24ο τεύχος

Κρητικό Πανόραμα

Έφτασε στα χέρια μας το 24ο τεύχος του περιοδικού Κρητικό Πανόραμα, το οποίο μας άνοιξε και μας ανοίγει τα μάτια για τη Κρήτη που παρ’ ότι βρίσκεται γύρω μας και εμείς ζούμε σ’ αυτή, σε μεγάλο βαθμό αγνοούμε.
Σ’ αυτό το τεύχος:

Μυστηριώδη Σιντερόσπηλια
Σκαμμένο βαθιά στον βράχο, στη ρίζα ενός λόφου που βρίσκεται πολύ κοντά στο χωριό Ρουφάς του δήμου Μοιρών Ηρακλείου και στον περίφημο Λαβύρινθο της Μεσαράς, υπάρχει ένα ταφικό μνημείο που κρύβει μια τεράστια έκπληξη για όσους γοητεύονται από τα μνημεία και τα μυστήρια των αρχαίων πολιτισμών. Αποκαλείται από τους ντόπιους «Σιντερόσπηλια» και κατασκευάστηκε πιθανότατα κατά τη Ρωμαϊκή εποχή.

Στα έγκατα του μνημείου βρίσκεται μια αίθουσα πελεκημένη στον βράχο η οποία παρουσιάζει εκπληκτική ομοιότητα με τις σημερινές εκκλησίες. Μπαίνοντας σ’ αυτήν έχεις την αίσθηση πως βρίσκεσαι σε πανάρχαιο «χριστιανικό ναό», στον οποίο κυριαρχεί λίθινο «τέμπλο» που κατασκευάστηκε τουλάχιστον 1.000 χρόνια πριν το χριστιανικό τέμπλο αποκτήσει τη χρήση και κυρίως τη μορφή που έχει σήμερα. Αν και τίποτα δεν συνδέει το μνημείο με τη χριστιανική πίστη, γυναίκες των γειτονικών χωριών επισκέπτονται και θυμιάζουν τον χώρο. Δρώντας «οραματικά» ο αρχαίος κατασκευαστής, που πιθανότατα λάτρευε τους αρχαίους θεούς και πολεμούσε με λύσσα τους χριστιανούς και τα σύμβολά τους, έδωσε στον τάφο τα ακριβή χαρακτηριστικά που θα αποκτούσαν οι χριστιανικοί ναοί πολλούς αιώνες αργότερα.

Τα Κολοκάσια Σφακίων
Τα Κολοκάσια είναι οικισμός της πρώην κοινότητας Ασφέντου του Δήμου Σφακίων, κτισμένα σε υψόμετρο 260μ. Το όνομα του οικισμού πιθανότατα προέρχεται από το όχι και τόσο γνωστό σήμερα αρωματικό, ποώδες φυτό κολοκασία. Ο οικισμός, καθώς αξιοποιεί τα φυσικά στοιχεία στην οργάνωσή του, είναι αρμονικά δεμένος με το περιβάλλον και προσφέρει εντυπωσιακή εικόνα προσδίδοντας μια ιδιομορφία που ωστόσο δεν διαφέρει πολύ από τους άλλους οικισμούς των Σφακίων. Τα υλικά είναι η πέτρα, το ξύλο και το χώμα που χρησιμοποιούνται στη φυσική τους κατάσταση ή λίγο επεξεργασμένα, δίνοντας μια πρωτόγονη αίσθηση της ύλης. Τα σχήματα των σπιτιών, αν και είναι γεωμετρικά, έχουν μια ασάφεια υπαγορευμένη από τη φυσική γραφικότητα του ακατέργαστου υλικού και του τρόπου δόμησής του. Οι κυβικές μορφές των πέτρινων καμαρόσπιτων, ταυτίζονται με το βραχώδες περιβάλλον και ξεχωρίζουν δύσκολα, δίνοντας συχνά την εντύπωση τοίχων με ξερολιθιά. Τα λιτά χαρακτηριστικά των σπιτιών, που αποπνέουν ένα ασκητικό και πρόσκαιρο χαρακτήρα, δικαιολογούνται από την τραχύτητα του χώρου αλλά και του τρόπου ζωής.

Το φρούριο Μονοπάρι
Το φρούριο Bonriparo ή Μονοπάρι περιλαμβάνονται από τον G. Gerola και τον Στέφανο Ξανθουδίδη στα φρούρια που κατασκεύασαν οι Γενουάτες κατά τη μικρή παραμονή τους στην Κρήτη. το 1222, κατά τον δεύτερο αποικισμό του Ρεθύμνου από τη Βενετία, η περιοχή του Ρεθύμνου καθορίζεται από τα δυο κάστρα του Μυλοποτάμου και του Μονοπαρίου ή όπως ονομάζεται στο σχετικό έγγραφο Boni Reparii. Ήδη δηλαδή σ’ αυτή την πολύ πρώιμη εποχή το Μονοπάρι αποτελούσε έδρα καστελανίας. Για τους επόμενους αιώνες της Βενετοκρατίας αλλά και της Τουρκοκρατίας δεν έχουμε καμιά άλλη πληροφορία για το φρούριο έως το 1881-83 που το επισκέφτηκε ο άγγλος πλοίαρχος και ερασιτέχνης αρχαιολόγος Tomas Spratt. Ο Spratt το θεωρεί μεσαιωνικό και το αποδίδει σε μια έγχρωμη λιθογραφία, στην οποία απεικονίζει το σωζόμενο σήμερα τείχος με τους πύργους στη βόρεια πλευρά και άλλες δυο σειρές τειχών χαμηλότερα. Σχέδια, όμως, του φρουρίου, που περιλαμβάνουν ένα τοπογραφικό και τους πύργους μάς παρέδωσε και ο Gerola. Με βάση τα σχέδια αυτά και τις λιγοστές φωτογραφίες του μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι η κατάσταση από τις αρχές του 20ου αι. ως τις μέρες μας δεν άλλαξε δραματικά, αφού ήδη τότε το φρούριο βρισκόταν σε ερειπιώδη κατάσταση.

Οι νάνοι ιπποπόταμοι του Καθαρού
Την εποχή που έζησαν οι ιπποπόταμοι, το Καθαρό παρουσίαζε εικόνα πολύ διαφορετική από τη σημερινή. Η κλειστή λεκάνη του οροπεδίου που βρίσκεται σε υψόμετρο 1.150 μέτρων και έχει έκταση 60.000 στρεμμάτων, ήταν μία λίμνη που αποστράγγιζε τα νερά του Λαζάρου και των άλλων γειτονικών κορυφών των Λασιθιώτικων βουνών. Η χαμηλή βλάστηση που αναπτύχθηκε γύρω και μέσα στη λίμνη ήταν ιδανική τροφή για τους φυτοφάγους ιπποπόταμους που βρήκαν εκεί ένα φιλόξενο βιότοπο. Εκτός του ότι ήταν μικρότερος, μπορούσε να αναρριχάται με ευκολία στα βουνά, ικανότητα που εξασφάλισε την επιβίωσή του. Η προσαρμογή του αυτή στο κακοτράχαλο ορεινό τοπίο της Κρήτης, ήταν έκπληξη για τους επιστήμονες. Η μελέτη των οστών και η σύγκρισή τους με αυτά των σημερινών ιπποποτάμων, αποκάλυψε την περίεργη όσο και σημαντική διαφορά. Η άρθρωση του αστραγάλου ήταν περισσότερο ευκίνητη από αυτή των μεγαλόσωμων ηπειρωτικών προγόνων τους και πιο σταθερή στις πλευρικές κινήσεις. Μπορούσαν να περπατήσουν καλύτερα και μάλιστα περπατούσαν στις μύτες των ποδιών τους. Πολύ διαφορετικά από όλους τους άλλους ιπποποτάμους του παρόντος και του παρελθόντος, πιο πολύ σαν κατσίκια!

Πάμε στσ’ αμανίτους
Τα είδη των μανιταριών που υπάρχουν στη φύση είναι αρκετές χιλιάδες τα γνωστά και άλλα τόσα τα άγνωστα. Από την αρχαιότητα, όμως, ο άνθρωπος είχε μάθει να ξεχωρίζει και να αναγνωρίζει τα καλά μανιτάρια από τα άγευστα ή τα τοξικά και μάλιστα υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες για την καλλιέργεια ορισμένων εξ αυτών από τότε. Σήμερα τα μανιτάρια που καλλιεργούνται είναι αρκετές δεκάδες, αλλά τα άγρια και φαγώσιμα αρκετές εκατοντάδες, σε αντίθεση με τα τοξικά τα οποία είναι πολύ λιγότερα και τα θανατηφόρα ακόμα πιο λίγα. Τα μανιτάρια που δεν τρώγονται είτε εξαιτίας της κακής τους γεύσης είτε της σύστασής τους είτε του μικρού τους μεγέθους είναι πολλές χιλιάδες. Ασφαλώς βασικότατος κανόνας σε όσους ασχολούνται με τη συλλογή μανιταριών είναι ότι ποτέ δεν μαζεύουμε και δεν τρώμε μανιτάρια των οποίων τα χαρακτηριστικά δεν γνωρίζουμε απολύτως. Οποιαδήποτε αμφιβολία είναι λόγος απόρριψής τους. Επίσης δεν μαζεύουμε τα υπερώριμα μανιτάρια ούτε τα πολύ μικρά, γιατί τα μεν υπερώριμα μπορεί να έχουν προσβληθεί από άλλους μύκητες που να είναι βλαβεροί και τα πολύ νεαρά καρποσώματα μπορεί να τα μπερδέψουμε με άλλα είδη τα οποία πιθανόν είναι τοξικά. Για παράδειγμα ο Φαλλοειδής Αμανίτης στο αρχικό του στάδιο είναι σαν λευκό αυγό και μοιάζει πάρα πολύ με τον Αμανίτη του Καίσαρα, ο οποίος είναι από τα κορυφαία φαγώσιμα είδη. Μπορεί, λοιπόν, πολύ εύκολα να τον μπερδέψουμε με τον πρώτο, ο οποίος είναι ο υπ’ αριθμόν ένα θανατηφόρος αμανίτης και ευθύνεται για το 80% των θανατηφόρων κρουσμάτων παγκοσμίως.

Πριονίζοντας τη ζωή…
Το πρόσωπο ενός άλλου κόσμου που επιμένει ακόμη μέσα στη βουβή αδιαφορία μας να αποταμιεύει οράματα υπαινισσόμενο το βάρος των χρόνων που έχουν φύγει. Το φως και η ύστερη νιότη των 105 χρόνων επιμένει να κυλούν στις φλέβες του. Σαν κραυγή ζωής, φορώντας ακόμη τo ξέθωρο και τριμμένο πανωφόρι των παλιών δύσκολων καιρών του, τεντώνει, εδώ στα Ζένια του Μεραμπέλου, τόξα δύναμης και πριονίζει λίγο-λίγο τη ζωή με αξιοπρέπεια κάνοντας ανθό του ξύλου τα πάθη του. Στην υφή του ξύλου βρίσκει τον εαυτό του. Στα χέρια του σκορπάει το πριονίδι. Το ξύλο θρυμματίζεται στο πέρασμα του σκεπαρνιού ζητώντας σε χέρι ανθρώπου να βρεθεί, λαχταρώντας και εκείνο πέρα από το βουνό άλλη ζωή, εξαγνισμό πέρα απ’ την καύση…

Το τέλος του καλοκαιριού
Νότια απ’ τον άξονα της εθνικής Ηρακλείου-Ρεθύμνου, πίσω από τις πωλήτριες των φρούτων και των λαχανικών ανακαλύπτουμε έναν από αυτούς τους τόσο χαρακτηριστικούς, κυκλικούς σχεδόν, λάκκους που σχηματίζονται σαν κρατήρες ηφαιστείων παραγεμισμένων με καλά πατημένο χώμα, κάτι σαν βυθός μιας ξεραμένης λίμνης με το χορταράκι ισομερώς κοντοκουρεμένο από τα επιμελή κατσίκια, ένα είδος φυσικού γκολφ για να κάνουμε σύνδεση με την επενδυτικότητα και να έχουμε όραμα μιας αναβαθμιζόμενης τουριστικά Κρήτης (πώς λέμε «λαμέ σώβρακα»;) Σηκώνουμε τα ποδηλατάκια μας και περπατάμε προσεκτικά ανάμεσα στους αιχμηρούς πρίνους στο μονοπατάκι που κατεβαίνει στη μάντρα όπου φτάνει ο χωματόδρομος από την απέναντι μονή Βωσάκου, συνεχώς ανακαινιζόμενη και νοικοκυρεμένη με τις πεζούλες τις φυτεμένες λουλούδια που αναπέμπουν εν είδει Εσπερινού τις τελευταίες μυρωδιές του δειλινού, δεν έχουμε όμως μυαλό για τέτοια, βιαζόμαστε.

Οι σημαίες των Καπετανιανών …
Άνω κάτω εκάμανε τα σπίθια σάμε να βρούνε τα χρειαζούμενα πανικά. Και η καθεμιά εσύγκοβγε ό,τι της πάντιχνε. Άλλη μπλάβο, άλλη κόκκινο, άλλη ζαβιδάτο, άλλη σπιτάτο, άλλη κλαδάτο…
Ετσά εσάσανε τσι πρώτες τως σημαίες. Και σ’ όλες ο σταυρός ήγραφε με κεφαλαία γράμματα:
«ΚΥΛΙΝΔΡΟΜΥΛΟΙ ΧΑΝΙΩΝ» γιατί το άσπρο πανικό τ’ αγοράζανε από το μπακάλη που τως επούλιε σε λουρίδες τα τσουβάλια τ’ αλευριού.
Αυτές όμως ήτονε οι πρόχειρες σημαίες. Σιγά-σιγά εσάσανε τσι σκολινές που ήτονε και φαντές και κεντιστές και πλεχτές…
Κάθε μια νοικοκερά επολέμουνε να ξεπεράσει την άλλη, γι’ αυτό ήβανε όλη τση την τέχνη.
Ήτονε βέβαια κι ένα προυκί που το θώριε πολύς κόσμος, γιατί όλα τ’ άλλα τα στολίζανε μέσα, αυτό όμως το στολίζανε στην αυλή… …
Είχανε βέβαια κι άλλες λήτες γιατί ’τονε παντρεμένες-παιδιωμένες με σπίθια και έχνη, όμως η σημαία δεν εξέλειπε, τολάιστο τα πρώτα διαστήματα, από τσι κουβέντες τως.
Ετσά τσι γροίκας να ροζονάρουνε και να λένε:
-«Εγώ ύφανα μια σημαία μπλάβη και γύρω-γύρω εκέντησα παπαδούλες. Χαρώ τηνε πώς σκαμπάζει, απάνω στον άσπρο τοίχο!»
-«Εγώ πάλι ήσασα μιαν άσπρη, σα τα χιόνια. Στη μέση τσ’ ήβαλα ένα κόκκινο σταυρό και στσι τέσσερις γωνίες από ένα μουλαράκι».
-«Εμένα είναι ζαβιδάτη. Από πάνω σάμε κάτω, μόνο ζαβίδια πολυλοΐσιμα».
-«Να δείτε στο Πάνω χωριό μιαν ωραία σημαία που τεντώσανε. Ένα σταφύλι στη μέση και δυο πουλιά που το τζιμπολογούνε!»…

Συνταγές με σταμναγκάθι
Τα χόρτα, καθώς οι Κρήτες γνωρίζουν τη διατροφική αξία των χόρτων και του ελαιολάδου, συνεχίζουν και σήμερα να αποτελούν βασικό συμπλήρωμα στο καθημερινό τραπέζι. Ένα απ’ αυτά τα χόρτα, είναι το σταμναγκάθι, το οποίο είναι πλούσιο σε βιταμίνες και αντιοξειδωτικά. Οι συνταγές που ακολουθούν, και αυτές που θα δημοσιεύσουμε στο επόμενο τεύχος, έχουν σαν βασικό ή συμπληρωματικό στοιχείο το σταμναγκάθι, λόγω της πληθώρας των αντιοξειδωτικών στοιχείων που διαθέτει.

Σταμναγάθι με μανιτάρια πλευρώτους.
Φιλέτο ψαριού ρολό με σταμναγκάθι.
Σφυρίδα φρικασέ με σταμναγκάθι.
Ντάκος του χειμώνα.
Σαλάτες με σταμναγκάθι.

Print Friendly, PDF & Email

Από manos