Κυκλοφορεί στα περίπτερα όλης της χώρας το νέο (15o) τεύχος του περιοδικού ΚΡΗΤΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ, του πρώτου και μοναδικού κρητικού εντύπου πανελλαδικής κυκλοφορίας.
ΟΙ ΝΕΙ ΜΑΣΤΟΡΕΣ
Η αναγέννηση του κρητικού μαχαιριού
Το κρητικό μαχαίρι είναι το μοναδικό κατεξοχήν ελληνικό όπλο. Αχώριστος σύντροφος των αστράτευτων πολεμιστών, πολύτιμο δώρο από φίλο σε φίλο, αλλά και εθιμοτυπικό δώρο των ελληνικών κυβερνήσεων σε ξένους ηγέτες. Είναι αυθεντικό δείγμα του λαϊκού υλικού πολιτισμού, αλλά και μοναδική έκφραση των δοξασιών και πεποιθήσεων μιας ολόκληρης εποχής. Τα πιο περίτεχνα ασημένια δείγματά του αποτελούν διαχρονικά έργα τέχνης και είναι περιζήτητα από συλλέκτες σε όλο τον κόσμο.
ΧΩΡΑ ΣΑΜΑΡΙΑΣ
Το καταφύγιο των τελευταίων Ελλήνων
Ελάχιστοι τόποι είναι τόσο μαγευτικοί και προικισμένοι όσο το φαράγγι της Σαμαριάς. Διαθέτει άγρια φυσική ομορφιά, σπάνια ζώα και φυτά, σπουδαίους αρχαιολογικούς χώρους. Κανένα φυσικό μνημείο της Κρήτης δεν είναι τόσο διάσημο, προβεβλημένο και περπατημένο όσο αυτό το φαράγγι. Εκατοτάδες χιλιάδες άνθρωποι από όλο τον πλανήτη, το επισκέπτονται και το διασχίζουν κάθε χρόνο. Η ανθρώπινη παρουσία, όμως, περιορίζεται στο τουριστικό μονοπάτι που ξεκινάει από τον Ομαλό και καταλήγει στο Λυβικό. Όλη η υπόλοιπη, σχεδόν αχανής, έκταση που περιλαμβάνει τον Εθνικό Δρυμό είναι σχεδόν άγνωστη στους σημερινούς ανθρώπους. Από την αρχαιότητα, όμως, μέχρι πριν από λίγους αιώνες, στις απόκρημνες πλαγιές και τα πανύψηλα αφιλόξενα βουνά, εκεί που τώρα υπάρχουν μόνο αγρίμια, κατοικούσαν και «βασίλευαν» άνθρωποι. Ο σπουδαίος άγγλος περιηγητής Robert Pashley που επισκέφτηκε τη Σαμαριά στις 7 Μαΐου του 1833, , διέσωσε μια συγκλονιστική μαρτυρία για το «τελευταίο καταφύγιο των Ελλήνων» που βρισκόταν στο βουνό πάνω από τη Σαμαριά και ονομαζόταν Χώρα της Σαμαριάς. Ο Pashley επισκέφτηκε το μέρος καταγράφοντας τις εντυπώσεις του. 173 χρόνια ετά, το ΚΡΗΤΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ βρέθηκε στα ερείπια της μυστηριώδους Χώρας της Σαμαριάς καταγράφοντας τις ίδιες ακριβώς εικόνες που είδε και ο Pashley. Όπως εξιστορεί ο Αντώνης Πλυμάκης τελευταίοι κάτοικοι του απόρθητου οικισμού ήταν μια ομάδα επαναστατών που βρέθηκε εκεί μετά την πείφημη «επανάσταση της Χρυσομαλλούσας». Οι Σκορδύληδες και οι φιλικές τους οικογένειες αφού πρώτα σκότωσαν όλη τη βενετική φρουρά της Χώρας Σφακίων οχυρώθηκαν στη Χώρα της Σαμαριάς για να προστατεύσουν τη ζωή τους. Δυστυχώς δεν έχει γίνει στην περιοχή οποιαδήποτε αρχαιολογική έρευνα. Έτσι δεν γνωρίζουμε ποιοι έζησαν εκεί πριν από τους Σκορδύληδες και γιατί οι Σφακιανοί τους αποκαλούσαν «τελευταίους Έλληνες». Ξέρουμε όμως ότι πρόκειται για ένα τόπο συγκλονιστικό με τεράστια ιστορική και αρχαιολογική σημασία . λόγω της θέσης και του τοπωνυμίου του. Γνωρίζουμε επίσης ότι ακόμη ψηλότερα υπάρχει ένας εξίσου μυστηριώδης τόπος που αποκαλείται Πάνω Χώρα της Σαμαριάς….
ΖΑΚΡΟΣ
Το σπήλαιο Πελεκητών
Στην αναφορά του ονόματος της Ζάκρου, αμέσως έρχεται στο νου το περίφημο μιωικό ανάκτορο. Λίγοι όμως γνωρίζουν την ύπαρξη ενός μοναδικού και ιδιαίτερα σημαντικού σπηλαίου στους πρόποδες του Τραόσταλου. Το σπήλαιο των Πελεκητών με τις τεραστίων διαστάσεων αίθουσές του, τις πανύψηλες κολώνες, τους γλιστερούς ογκόλιθους και τις απότομες κλίσεις που δμιουργούν την αίσθηση αμφιθεάτρου, αποτελεί ένα απαράμιλλης ομορφιάς κομμάτι της κρητικής φύσης. Δένοντας αρμονικά με τα γυμνά βράχια του άγριου τοπίου της Ζάκρου, διατηρεί τη δική του μοναδική ομορφιά. Πήρε το όνομά του από τους πελεκητούς λίθους που έβγαζε το εγκαταλειμμένο σήμερα, λατομείο, που βρίσκεται κοντά στο σπήλαιο, προς την θάλασσα. Για να φτάσει κανείς στο σπήλαιο χρειάζεται μία ώρα περπάτημα από την Κάτω Ζάκρο ή ένα τέταρτο όταν το προσεγγίζει από την θάλασσα. Συνολικά το μήκος του σπηλαίου είναι 300μ. σε ευθεία γραμμή και η έκτασή του 4,5 σρέμματα. Η θερμοκρασία στο εσωτερικό του είναι 17 οC και η σχετική υγρασία κυμαίνεται από 60% το καλοκαίρι έως 70% το χειμώνα. Κάτοικοί του, οι νυχτερίδες και μερικά σπηλαιόβια έντομα. Το σεβαστό μέγεθός του, ο πλούσιος σταλακτιτικός και σταλαγμιτικός του διάκοσμος και οι θεαματικο ογκόλιθοι δημιουργούν φαντασμαγορικό θέαμα και δίνουν στο σπήλαιο των Πελεκητών τη σφραγίδα της μοναδικότητας.
ΜΕΛΙΔΟΝΙ
Ένα χωριό Γεμάτο εκπλήξεις
Το Μελιδόνι είναι ένα προνομιούχο χωριό της επαρχίας Μυλοπoτάμου, του Δήμου Γεροποτάμου του νομού Ρεθύμνου. Γνωστότερο το έκανε το σπήλαιό του, 1.800 μ περίπου Β.Δ. του σημερινού χωριού, στη νοτιοδυτική πλαγιά του Κουλούκουνα, όπου υπήρχε ποικίλη ανθρώπινη δραστηριότητα από τα προϊστορικά ακόμη χρόνια, με επίκεντρο το σπήλαιο που βρίσκεται στον χώρο αυτό, γνωστό ς Tαλαίο ¶ντρο. Η θέση αυτή, με την απέραντη θέα προς τον Πάνω, τον Μέσα και τον Κάτω Μυλοπόταμο, εντυπωσίαζε ανέκαθεν τους επισκέπτες, οι οποίοι στέκονταν με θαυμασμό και σεβασμό μπροστά στο εξαιρετικό γεωλογικό φαινόμενο, που το περιέβαλλε ο μύθος, η παράδοση, η ιστορί και το φυσικό κάλλος του περιβάλλοντος χώρου. Στον σημερινό οικισμό διασώζονται εντυπωσιακά βενετσιάνικα αρχοντικά και υπέροχα δείγματα της κρητικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής.
Δ. ΣΑΡΙΔΑΚΗΣ
Ο ψυχογράφος της άλλης Κρήτης
Λίγ χρόνια μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η θρησκευτική ζωγραφική της Κρήτης άρχισε να στρέφεται σε διαφορετικές κατευθύνσεις από αυτές που είχαν επικρατήσει από την εποχή της Τουρκοκρατίας. Η καινούργια τάση, που με τη γενιά του Ά30 είχε αναδείξει την ελληνικότητα ως συστατικό στοιχείο της, απαιτούσε την ολοκλήρωση μιας μεγάλης στροφής που άλλαξε οριστικά τον ελληνικό εικαστικό χώρο. Πρωτοπόρος αλλά και κορυφαίος σΆ αυτήν την προσπάθεια ήταν ένας νέος ζωγράφος, σπουδαγμένος στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, ο Δημήτρης Σαριδάκης. Ο άνθρωπος που μελέτησε όι μόνο τη μορφή αλλά και την ψυχή αποσκοπώντας να διατηρήσει την εικαστική αυστηρότητα και τον υπερβατικό χαρακτήρα της Κρητικής Αγιογραφικής Σχολής και παράλληλα να κάνει βήματα ανανέωσης, κατάφερε να αποκαθάρει την βυζαντινή τέχνη, να διατηρήσει το ύφος καταργώντας τα στερετυπα.
ΓΡΑΜΜΑ ΑΠΟ ΤΑ ΚΑΠΕΤΑΝΙΑΝΑ
Το οφτό ρύζι και οι γάμπες των γυναικών …
Πρόκειται για το πρώτο φαΐ που τρώμε μετά τα μεσάνυχτα, οντέ γιαγέρνομε από την Ανάσταση. Είναι το «οφτό ρύζι» που όσοι ξενοχωριανοί τ δοκιμάσανε το λένε καπετανιανό λαμπριανό. Η συνταγή του είναι απλή και ξεκάθαρη, ετσά ξεκάθαρα που είναι όλα τα φαγιά μας. Τρία μόνο πράματα χρειάζονται: Κρέας, τσίπα και ρύζι… …Στα Καπετανιανά, το πια ερωτάτο κομμάτι τω γυναικώ ήτονε τΆ ατζά τως. Καλλιά Άχανε να τως επιάσει κιανείς ― που λέει ο λόγος― το πράμα τως, παρά νΆ αγγίξει με το μικιό του δαχτυλάκι στα πόδια τως. Και μόνο με τη σκέψη πως ένας άντρας ήθελα πιάσει τΆ ατζά τως αναψοκοκκινίζανε και κουκουλώνουντονε από κορφής μια φελιτσάδα γιατί δεν είχανε μούτρα να δούνε άνθρωπο στα άθια. Μα και οι άντρες μας, όντεν ήθελα σμίξουνε στΆ αόρη, οι αντρικές κουβέντες που πιάνανε ήτονε δύο: Πώς κουτουλούνε οι τράγοι και οι κριγιοί τως και πώς είναι τα πόδια τση κάθε μιας χωριανής μας. Όσο μακρύ φουστάνι κι αν εφορούσανε οι γυναίκες από τα μωροκόπελα σάμε τσι κατάκοιτες, αυτοί κατέχανε τα πιθέματα τω ποδιώ τως. Ποιας είναι χοντρά, ποιας αδύνατα, ποιας άσπρα, ποιας στραβά και ποιας ντρέτα. Κι οντέν εθέλανε να παινέσουνε καλά μια κοπελιά, μια ήτονε η κουβέντα: «Ω τη πατσάβρα κοπελαρίνα! Έχει ατζά που δε τΆ αμπασκαλιάζει ένας καλά καλός άντρς!» Μα κι όλες τσι γυναίκες μόνο από τα πόδια τσι θυμούνται. Μπορεί για παράδειγμα να μη θυμούνται πως ελέγανε τσι δασκάλες που ήτονε περασμένες από το χωριό, αλλά θυμούνται ακριβώς πως ήτονε τα πόδια τως. Ετσά θα τσι Άκούσεις να λένε: «Εμένα, στη πρώτη τάξη, με διάβαζε η δασκάλα εκεινά, που ήτονε τα πόδια τση χοντρά και σόχυτα σάμε τσΆ αστραγάλους». Το ίδιο και τσΆ εφημέριους τσΆ ενορίας μας. «Τη χρόνια που είχαμε παπά, εκειονά, πω ήτονε τση παπαδιάς τα πόδια στραβά, ίδια σα τα κουτάλια»….
ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ
Η γρίπη των πουλερικών
νόσος των πουλερικών μΆ έχει ανησυχήσει,
μην αρρωστήσει το πουλί που μου Άχει δώσει η φύση!
Έχω καρδιά που δε μπορεί ποτέ να σου ξεχάσει,
εχτός η γρίπη των πουλιών αν έρθει και με πιάσει!
Η γρίπη των πουλερικών μΆ έχει κουζουλαμένο,
γιατί από τότε το πουλί το έχω μαντρωμένο.
ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΓΕΥΣΕΙΣ
ΓΡΥΛΟΙ ΤΣΙΓΑΡΙΣΤΟΙ
ΑΒΡΟΝΙΕΣ
ΝΕΡΑΤΕΣ ΜΥΖΗΘΡΟΦΤΕΣ
ΜΑΚΑΡΟΥΝΕΣ ΣΚΙΟΥΦΙΧΤΕΣ
