες του Στυλιανού Μιχαήλ Παπαδάκη, είναι καρπός μιάς επίπονης και υπεύθυνης ιστορικής έρευνας της καθηγήτριας Μαρίας Σεργάκη.
«Ο Κρής Στυλιανός Μ. Παπαδάκης – βίος και πολιτεία ενός αγνοημένου αγωνιστή,πολιτικού και διανοούμενου»,είναι ο τίτλος του εξώφυλλου που κοσμεί η φωτογραφία του ρομαντικού επαναστάτη με την βιβλική γενειάδα, ενός από τους έξη γιούς του παπά – Μιχάλη Φθενού, που γεννήθηκε στο Βραχάσι το1840.
Μεσα από τις 255 σελίδες του βιβλίου, αναδύεται η ηρωϊκή μορφή του καθηγητή και πολιτικού, που αγωνίστηκε επί πενήντα χρόνια με πίστη και αυταπάρνηση για την απελευθέρωση της Κρήτης από τους Οθωμανούς κατακτητές και την ένωσή της με την μητέρα Ελλάδα.
Η σεμνή και ακούραστη φιλίστωρ καθηγήτρια – όπως σεμνύνεται να αυτοχαρακτηρίζεται – κίνησε γην και ουρανόν, κατά το δη λεγόμενο, για να φέρει στο φώς τα ντοκουμέντα για την άγνωστη μέχρι σήμερα δράση του. Και τα κατάφερε. Ουδέν αμάρτυρον κατά την κ. Σεργάκη.
Προσωπικά, δοκίμασα μεγάλη έκπληξη όταν πήρα το βιβλίο στα χέρια μου κι άρχισα να το ξεφυλλίζω. Είχα ακούσει κάποτε, στο χωριό τον θείο μου Νικόλαο Στυλιανού Παπαδάκη, να μιλάει με καμάρι για τον γιό του παπά – Μιχάλη Φθενού, αδελφό του παππού του Ιωάννη. Το Νικάκι – όπως έλεγαν τον θείο μου στο Βραχάσι – αναζητούσε τα ίχνη της μεγάλης οικογένειας στην Αθήνα για να βρει τα «τέρα ινκόγκνιτα» του ηρωικού προγόνου του. Αυτό ήταν το πρώτο άκουσμα του ονόματος του μεγάλου αγωνιστή και σπουδαίου επιστήμονα Στυλιανού π΄΄ Μιχαήλ Παπαδάκη.
Αργότερα ακολούθησαν οι πληροφορίες από τον επίσης σπουδαίο επιστήμονα και ερευνητή Κρητολόγο Ελευθέριο Πλατάκη, που μου μιλούσε με θερμά λόγια γι’ αυτόν τον αγνοημένο πρωτοπόρο επανα-στάτη, για τις πολιτικές, κοινωνικές και παιδαγωγικές του απόψεις, που έπαιξε σημαντικό ρόλο στο ιστορικό γίγνεσθαι κατά τις Κρητικές Επαναστάσεις του 19ου αιώνα και στον διακαή πόθο των κατοίκων του πολύπαθου νησιού μας για την ένωσή του με την μητέρα Ελλάδα. Και όταν, με αφορμή δύο δημοσιευμάτων στην τοπική εφημερίδα ΑΝΑΤΟΛΗ (3 Νοεμβρ. και 18 Δεκεμβρ. 1973) του Γυμνασιάρχη Ν. Κουνελάκη, για τον Στυλιανό Παπαδάκη, αναγκάστηκε ο Πλατάκης να κωδικοποιήσει σε ένα σύντομο δημοσίευμά του στην ίδια εφημερίδα τις σκέψεις του, όσα δηλαδή εξέθετε προφορικώς για τον Παπαδάκη, τότε συνειδητοποίησα το μεγαλείο του ανδρός, την ευρύτητα του πνεύματός του, την οξύνοια, μαχητικότητα και τον δυναμισμό του χαρακτήρα του, υποπτευόμενος συγχρόνως και το γιατί παραθεωρήθηκε από τους εκάστοτε κρατούντες της εποχής του, αλλά και τους μετέπειτα φορείς του κατεστημένου.
Αναφορά στον Πλατάκη γίνεται και στο βιβλίο της κ. Σεργάκη και νομίζω πως έτσι είναι. Ο Πλατάκης δεν είχε πρόσβαση στις πηγές, σε πρωτογενές υλικό, αλλά και αυτό που είχε συλλέξει δεν μπόρεσε να το εκδώσει, γιατί καθώς γνωρίζομε, τον προέλαβε ο θάνατος.
Όμως η πρόνοια του Θεού ή η τύχη, όπως λένε οι πολλοί ή η εύνοια της Ιστορίας και η κατάλληλη ώρα δοκιμότερον επεφύλαξε αυτή τη μεγάλη στιγμή στην κ. Μαρία Σεργάκη να διώξει τη σκόνη της Ιστορίας και να φέρει στο φως ολόλαμπρο το πρόσωπο ενός που η ζωή του ολόκληρη υπήρξε φως. Φως γνώσεως και παιδείας, αληθείας και θάρρους, μαρτυρίας ανθρώπου που τιμά τον άνθρωπο και τις αιώνιες αξίες της ελευθερίας και όλων των αρετών.
Η έκπληξη και η συγκίνηση που δοκίμασα, από τα πρώτα δημοσιεύματα της κ. Σεργάκη και σε αναδιφήσεις προσωπικών μας, ελλιπών οπωσδήποτε, μελετημάτων, τώρα διαβάζοντας ολοκληρωμένη, κατά το δυνατόν, την συγκλονιστική ιστορία ενός ανυπολογίστου διαμετρήματος ανδρός, που γεννηθήκαμε στο ίδιο χωριό, αναπνεύσαμε τον ίδιο αέρα, χαρήκαμε την ίδια μεγαλόπρεπη φύση, μεταβλήθηκε σε ρίγος που με διακατέχει ακόμα και σήμερα. Γιατί νιώθω πως το βιβλίο τούτο, στο βάθος του, κρύβει ανεξίτηλα σφραγισμένη και την αγάπη αλλά και τον θαυμασμό της συγγραφέας του για τον αγνοημένο ήρωα της Κρητικής Επανάστασης .
Η αεικίνητη καθηγήτρια και ιστορικός, κατόρθωσε να φέρει σε πέρας ένα τιτάνιο έργο: να συγκεντρώσει οτιδήποτε αφορούσε στους αγώνες του Φθενο – Στυλιανού στην Κρήτη, στην Αθήνα και στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Ανακάλυψε επιστολές του, άρθρα του σε εφημερίδες, ρεπορτάζ, μαρτυρίες! Και κατέστη δυνατόν να ανασυντεθεί μέσα από τα ντοκουμέντα μια ιστορική περίοδος, ξεδιαλύνοντας την αχλή που σκέπαζε τον «βίο και την πολιτεία» ενός ρομαντικού επαναστάτη.
Ήταν τα μαύρα χρόνια της Τουρκοκρατίας, που άφησαν έντονα τα σημάδια της και στους μεταγενέστερους. Με την ιστορική συνείδηση κατακερματισμένη σε χαοτικά κομμάτια.
Ο σύγχρονος Αναγνώστης καλείται να διεκπεραιώσει πιο σύνθετη εργασία. Να κάνει ο ίδιος –τελικά – τη σύνδεση των κομματιών αυτών. Να διεκπεραιώσει την ίδια παρωχημένη πραγματικότητα. Και να αρθεί στο ύψος εκείνης ή της άλλης αξιολόγησης προσώπων και γεγονότων. Να αντιπαρατάξει, για παράδειγμα, απέναντι στην αταλάντευτη θέση πολλών ιστορικών αλλά και την «altera pars» του αγώνα των Κρητών, που έχει σημαδέψει και η θυελλώδης διαδρομή του πολιτικού και διανοούμενου Στυλιανού Μιχαήλ Παπαδάκη.
Η ευλάβεια της ιστορικού Μαρίας Σεργάκη, που διερεύνησε εξονυχιστικά τα «interna corporis» της Κρητικής Επαναστάσεως – αρχής γινόμενης από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου – είναι προφανής. Τώρα εναπόκειται στον σύγχρονο Αναγνώστη να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα.
Ανθολογώντας μερικούς μόνο τίτλους των κεφαλαίων του βιβλίου.. -«τα φοιτητικά χρόνια του Στυλιανού Μιχαήλ Παπαδάκη»,«το Μοναστηριακό Ζήτημα»,«τα μετά τη Μεγάλη Κρητική Επανάσταση», «από τη Συνθήκη της Χαλέπας ως την κήρυξη του στρατιωτικού νόμου»-…μπορεί εύκολα να αντιληφθεί κανείς πώς και γιατί αγνοήθηκαν ορισμένα πρόσωπα και «ποιος έχτισε τις επτάπυλες Θήβες»,όπως ρωτούσε με ευλάβεια ο Αναγνώστης του Μπρέχτ.
Το ερώτημα διατηρεί και στις μέρες μας όλη του την βαρύτητα και η ανατομία των ιστορικών γεγονότων μπορεί να επαληθεύσει, πως η κρυμμένη αυτή αλήθεια έχει να κάνει εν πολλοίς και με τα γεωστρατηγικά και γεωπολιτικά συμφέροντα των λεγόμενων Μεγάλων Δυνάμεων.
“Nύν δε την νύκτα σχίζει
ακτίς ελπίδος’ χαίρονται
τα πάντα της Πατρίδος
προσφιλή τέκνα’’.
Ο στίχος του Κάλβου βρίσκει πλήρη ανταπόκριση και στους αγώνες του Στυλιανού Παπαδάκη, που από μαθητής ακόμα στο Ηράκλειο, αγωνιά για την τύχη της πατρίδας του. Η συνείδησή του εξεγείρεται με όσα διαδραματίζονται στο σκλαβωμένο νησί και με το υποσυνείδητό του να έχει «αποικισθεί» με τις εφιαλτικές αφηγήσεις των μεγαλυτέρων του για τους άγριους σκοτωμούς των χριστιανών. Η ψυχή του αφουγκράζεται την αγωνία των μανάδων σαν καρτερούσαν παιδί, άντρα, αδελφό, πότε να γυρίσουν ζωντανοί. Ο έφηβος φαντάζεται τις στιγμές που, μέσα στη σιωπή της αποσπερίδας, ακούγεται ένας βίαιος κρότος στην πόρτα του σπιτιού: το προμήνυμα της αρπαγής και του θανάτου, κάποιος θα πεθάνει απόψε, αύριο. Και η δική του αγωνία κορυφώνεται καθώς ο κλοιός των κατακτητών Οθωμανών πότε σφίγγει πιο πολύ και πότε χαλαρώνει.
Το 1859 ο Στυλιανός Παπαδάκης είναι δεκαεννιά ετών όταν τελειώνει το ελληνικό σχολείο στο Ηράκλειο. Μέσα σε τρία χρόνια, έχει ήδη προλάβει να αφομοιώσει τα μηνύματα της κυοφορούμενης Επανάστασης. Ο ανήσυχος και ανυπότακτος έφηβος έχει πάρει τις αποφάσεις του: να μορφωθεί και να αγωνιστεί με όλες του τις δυνάμεις για την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.
Ελευθερία – κοινωνική ισότητα, Παιδεία και απεξάρτηση από τις Μεγάλες Δυνάμεις, είναι το ευαγγέλιο του αγώνα του. Ξεκινάει για Αθήνα και Σύρα, τελειώνει το Γυμνάσιο και από τον Νοέμβρη του 1862 σπουδάζει στο πανεπιστήμιο Μαθηματικός. Στο τέλος της βασιλείας του Όθωνα – εν μέσω ταραχών – κατατάσσεται στην «Πανεπιστημιακή Φάλαγγα», ένα σώμα στρατιωτικά συγκροτημένο από φοιτητές και καθηγητές, ως μέρος της Εθνοφυλακής. Το 1864 δημοσιοποιεί με επιστολές και άρθρα την αντίθεσή του στην επιβλαβή και επικίνδυνη -όπως υποστηρίζει – παρέμβαση της Αγγλίας στην Κρήτη. Εξακολουθεί να μάχεται με όλα τα μέσα για την διαφώτιση των σκλαβωμένων συμπατριωτών του και τον Φεβρουάριο του 1866, όντας στο τέταρτο έτος των σπουδών του, καλείται στην Κρήτη από τους μυημένους στην Επανάσταση. H κακοδιοίκηση και η καταπίεση των Οθωμανών επικυρίαρχων έχει ξεσηκώσει τους καταπιεσμένους.
Αν και εξόριστος δεν διστάζει να επιστρέψει να πάρει μέρος και να συνδράμει στην οργάνωση του κινήματος στο Λασίθι. Εκλέγεται ομόφωνα πληρεξούσιος της επαρχίας Μεραμπέλλου, μαζί με τον Κων/νο Σφακιανάκη, τον Κων/νο Κοζυράκη και Κων/νο Βαρβουχάκη.
Η Παγκρήτια Συνέλευση στα Χανιά, στις 14 του Μάη, απαιτεί από τον Σουλτάνο σεβασμό στη χριστιανική θρησκεία, πιο δίκαιους φόρους και το δικαίωμα του λαού να εκλέγει ελεύθερα τους δημογέροντες, Οι δυο μεγάλες δυνάμεις – Αγγλία και Γαλλία – κωφεύουν στο μυστικό υπόμνημα της Συνέλευσης. Μπροστά σ’ αυτό το αδιέξοδο, οι Κρητικοί επαναστάτες ορκίζονται «Ελευθερία ή Θάνατος»!
Το ολοκαύτωμα στο Αρκάδι συγκλονίζει τον χριστιανικό κόσμο και προκαλεί ένα νέο κύμα φιλελληνισμού υπέρ του απελευθερωτικού αγώνα των Κρητών στην Ευρώπη, αλλά και στην Αμερική. Ο Βίκτωρ Ουγκώ, οΤζουζέπε Γκαριμπάλντι, ο Γουστάβος Φλουράνς, ο Σαμουήλ Χάου, σπεύδουν να ενισχύσουν την Επανάσταση.
Η έναρξη της επανάστασης στις 21 Αυγούστου βρίσκει τον Παπαδάκη στην Αθήνα απ’ όπου συνεχίζει τον Μεγάλο Αγώνα του. Το 1877 ο πρώτος χριστιανός Γενικός Διοικητής Αδοσίδης Πασάς, εκτιμώντας τα σπάνια προσόντα του, τον προσλαμβάνει Γενικό Γραμματέα. Όμως οι αρχές του τον φέρνουν αντιμέτωπο με το κατεστημένο του Ηρακλείου, το λεγόμενο «κόμμα των Καραβανάδων». Συνεχίζει να μάχεται απ’ όλα τα μετερίζια. Ως καθηγητής στην Αθήνα και στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, με άρθρα σε εφημερίδες και υπομνήματα σε Αρχές της σκλαβωμένης Κρήτης και της ελεύθερης Ελλάδας. Και ως πολιτικός από τα έδρανα της Κρητικής Βουλής (το1885 έχει εκλεγεί βουλευτής Λασιθίου και μέλος του Εκτελεστικού).
Οι αντίπαλοί του τον πολεμούν με δόλια μέσα αλλά δεν πτοείται με τίποτα. Το φως είναι φως και δεν φοβάται το σκοτάδι. «Τὸ φῶς ἐν τῇ σκοτίᾳ φαίνει, καὶ ἡ σκοτία αὐτὸ οὐ κατέλαβεν» (Ιωάν.1.5), διαβάζομε στο ευαγγέλιο. Τον ήλιο όσο κι αν τον πετροβολάς δεν μπορείς να τον σβήσεις. Ο αείμνηστος Μητροπολίτης Χίου Παντελεήμων Φωστίνης, που υπήρξε μαθητής του, στο βιβλίο του «Σταλαγματιές Θείας Αγάπης», εξαίρει «τον μεγάλο Ανθρωπιστή» όπως τιτλοφορεί ένα κείμενό του για τον αλησμόνητο δάσκαλο Παπαδάκη. Τον καλό δάσκαλο, που συνέγραψε πλείστα όσα βιβλία για τους μαθητές και τους Έλληνες πολίτες.
Γράφει, λοιπόν, μεταξύ άλλων ο αείμνηστος Χίου Παντελεήμων:
«…Η είδησις του θανάτου του μεγάλου ανθρωπιστού Αλεξάνδρου Φλέμινγκ αυτάς τας ημέρας έφερε ζωηρά εις την μνήμη μου τα μαθητικά μου χρόνια (εις τον Πειραιά). Είδα με τα ψυχικά μου μάτια ακόμη μίαν φοράν τον αείμηστον καθηγητήν μου Παπαδάκη. Μας έδειχνε τώρα την μεγάλην μορφήν του Φλέμινγκ και μας έλεγε (όπως και για τον Παστέρ): ΄΄Αυτός είναι μέγας΄΄. Τι έκαμεν ο Ναπολέων δια να ονομασθεί μέγας; μας έλεγε με ζωηρόν τόνον. Το ότι έστειλε χιλιάδες ανθρώπους προώρως εις τον θάνατον, ημπορεί να είναι λόγος δια να ονομασθεί μέγας; Πράγματι, ο αείμνηστος καθηγητής μου Στυλιανός Παπαδάκης είχε πλήρες δίκαιον. Αυτοί είναι οι μεγάλοι της ανθρωπότητος ευεργέται».
Αγαπητοί μου!
Ο Στυλιανός Μιχαήλ Παπαδάκης το 1903 προσκληθείς από πλήθος θαυμαστών του κατήλθε στην Κρήτη για να πολιτευθεί. Όμως απέτυχε λόγω των εσωτερικών τότε αντιδράσεων! Ο φιλότιμος πατριώτης με πικρία εγκατέλειψε την γενέτειρά του, στην οποία δεν επανήλθε πια μέχρι τον θάνατό του, το 1914.
«Ανδρών επιφανών πάσα γη Τάφος».
Αλλά ούτε μια προτομή ακόμα στο Μεραμπέλλο για το άξιο τέκνον του;
Το 1973, κατόπιν αιτήσεως του Εμμανουήλ Χ. Παπαδάκη, Επιτ. Περιφερειακού Ταχυδρομικού Δ/ντή, ο πατέρας μου, ως Πρόεδρος τότε της Κοινότητος Βραχασίου, εισηγήθηκε στο Κοινοτικό Συμβούλιο, όπως γράφει στην απαντητική επιστολή του προς τον Παπαδάκη: «…Έπρεπε ήδη να έχωμε τιμήσει τον εξαίρετον εκείνον άνθρωπον…Ήδη έχω εγγράψει ως πρώτο θέμα εις την προσεχή Συνεδρίασιν του Κοινοτικού Συμβουλίου την μετονομασίαν οδών, ήτοι μιάς προς τιμήν του αειμνήστου Στυλιανού Παπαδάκη…» (ΑΝΑΤΟΛΗ 18.12.’73).
Η εισήγηση του πατέρα μου έπεσε στο κενό. Η κ. Σεργάκη εφιλοτέχνησε με αδιαμφισβήτητες ιστορικές ψηφίδες, που συνθέτουν την πολυσχιδή προσωπικότητα του ανδρός, το πορτραίτο του.
Το ερώτημα, όμως, παραμένει ακόμη αναπάντητο. Θα φιλοτιμηθεί, άραγε, τουλάχιστον το χωριό του να απαντήσει; Είδωμεν!
