Εικόνα: Upklyak από το Freepik
Παρά τις υποχρεώσεις που προκύπτουν από την ευρωπαϊκή και ελληνική νομοθεσία για τα απορρίμματα η Ελληνική κυβέρνηση και οι περισσότερες περιφέρειες και Δήμοι έχουν αποτύχει από κοινού να προωθήσουν μια ολοκληρωμένη διαχείριση των απορριμμάτων με στόχο τη βελτίωση της περιβαλλοντικής επίδοσης, τη μείωση της σπατάλης πόρων και υλικών και τον εξορθολογισμό των χρημάτων που διατίθενται για τη συλλογή, μεταφορά και διάθεση των απορριμμάτων.
Σε αυτό το πλαίσιο υπάρχουν και αναπτύσσονται ιδιοτελή συμφέροντα που βγάζουν πολλά από τα απορρίμματα και θέλουν να βγάλουν ακόμα περισσότερα με την προώθηση μονάδων καύσης που θα μας δεσμεύσουν μακροχρόνια.
Τη στιγμή που ολοκληρώνεται η θητεία προηγούμενων δημάρχων και περιφερειαρχών και αναλαμβάνουν οι νέοι από 1/1/2024, ορισμένοι δήμαρχοι που έκαναν ελάχιστα για να βελτιωθεί η καθαριότητα και να αυξηθεί η ανακύκλωση και κομποστοποίηση των απορριμμάτων ανακοίνωσαν μειώσεις των τελών καθαριότητας – όπως ο απερχόμενος δήμαρχος Αθηναίων Κ. Μπακογιάννης – αλλά στην πραγματικότητα αφήνουν – με ευθύνη και της κυβέρνησης – ένα τεράστιο χρέος που θα κληθούν οι πολίτες να πληρώσουν σύντομα. Στην πραγματικότητα οδηγούμαστε σε μεγάλη αύξηση των δημοτικών τελών καθαριότητας και πριμοδοτείται η καύση απορριμμάτων: οι Δήμοι – και οι δημότες – θα κληθούν να καταβάλουν επιπλέον 230.000.000 ευρώ μέχρι το Μάρτιο 2024 λόγω του “τέλους ταφής” επειδή έχουμε ως χώρα αποτύχει να μειώσουμε τα απορρίμματα που οδηγούνται για ταφή κατά 50% όπως προέβλεπε η νομοθεσία, ήδη από το 1991!
Με την (αναδρομική από το 2021 μέχρι το Μάρτιο 2024 για το α’ εξάμηνο του νέου έτους) επιβολή του τέλους ταφής η Κυβέρνηση – με ευθύνη και πολλών περιφερειαρχών και δημάρχων – για μια φορά ακόμη εντείνει την οικονομική ασφυξία και τον περιορισμό της οικονομικής αυτοτέλειας των δήμων, ενώ καταργεί ουσιαστικά τον Ευρωπαϊκό Χάρτη των Τοπικών Αυτοδιοικήσεων, χωρίς να πετυχαίνει κάποιο περιβαλλοντικό στόχο.
Το πρόβλημα δημιουργήθηκε με δικές της ευθύνες αφού υποχρεώνει τους δήμους να πληρώνουν μεγάλα ποσά μέσω του τέλους ταφής χωρίς η ίδια να έχει παρακολουθήσει και επιβάλλει την εφαρμογή της νομοθεσίας με κίνητρα και αντικίνητρα, και να έχει ολοκληρώσει υποδομές, ώστε να μπορούν να μειωθούν τα απορρίμματα που καταλήγουν για ταφή. Η νομοθεσία από τη δεκαετία του ’90 προβλέπει μείωση των απορριμμάτων που οδηγούνται για ταφή ώστε να εξαλειφθεί αυτή η πρακτική μέσω της πρόληψης, μείωσης, επαναχρησιμοποίησης, ανακύκλωσης και κομποστοποίησης. 30 και πλέον χρόνια πάνω από 80% των απορριμμάτων συνεχίζονται να θάβονται είτε ημιελεγχόμενα ή ανεξέλεγκτα σε χώρους ταφής (ΧΥΤΑ ή ΧΥΤΥ). Οι κυβερνήσεις διαχρονικά απέτυχαν τόσα χρόνια να επιβάλλουν την εφαρμογή της νομοθεσίας και την δημιουργία των υποδομών υποδοχής και επεξεργασίας, ιδιαίτερα στην Αττική και σε άλλες περιοχές.
- Η πρόσκληση του Προγράμματος ΑΤ04 «Αντώνης Τρίτσης» που προέβλεπε τον εκσυγχρονισμό των δήμων στην διαχείριση των απορριμμάτων στους περισσότερους δήμους απορρίφθηκε λόγω της χρηματοδοτικής ανεπάρκειας.
- Η αντίστοιχη Πρόσκληση στο Market Place για τον «Ψηφιακό Μετασχηματισμό των ΟΤΑ» ένα χρόνο μετά έχει βαλτώσει.
- Στην πραγματικότητα δεν έχει θεσμοθετηθεί κανένα ουσιαστικό κίνητρο για τους δήμους. Η Ελληνική Εταιρεία Ανακύκλωσης (ΕΕΑ) καταρρέει και αδυνατεί να ανανεώσει τον εξοπλισμό της και να υποστηρίξει την ανακύκλωση.
- Τα Περιφερειακά Προγράμματα και οι Φορείς Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΦοΔΣΑ) δεν έχουν αναπτύξει πλήρη και βιώσιμα συστήματα, μοιράζουν φορτηγά χωρίς οδηγούς για να τα κινήσουν και δεν έχουν φτιάξει ακόμη τις προβλεπόμενες μονάδες επεξεργασίας.
- Στην Αττική χειροτερεύει δυστυχώς το αίσχος της Φυλής. Στην πολύπαθη και απελπιστικά κορεσμένη περιοχή οι εγκαταστάσεις της δεν μειώθηκαν σταδιακά, όπως έπρεπε μέσα στην τελευταία 15ετία με αύξηση ανακύκλωσης και νέα ΧΥΤY διάσπαρτα σε όλους τους τομείς και όχι μόνο στη Δυτική Αττική. Αντίθετα επί θητείας Πατούλη οι υπάρχουσες μονάδες επεξεργασίας διευρύνθηκαν, επεκτάθηκαν, και κατά παράβαση κάθε κανόνα δημιούργησαν νέες περιοχές ταφής (Εργοστάσιο Μηχανικής Ανακύκλωσης και Κομποστοποίησης,, αποτεφρωτήρας, νέος ΧΥΤΑ κ.λπ.). Το γεγονός αυτό πολλαπλασιάζει τους περιβαλλοντικούς κινδύνους επιδεινώνοντας φοβερά την υγεία των πολιτών της ευρύτερης περιοχής (25% αύξηση των καρκίνων).
Χωρίς ολοκληρωμένη παρέμβαση από πλευράς κυβέρνησης, περιφερειών και δήμων δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί ο στόχος της μείωσης της ταφής των απορριμμάτων κατά 50%. Όπως και δεν επιτεύχθηκε με αποτέλεσμα να μετατίθεται για άλλη μια φορά για το μέλλον με αποτέλεσμα να πρέπει να καταβάλλονται σημαντικά ποσά ως “τέλη ταφής” επιπλέον του κόστους συλλογής και μεταφοράς των απορριμμάτων. Το τέλος ταφής αυξάνεται από 20 ευρώ ο τόνος σε 55 ευρώ ο τόνος και το κόστος θα μεταφερθεί στα δημοτικά τέλη καθαριότητας που πληρώνουν πολίτες και επιχειρήσεις. Η αστοχία στα περιβαλλοντικά οδηγεί και σε υψηλό κόστος.
Το σύστημα «Πληρώνω Όσο Πετάω» που είναι απαραίτητο για να είναι βιώσιμη η ανακύκλωση στους δήμους, δεν έχει λειτουργήσει ακόμα πουθενά, αφού το νέο σύστημα δεν είναι συμβατό με τον τρόπο που σήμερα πληρώνουμε τα τέλη, δηλαδή μέσα από τους λογαριασμούς ρεύματος και δεν έχει γίνει κάποια προεργασία από τον ΔΕΔΔΗΕ ή από τους δήμους για να αρχίσουν να χρεώνουν και να εισπράττουν με διαφορετικό τρόπο τα τέλη καθαριότητας. Το σημερινό σύστημα χρέωσης και είσπραξης των τελών καθαριότητας είναι απαρχαιωμένο – πληρώνουμε με βάση τα τετραγωνικά μέτρα ενός χώρου και την «αντικειμενική αξία» μέσα από τον λογαριασμό ρεύματος ανεξαρτήτως αν πετάμε πολλά ή λίγα σκουπίδια. Φυσικά ένα τέτοιο ξεπερασμένο σύστημα χρέωσης είναι άδικο, αναποτελεσματικό και δεν δίνει κίνητρα στους πολίτες και τις επιχειρήσεις να μειώσουν τα απορρίμματα και να πληρώνουν λιγότερα τέλη αν μειώνουν και ανακυκλώνουν περισσότερο.
Την ίδια στιγμή ο Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης (ΕOAN) ως φορέας υλοποίησης και συντονιστής παραμένει απλός εισπράκτορας και δεν έχει εκπονήσει κανένα αποτελεσματικό πρόγραμμα προώθησης και συντονισμού δράσεων όπως προβλέπει το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ).
Οι παλιότερες δημοτικές αρχές έχουν ευθύνες, με το ελαφρυντικό όμως της οικονομικής αδυναμίας υλοποίησης. Το Κράτος ουδέποτε υποστήριξε και χρηματοδότησε την μεταρρύθμιση στην διαχείριση των απορριμμάτων και έχει εναποθέσει τις ελπίδες του στην ιδιωτική πρωτοβουλία και στις Συμπράξεις Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ) που όπως φαίνεται έχει άλλους στόχους και προσανατολισμούς πολύ μακριά από το δημόσιο συμφέρον και την μείωση των απορριμμάτων. Αντιθέτως επιδιώκει να υπάρχουν δεσμεύσεις για παράδοση σταθερών ποσοτήτων απορριμμάτων ώστε να διασφαλίζονται τα κέρδη, και αν τυχόν μειώνονται οι ποσότητες απορριμμάτων που παραδίδονται για επεξεργασία να καλύπτεται από τους δήμους ή το κράτος η διαφορά στα έσοδα!
Η κυβέρνηση ίσως αδιαφορεί για τη μείωση των απορριμμάτων γιατί πολιτική της είναι η προώθηση της καύσης σε μεγάλες εγκαταστάσεις των απορριμμάτων, όπως επιδιώκουν οργανωμένα συμφέροντα. Η αστοχία στη μείωση των απορριμμάτων, η απουσία κομποστοποίησης και η απορρύθμιση της ανακύκλωσης (αντί για την ενίσχυση) και τώρα η πρόσθεση του τέλους ταφής που οδηγεί σε νέες επιβαρύνσεις (ο κόσμος θα δει τα ανταποδοτικά τέλη να εκτοξεύονται και τους μηχανισμούς αποκομιδής να καταρρέουν) δημιουργούν το κατάλληλο κλίμα για να προωθηθούν από την κυβέρνηση οι μονάδες καύσης ως …η μόνη λύση.
Οι Πράσινοι υποστηρίζουν αυτό που θεωρούνται αυτονόητα σε άλλες χώρες:
- Είμαστε κατηγορηματικά κατά της μεθόδου της καύσης στην οποία επιχειρεί να μας φέρει η κυβέρνηση διότι είναι εξαιρετικά επιβλαβής για την υγεία και το περιβάλλον, είναι πανάκριβη και αντιστρατεύεται ευθέως την μείωση, την ανακύκλωση και την κομποστοποίηση.
- Η διαχείριση των αποβλήτων που προτείνουμε είναι στον αντίποδα των μεγάλων έργων για σύμμικτα απορρίμματα και της συνέχισης ενός στοιχειώδους διαχωρισμού – μπλε κάδος για όλα μαζί τα ανακυκλώσιμα υλικά και ένας πράσινος για όλα τα υπόλοιπα. Χρειάζεται περαιτέρω διαλογή των ανακυκλώσιμων υλικών παντού, όπως προβλέπει εξάλλου η νομοθεσία και έναρξη σοβαρών προγραμμάτων χωριστής συλλογής των οργανικών για κομποστοποίηση. Το μοντέλο αυτό πρέπει να συνδυαστεί με τέλη καθαριότητας που βασίζονται στις ποσότητες που πετάμε ως υπόλοιπα μετά τη μείωση, ανακύκλωση, κομποστοποίηση ( Πληρώνω Όσο Πετάω). Μια τέτοια στρατηγική έχει το χαμηλότερο κόστος με τις περισσότερες θέσεις εργασίας, την αποτελεσματικότερη προστασία του περιβάλλοντος και μια κοινωνικά δίκαιη κατανομή του όποιου παραγόμενου πλούτου. Μια τέτοια διαχείριση είναι εφικτή, όταν είναι δημόσια, κοινωνική, αποκεντρωμένη σε επίπεδο Δήμου, με μικρής κλίμακας τοπικές εγκαταστάσεις και ολοκληρωμένη, δηλαδή, όταν βασίζεται στους άξονες Μείωση-Πρόληψη, Διαλογή την πηγή, Επαναχρησιμοποίηση – Ανακύκλωση – Λιπασματοποίηση, έτσι ώστε μια πολύ μικρή -έως μηδενική- ποσότητα μη τοξικών απορριμμάτων να καταλήγει σε χώρο υγειονομικής ταφής υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ).
Οι Πράσινοι διεκδικούν:
- Την άμεση υποχρεωτική εφαρμογή του μέτρου « Πληρώνω Όσο Πετάω» σε όλους τους δήμους και την κατάργηση των ανταποδοτικών τελών με βάση τα τετραγωνικά μέτρα και την αντικειμενική αξία
- Την άμεση χρηματοδότηση και τεχνική υποστήριξη πλατφόρμας και υποδομών για το σύστημα « Πληρώνω Όσο Πετάω» παράλληλα με την εφαρμογή κινήτρων για το «Ανταμείβομαι Όσο Ανακυκλώνω»
- Την άμεση χωροθέτηση και χρηματοδότηση Πράσινων σημείων σε κάθε δήμο και την αναβάθμιση του ΕΟΑΝ για απ’ ευθείας διαπραγμάτευση ανακυκλώσιμων υλικών στην αγορά από το παραγόμενο υλικό των δήμων.
- Την θεσμοθέτηση κινήτρων βιωσιμότητας στους δήμους που μειώνουν τα απορρίμματά τους και την ένταξη προγράμματος ολοκληρωμένης πράσινης διαχείρισης των απορριμμάτων στο Ταμείο Ανάκαμψης.
- Την εκπόνηση Ειδικού Προγράμματος από τον ΕΟΑΝ για την υποστήριξη και χρηματοδότηση των δήμων μεταρρύθμισης στην διαχείριση των απορριμμάτων, με έμφαση στην επανάχρηση με την άμεση λειτουργία των Κέντρων Ανακύκλωσης, Εκπαίδευσης Διαλογής στην Πηγή (ΚΑΕΔΙΣΠ).
- Την ενίσχυση από την Δημόσια Υπηρεσία Απασχόλησης (ΔΥΠΑ, πρώην ΟΑΕΔ) των επιχειρήσεων Κοινωνικής & Αλληλέγγυας Οικονομίας (ΚΑΛΟ) που αφορούν στη βιώσιμη και καινοτόμο διαχείριση των απορριμμάτων, την κυκλική οικονομία και τον εκσυγχρονισμό της νομοθεσίας για τις προγραμματικές συμβάσεις με δήμους ώστε να προωθούνται με ασφάλεια και ευκολία πράσινες κοινωνικές συμβάσεις προς όφελος του δημόσιου συμφέροντος και του περιβάλλοντος.
Οι Πράσινοι υποστηρίζουν την αύξηση του δημοσιονομικού χώρου για τους δήμους και την δυνατότητα πρωτοβουλιών από τις τοπικές Κοινωνίες. Η επιβολή του Τέλους Ταφής μόνο ως εισπρακτικό εργαλείο βρίσκεται στην αντίθετη ακριβώς κατεύθυνση, δημιουργώντας περαιτέρω οικονομική ασφυξία, εκμηδενίζει και κάθε προοπτική μεταρρύθμισης στην διαχείριση των απορριμμάτων και στροφή προς την κυκλική οικονομία.
Οι Πράσινοι καλούν την κυβέρνηση να σταματήσει να εργαλειοποιεί τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες και τους στόχους για την αντιμετώπιση της Κλιματικής Κρίσης και να αναδιαρθρώσει τα επενδυτικά της προγράμματα προς ουσιαστικές δράσεις που θα οδηγήσουν και στην Οικονομική Αυτοτέλεια των ΟΤΑ και στην περιβαλλοντική διαχείριση των απορριμμάτων.
Καλεί επίσης την Κυβέρνηση να αναπτύξει ουσιαστικό διάλογο με τις Τοπικές Κοινωνίες ώστε να χωροθετηθούν άμεσα οι απαραίτητες υποδομές για τη Κυκλική Οικονομία.
