Η επιστήμη που ασχολείται με τη στατιστική μελέτη των πληθυσμών, προκειμένου να διαπιστώσει το σύνολο των κατοίκων, τη σύνθεσή τους, τις μεταβολές τους και όλα τα φαινόμενα που τις προκαλούν καλείται Δημογραφία.
Ως Δημογραφικό πρόβλημα δε, ορίζεται η διατάραξη της ισορροπίας φαινομένων βιολογικών (γεννήσεις – θάνατοι) ή κοινωνικών (μεταναστεύσεις– γάμοι – διαζύγια) που προκαλούν μεταβολές του πληθυσμού και επηρεάζουν αρχικά τη σύνθεσή του κατά φύλο, ηλικία και οικογενειακή κατάσταση και ακολούθως την εγκατάστασή του, την οικονομική δραστηριότητα και την κοινωνική συμπεριφορά του.
Οι παράγοντες δηλαδή, ή αλλιώς οι δημογραφικές συνιστώσες που επηρεάζουν τη μεταβολή του πληθυσμού είναι τρεις, οι γεννήσεις, οι θάνατοι και η μετανάστευση. Ο πληθυσμός, επομένως, εξαρτάται από δύο ισοζύγια, το φυσικό (γεννήσεις-θάνατοι) και το μεταναστευτικό (είσοδοι-έξοδοι). Οι αυξομειώσεις σε αυτά τα ισοζύγια είναι καθοριστικές.
Ο πληθυσμός της Ελλάδας από το 1951 μέχρι το 2011 αυξήθηκε από τα 7,6 εκατομμύρια στα 11,1 εκατομμύρια κατοίκους. Όμως από το 2011, και για πρώτη φορά μεταπολεμικά, ο πληθυσμός της Ελλάδας άρχισε να μειώνεται. Οι νέοι κάτοικοι που γεννιούνται στην Ελλάδα ή μεταναστεύουν σε αυτή από άλλες χώρες, είναι λιγότεροι από τους κατοίκους που αποβιώνουν και από αυτούς που μεταναστεύουν σε άλλες χώρες. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι την 1η Ιανουαρίου 2015 ο πληθυσμός της Ελλάδας ήταν 10,9 εκατομμύρια.
Στο πέρασμα του χρόνου η κατάσταση τείνει να γίνει δραματική, οι πληροφορίες από την απογραφή 2021 για μείωση περίπου 500.000 ατόμων, δεν αφήνουν περιθώρια αισιοδοξίας. Σημαντικό ρόλο στην επίταση του προβλήματος πλην της υπογεννητικότητας που είναι η κύρια αιτία, διαδραματίζουν η μετανάστευση, η οικονομική κρίση, η ανεργία και η έλλειψη ουσιαστικής μέριμνας από την πολιτεία.
Αυτή είναι η μεγάλη εικόνα της χώρας μας, η οποία όμως αποτελείται από πολλές μικρές εικόνες που διαμορφώνουν το σύνολο. Είναι νομίζω πλέον αναγκαίο να εστιάσουμε στις επιμέρους περιοχές, τόσο για να αντιληφθούμε τη σοβαρότητα της κατάστασης, όσο και να μπορέσουμε να διαμορφώσουμε προτάσεις αντιμετώπισης σε τοπικό επίπεδο.
Οι περιοχές που εμφανίζουν μείωση του πληθυσμού από άτομα νεαρής ηλικίας, είναι οι λεγόμενες ορεινές και λιγότερο ευνοημένες, με την έννοια των μη παράκτιων και μη αστικών περιοχών. Χαρακτηρίζονται από μειωμένη ανταγωνιστικότητα στον πρωτογενή τομέα, που μπορεί να οφείλεται είτε στη μικρή παραγωγικότητα, είτε στην εγκατάλειψη των δραστηριοτήτων λόγω περιορισμένων προοπτικών βιώσιμης απασχόλησης, με συνέπεια τη μετατροπή τους σε ένα ευάλωτο κοινωνικό και οικονομικό σύνολο που τις οδηγεί στην ερήμωση και την απομόνωση.
Κατά την άποψή μου σε αυτή την κατηγορία εντάσσεται το εσωτερικό μέτωπο του Απάνω Μεραμπέλλου και εμφατικά η περιοχή της Νεάπολης, δηλ. η πόλη και οι οικισμοί – μετόχια. Η Νεάπολη που μέχρι και τις αρχές του 20ού αιώνα κατείχε έναν ιδιαίτερο ρόλο στην κοινωνία και την οικονομία της ευρύτερης περιοχής, διατηρώντας σταθερά ποσοστά πληθυσμού και εργατικού δυναμικού, δείχνει να αποδυναμώνεται πληθυσμιακά, λόγω των αλλαγών που μετέβαλαν σταδιακά τα παραγωγικά συστήματα και συνέτειναν στη στροφή των πληθυσμών προς τα αστικά κέντρα και τις παράκτιες περιοχές.
Μια μικρή έρευνα στα δημογραφικά στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ δείχνει ο παρακάτω πίνακας που εμφανίζει τον πληθυσμό της στα έτη 1961 ως 2011.
Η μείωση του πληθυσμού κατά 25% περίπου σε διάστημα 50 ετών οφείλεται στην αστικοποίηση της χώρας που συντελέστηκε αυτά τα χρόνια και υπήρξαν τοπικά μεγάλες μετακινήσεις προς Αθήνα, Ηράκλειο κλπ, καθώς και η εγκατάλειψη του δύσκολου ομολογουμένως αγροτικού εισοδήματος και η ενασχόληση των νέων με υπηρεσίες, καθώς και η έλλειψη υποδομών και η αδιαφορία της πολιτείας. Η ηλεκτροδότηση των οικισμών ,η υδροδότηση και η βελτίωση του οδικού δικτύου καθυστέρησαν για χρόνια …
Το αποτέλεσμα της έλλειψης υποδομών ανάγκασε τους νέους ανθρώπους των οικισμών να μετοικήσουν κυρίως στην πόλη καλύπτοντας το κενό της αστικής μετανάστευσης, που είχε προηγηθεί, και αφήνοντας τους ηλικιωμένους στα μετόχια, με συνέπεια σταδιακά να επέλθει η συρρίκνωση τους ,λόγω βιολογικών αιτίων. Ο επόμενος πίνακας είναι ενδεικτικός της πληθυσμιακής μείωσης των οικισμών ή της πλήρους εξαφάνισης ορισμένων, με τάση πτωτική διαρκώς, ενδεικτικά Κουρούνες 1961- 124κατ., 2011-45 κάτ., Νοφαλιάς 1961- 122 κάτ., 2011- 28 κατ., Φινοκαλιάς 1961-77κατ. 2011-7 κάτ.
Είναι αναπόφευκτο η πληθυσμιακή συρρίκνωση της περιοχής να οδηγεί στη δημιουργία κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων και κατά συνέπεια στην εμφάνιση χωρικών ανισοτήτων και προβλημάτων χωρικής συνοχής.
Για το λόγο αυτό απαιτούνται πρωτοβουλίες θεσμικές προκειμένου να αναστραφεί η κατάσταση, όσο αυτό είναι ακόμα εφικτό. Η διαπίστωση του προβλήματος δεν αρκεί. Είναι αναγκαία η κατάρτιση ενός τοπικού σχεδίου με μακροπρόθεσμη στρατηγική, η οποία προϋποθέτει τον επαναπροσδιορισμό του αναπτυξιακού μοντέλου και του αξιακού συστήματος της κοινωνίας.
Η αντιμετώπιση του δημογραφικού ζητήματος ,που βέβαια συναρτάται με τους οικονομικούς δείκτες και το παραγωγικό μοντέλο, μπορεί να σχεδιαστεί με την προϋπόθεση ότι οι πολίτες αναγνωρίζουν την ύπαρξή του και εκτιμώντας την μείζονα σοβαρότητα του, συμμετέχουν στην ανάδειξή του σε πρωταρχικό στοιχείο του καθημερινού πολιτικού και κοινωνικού λόγου, ώστε να γίνει συνείδηση πως η επίλυσή του είναι αναγκαία συνθήκη για την προσέγγιση όλων των υπολοίπων θεμάτων.
Οι θεσμικοί φορείς δηλ. Περιφέρεια Κρήτης και Δήμος Αγ. Νικολάου είναι οι μόνοι που έχουν τη δυνατότητα να ενεργοποιήσουν τους πολίτες, να προτείνουν συνέργειες μεταξύ ομάδων και φορέων, να υποδείξουν χρηματοδοτικά εργαλεία και να συμβάλλουν ουσιαστικά στη διατήρηση και ανάπτυξη ενός τόπου με ιδιαίτερη ιστορική και πολιτισμική αξία με υποδομές και υποστηρικτικές γραφειοκρατικές υπηρεσίες.
Είναι γεγονός ότι ένα πρόβλημα δεν λύνεται μόνο του, χρειάζεται συνολική προσπάθεια και κυρίως εμβάθυνση και συνειδητοποίηση εκ μέρους όλων. Η διαρκής αναφορά στο παρελθόν μόνο, δεν διασφαλίζει το μέλλον.
«Το μέλλον δε θα ’ρθει
από μονάχο του, έτσι νέτο σκέτο,
αν δεν πάρουμε μέτρα
κι εμείς.» Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι, μετ. Γ. Ρίτσος
ΜΑΡΙΑ ΚΩΣΤΑΚΗ
ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
