Του Πρωτ. Ευαγγέλου Παχυγιαννάκη
Τώρα στην αρχή της σχολικής χρονιάς θυμήθηκα τα δικά μας Γυμνασιακά χρόνια, όπου, συνήθως ασχολούμαστε με κάτι παιγνίδια αλλόκοτα, όχι βέβαια παιδικά στην ηλικία αυτή, αλλά οπωσδήποτε ωφέλιμα για τη μαθησιακή μας κατάρτιση σχετικά με τη γλώσσα. Έτσι από κάτι σημειώσεις που βρήκα θα αναφέρω μερικά, σχετικά με τις ομόηχες λέξεις και θα εστιάσομε την προσοχή κυρίως στον τονισμό και την ερμηνεία των λέξεων, γιατί αλλιώς μπορεί και να παρεξηγηθούμε.
Ποιες, όμως λέξεις ονομάζονται ομόηχες; Ονομάζονται εκείνες που έχουν την ίδια προφορά, αλλά διαφορετική σημασία. Συχνά, μάλιστα, συμβαίνει να έχουν και διαφορετική ορθογραφία. Για την καλύτερη κατανόηση του φαινομένου σημειώνομε ότι άλλος είναι ο Έτερος και άλλος ο Εταίρος. Άλλος είναι ο Γερός και άλλος είναι ο Γέρος. Στην ουσία γερός δεν είναι κανείς, έστω και αν δεν είναι γέρος, αλλά αυτό είναι άλλο θέμα.
Άλλο είναι ο Ώμος και άλλο πράγμα ο Ωμός. Άλλο είναι ο Νομός και άλλο ο Νόμος. Ο νομός έχει όρια και ο νόμος περιθώρια, περιθώρια που για μερικούς δεν έχουν όρια. Άλλο είναι το Κλίμα, η συνισταμένη των μετεωρολογικών συνθηκών και άλλο το Κλήμα το κλαδί της αμπέλου. Το Λάδι είναι έλαιον και το Λαδί είναι χρώμα. Το Πορτοκάλι φρούτο και το Πορτοκαλί χρώμα. Το Καναρινί χρώμα και το Καναρίνι πουλί. Και, φυσικά, άλλο είναι το Πουλί και άλλο το Πούλι. Με το πούλι παίζεις τάβλι ενώ το πουλί το καμαρώνεις που κελαηδάει.
Άλλος είναι ο Χώρος και άλλος είναι ο Χορός. Άλλο είναι η Λίρα και άλλο η Λύρα. Η λίρα είναι νόμισμα και η λύρα όργανο, που όποιο χορό κι αν παίζει ο θυμόσοφος λαός λέει: «όπως σου παίζουν τη λύρα χόρευε» και όλοι ξέρομε τί εννοεί. Ο Χώρος είναι άλλο και άλλο ο Χορός.
Άλλο είναι το Σχόλιο και άλλο το Σχολείο, άλλο το Μετάλλιο κι άλλο το Μεταλλείο. Άλλο είναι το Τζάμι και άλλο το Τζαμί. Στο τζαμί μπαίνεις ξυπόλυτος, αν όμως περπατήσεις ξυπόλυτος πάνω σε σπασμένο τζάμι θα φανείς ατζαμής.
Ας δούμε μερικά ακόμη. Άλλος είναι ο Κάλος και άλλος ο Καλός. Ο κάλος δεν είναι ποτέ καλός, ενώ ο καλός όταν επιμένει να είναι καλός τότε αποδεικνύεται κάλλος, που τότε όλοι τον… «πατάνε στον κάλλο». Άλλο είναι η Τύχη, άλλο οι Τοίχοι κι άλλο τα Τείχη. Άλλο θα πει το Φτύνω και άλλο είναι το Φτηνό. Το φτηνό είναι συνήθως για φτύσιμο, ειδικά το Κινέζικο, αλλά εμείς προτιμούμε το κλίνω αντί το κλείνω. Κλίνομε προς το φτηνό και το πρόχειρο, αντί να κλείνομε τον δρόμο προς την ψευτιά και την απάτη.
Ο Λιμός είναι η μεγάλη πείνα, λόγω ελλείψεως τροφίμων και ο Λοιμός επιδημική μολυσματική θανατηφόρος νόσος. Λυτός είναι ο λυμένος, ο απελεύθερος δεσμών, ενώ Λιτός ο ολιγαρκής. Σωρός είναι πλήθος πραγμάτων άταχτα ριγμένων το ένα πάνω στο άλλο, ενώ Σορός είναι το λείψανο, ο νεκρός άνθρωπος.
Η λέξη Έγγειος, συγχέεται συχνά με τη λέξη Έγκυος, η λέξη έγγειος έχει την αναφορά της στη γη και τα προϊόντα της, ενώ έγκυος είναι η γυναίκα που κυοφορεί. Άλλο είναι ο Χοίρος και άλλο ο Χήρος. Χοίρος είναι το ζώον, ενώ χήρος είναι αυτός που πέθανε η γυναίκα του. Άλλο η Χείρα και άλλο η Χήρα. Χείρα είναι το χέρι και χήρα είναι αυτή που πέθανε ο άντρας της. Άλλο είναι το Σόι και άλλο είναι οι Σώοι. Το σόι προέρχεται από ένα γενεαλογικό δέντρο ενώ σώοι είναι αυτοί που σώθηκαν από κάποιο ατύχημα ή κάποια αναποδιά. Προσέξατε, όμως, το σόι στον πληθυντικό γίνεται σόγια, Τα σόγια. Όμως, έλεγε ο συμμαθητής μου ο Κώστας, «άλλα είναι τα σόγια κι άλλη είναι η σόγια. Η σόγια βγάζει λάδι, ενώ τα σόγια σου βγάζουν το λάδι».
Άλλο είναι το Κώμα και άλλο το Κόμμα. Το κώμα είναι παθολογική κατάσταση παρατεταμένης απώλειας της συνείδησης και κόμμα (,) είναι το σημείο στίξης που χωρίζει δύο προτάσεις. Κόμμα είναι και η πολιτική οργάνωση που τα μέλη της έχουν τις ίδιες απόψεις, αλλά και το κόμμα αυτό έχει την ίδια ιδιότητα, χωρίζει τους ανθρώπους μεταξύ τους!
Άλλο είναι η Ευφορία και άλλο είναι η Εφορία. Ευφορία είναι η πλούσια παραγωγή, η γονιμότητα. Και Εφορία είναι η κρατική υπηρεσία που διενεργεί την φορολογία των πολιτών. Υπάρχει και η Εφοδεία, που
είναι η ξαφνική νυκτερινή επιθεώρηση των φρουρών, στον στρατό. Η Νίκη είναι η επικράτηση σε μάχη ή σε αγώνα με άλλον, ενώ το Νοίκι το χρηματικό μίσθωμα οτιδήποτε ακινήτου.
Ο κατάλογος τέτοιων και παρεμφερών περιπτώσεων ομόηχων λέξεων είναι ατέλειωτος, εμείς απλά δείξαμε μερικά από αυτά τα παιγνίδια που κάναμε με τις λέξεις σαν μαθητές στην Εκκλησιαστική Σχολή της Λαμίας και, νομίζω, πως κάπως ωφεληθήκαμε.
Κλείνομε με ένα χαριτωμένο ποιηματάκι μιας ποιήτριας με το ψευδώνυμο Θέτις Χορτιάτη:
Η μηλίτσα
Στη μηλίτσα τη μηλιά
πήγαιναν χίλια πουλιά.
Κάθε μήλο μίλημα,
κάθε φύλλο φίλημα.
Η μηλίτσα η μηλιά
γέμισε τρελή χαρά.
Μήλα, φύλλα χρώματα,
φτερωτά καμώματα.
Άχ μηλίτσα μου μηλιά,
τώρα έχεις και μιλιά!
