Ποιος είναι ο σκοπός της εξουσίας (κατά τόν Μέγα Φώτιο)
η Βουλή των Ελλήνων

Του Πρωτ. Ευαγγέλου Παχυγιαννάκη

Αὐτές τίς ἡμέρες, πού διενεργοῦνται οἱ ἐκλογές γιά τήν ἀνάδειξη ἐκείνων πού πρόκειται νά μᾶς κυβερνήσουν, νά ἐνδιαφερθοῦν δηλαδή γιά τό καλό τῆς Πατρίδας μας, νά διασφαλίσουν τά σύνορά της ἀπό τήν ἐπιβουλία τῶν ἐχθρῶν της, νά μοχθήσουν  γιά τήν ευημερία τοῦ λαοῦ της, όχι μόνο γιά τήν αὔξηση τοῦ «κατά κεφαλήν εἰσοδήματος» καί τήν ἐλάττωση τῆς φορολογίας, ἀλλά καί γιά τήν πνευματική του πρόοδο καί τή διασφάλιση τῶν ἀξιῶν τῆς ζωῆς. Τή στήριξη τῆς οἰκογενείας, ὡς τοῦ πλέον σημαντικοῦ κύτταρου τῆς κοινωνίας καί ἄλλων πολλῶν συναφῶν σημαντικῶν προβλημάτων, πού προάγουν τόν ἄνθρωπο καί τόν πολιτισμό του, ἐνθυμούμεθα μία ἀπό τίς σημαντικότερες ἐκκλησιαστικές προσωπικότητες τῶν μέσο-βυζαντινῶν χρόνων, τόν Μέγα Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Φώτιον.

Γι’ αὐτόν, λοιπόν, τόν Μέγαν Φώτιον, θά ἀφιερώσουμε λίγες γραμμές, πού ἔχουν σχέση μέ τούς πολιτικούς ἄρχοντες, αὐτούς, δηλαδή, πού θέλουν νά μᾶς κυβερνήσουν, νά δοῦμε πῶς πρέπει νά εἶναι ἐκεῖνος πού θέλει νά ἀσκεῖ ἐξουσίαν. 

Ὁ Μέγας Φώτιος, ἐξέχων λόγιος, διδάσκαλος, Ἱεράρχης, ἱεραπόστολος, συγγραφέας ἐκκλησιαστικός ἀλλά καί τῆς “θύραθεν” γραμματείας τοῦ 9ου αἰώνα, συνέδεσε τό ὄνομά του μέ τήν “ἀξιοποίηση τοῦ ἀνεξάντλητου πλούτου τῆς κλασσικῆς ἑλληνικῆς σοφίας”, πού ὁδήγησε σέ ἄνθηση τῶν ἑλληνικῶν γραμμάτων. Εἶναι ὁ ἄνθρωπος πού συνδύαζε τήν ἑλληνική παιδεία καί τή χριστιανική εὐσέβεια καί ἀναδείχθηκε ἀντάξιος τῶν ἀναγκῶν καί τῶν κινδύνων τῆς ἐποχῆς του.

 Μέσα στήν πολιτική ὁμίχλη πού βαραίνει σήμερα τόν ἑλληνικό οὐρανό καί δημιουργεῖ κλίμα ἀβεβαιότητας καί ἀπαισιοδοξίας, ὅπου δοκιμάζεται σκληρά ἡ ἀξιοπιστία ὅλων ὅσων ἡγεμονεύουν τόν τόπον αὐτό, ὁ Μέγας Φώτιος παρίσταται ζωντανός καί διδακτικός ὑπέρ πᾶσαν ἄλλην ἐποχή μέ τό ἔργο του  «Ὁ Ἡγεμών».

«Ὁ Ἡγεμών» εἶναι ἡ παραινετική ἐπιστολή τοῦ Φωτίου πρός τόν βαφτιστικό του ἡγεμόνα τῆς Βουλγαρίας Βόρι, ὁ ὁποῖος ἔλαβε τό χριστιανικό ὄνομα Μιχαήλ γιά τήν ἄσκηση μιᾶς ἐπιτυχημένης ἡγεμονίας. Τό ἔργο του αὐτό  ἀποκτᾶ ἕνα ἐντελῶς ἰδιαίτερο βάρος ὄχι μόνο ἠθικό ἀλλά πρώτιστα πολιτικό. Ὁ Φώτιος σοφός ἱεράρχης μέ ὀξύτατη κριτική ματιά, πού ἀντλεῖ ἐν πολλοῖς ἀπό τήν κλασική φιλολογία καί πολιτειολογία, μέ τό ἔργο αὐτό − ἐπιστολή σταλμένη τόν Μάιο τοῦ 861 − ἔρχεται νά μᾶς ὑπομνήσει τή βαθύτερη οὐσία τῆς ἐξουσίας.

Ναί μέν, μᾶς βεβαιώνει ὁ Φώτιος ὅτι ἡ ἐξουσία μπορεῖ νά εἶναι «ὑπό τοῦ Θεοῦ τεταγμένη» κατά τόν Ἀπόστολο Παῦλο, ἀλλά λειτουργεῖ ὡς διακονία πρός τόν συνάνθρωπο καί ὄχι ὡς κατεξουσιασμός τῶν ὑπηκόων. Τό ἔργο τοῦ Φωτίου ἀρδεύεται ἀπό τήν ἀνεξάντλητη πολιτική «προίκα» τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων φιλοσόφων, φιλτραρισμένη ἀπό τά νάματα τῆς σοφίας, τῆς πνευματικότητος τῆς Βυζαντινῆς Ἀναγέννησης τοῦ ἐνάτου αἰώνα.

 Μιά σταχυολόγηση τῶν συμβουλῶν τοῦ Ἁγίου ἀπό τήν ἐπιστολή του αὐτή μπορεῖ νά ὁδηγήσει σέ μιά ἀναλογική καί γόνιμη σύγκριση μέ τόν σημερινό τρόπο ἄσκησης τῆς ἐξουσίας στήν ἑλληνική πραγματικότητα, πού ὑποφέρει ἀπό τά πολυποίκιλα πλήγματα μιᾶς ἀπαξιωμένης πολιτικῆς τακτικῆς, καί συγχρόνως νά δώσει ἀπαντήσεις στά ἀμείλικτα καί πολυώνυμα γιατί. Τό πρῶτο πού πρέπει νά διακρίνει τόν ἡγεμόνα εἶναι ἡ προσευχή, ἡ ἀναφορά του στόν Δεσπότη Θεό.

Ὁ προσευχόμενος ἡγεμόνας εἶναι οἰκεῖος τοῦ Θεοῦ. Ὁ Θεός ἀγαπᾶ τούς ἀνθρώπους καί ὁ ἡγεμόνας κατά μίμηση Θεοῦ ἀσκεῖ τήν ἐξουσία του μέ ἀγάπη καί προσπαθεῖ ὄχι τόσο τήν πόλη του ἀπό μικρή νά τήν κάμει μεγάλη, ὅσο ἀπό φαύλη νά τήν κάμει χρηστή (Ἄρχοντος ἀρετήν…τό ἐκ φαύλης σπουδαίαν (τήν πόλιν) παρασκευάσαι».

Ἀπό τόν ἀπέραντο λειμώνα τῶν συμβουλῶν πρός τούς ἀσκοῦντες κάθε μορφῆς ἐξουσίαν, μέ ἀφορμή τίς φαυλότητες τῶν ἡμερῶν μας ἀπό πολιτικούς καί θρησκευτικούς ἡγεμόνες, θά τονίσομε τήν ἰδιαίτερη ἀξία πού ἔχουν  οἱ συστάσεις τοῦ Φωτίου πρός τούς ἄρχοντες γιά σύνεση, σωφροσύνη καί τό δίκαιο πού πρέπει νά ἐπιδεικνύουν πρός ὅλους.

 Αὐτονόητο θεωρεῖ ὅτι στόν ἐκμαυλισμό τῶν ἀρχόντων συμβάλλει τά μέγιστα  ἡ διάβρωση τοῦ «περιβάλλοντος» τοῦ ἡγεμόνος. Γράφει· «Οἱ περί τόν ἄρχοντα φαῦλοι καί τόν ἐκείνου συνδιαβάλλουσι τρόπον». Ὁ Φώτιος, γνωρίζοντας σέ βάθος τήν ὀντολογία τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου, πρεσβεύει ὅτι ἡ γνώση καί καθυπόταξη τῶν παθῶν τοῦ ἑαυτοῦ μας εἶναι ἡ πρώτη καί μέγιστη ἀρχή, ἰδιαίτερα τοῦ ἡγεμόνος εἰς τό «ἄρχειν». Θεωρεῖ ὅτι, «ὅταν τις ἄρχει ἑαυτοῦ, τότε νομιζέτω καί τῶν ὑπηκόων ἄρχειν ἀληθῶς». Γιατί πολλές φορές κάποιοι ἡγεμόνες – ὅπως διδάσκει ἀλάνθαστα ἡ πείρα τῆς Ἱστορίας – ἄν καί νίκησαν τούς ἐχθρούς, καταστράφηκαν ὅμως ἀπό τούς δικούς τους… Ἀλλοῦ συμβουλεύει ὅλους τοὺς ἡγεμόνες νά ἄρχουν ὄχι μέ  τρόπο τυραννικό, ἀλλά μέ τήν εὔνοια τῶν ἀρχομένων: «Ἄρχε τοίνυν τῶν ὑπηκόων, μή πεποιθώς τυραννίδι, ἀλλά τῇ τῶν ἀρχομένων εὐνοίᾳ».

Καί ἐπειδή σήμερα πολλοί ἡγεμόνες παίρνουν ἀποφάσεις ὄχι στό φῶς τῆς ἡμέρας, ἀλλά κυρίως στό σκοτάδι, χωρίς τή γνώμη τῶν ὑπηκόων τους, ἐνῶ διαβεβαιώνουν ὅτι  ἀναλώνονται στή διακονία τῶν πολιτῶν, ὁ Φώτιος τούς συμβουλεύει «θηρεύειν ὑπηκόων τάς γνώμας…» δηλαδή νά λαμβάνουν ὑπόψη τους τίς γνῶμες τῶν ὑπηκόων τους. Καί ἐπειδή γνωρίζει ὅτι ἡ ἀρετή τῆς φρονήσεως  εἶναι ἡ βασικότερη ἀρετή εἰς τό διοικεῖν, προτρέπει ἡ ἀπόκτηση αὐτῆς τῆς ἀρετῆς νὰ εἶναι διαρκής μέριμνα τοῦ ἡγεμόνος.

 Στό ἐρώτημα ποιός εἶναι ὁ σκοπός τῆς ἐξουσίας ὡς διακονίας τοῦ ἡγεμόνος, ὁ Φώτιος ἀπαντᾶ ὅτι ὀφείλει νά παραδίδει στούς ἀρχόμενους ὡς γυμνάσματα τίς δικές του βιωματικές ἐμπειρίες καθώς, ὅπως ἐπισημαίνει, ὁ πρῶτος στόν ὁποῖο ἀσκεῖ τήν παιδαγωγική τέχνη εἶναι ὁ ἑαυτός του. Καί, κατά τήν ἀξιωματική διατύπωση τοῦ ἱεροῦ Φωτίου, ἡ τελειότητα τοῦ ἡγεμόνος δέν ἔγκειται στήν εὐχέρειά του νά ἐπιβεβαιώνει τήν ἐξουσία του μέ τήν ἰσχύ, ἀλλά «πλείους καί βελτίονας ποιεῖν τούς ἀρχομένους». Ὑπό αὐτήν τήν ἔννοια ἰδεατό πρότυπο ἐξουσίας εἶναι «τό ἄρχειν διά τοῦ διαπλάθειν χαρακτῆρας». 

Ἄν οἱ ὑποθῆκες αὐτές τοῦ ἱεροῦ Φωτίου φθάσουν σέ ὦτα ἀκουόντων ἀρχόντων καί ἀρχομένων, τότε ἔχομε σίγουρα τήν ἐλπίδα νά διορθώσομε τά λάθη μας καί νά χαροῦμε μιά ἀληθινά εὐνομούμενη πολιτεία, μέ τίμιους καί πραγματικούς ἄρχοντες.  Γιατί, πραγματικά, ἐκεῖνο πού θέλομε εἶναι ἡγέτες πού νά ἀσκοῦν καί νά προωθοῦν τήν Παιδεία, τή γνώση καί τήν ἀρετή, τήν κατά Θεόν σοφία, πού μεταμορφώνει τά ἄτομα σέ πρόσωπα ἐλεύθερα πού νά μποροῦν νά ἀναπνέουν ἐλεύθερα τόν ἀέρα τῆς χάριτος καί τῆς ὀμορφιᾶς, τοῦ ἁγιασμοῦ καί τῆς ἀμοιβαίας ἀγάπης

Print Friendly, PDF & Email

Από giorgos