Ποιητής, στιχουργός και μεταφραστής, ο Νίκος Γκάτσος αποτελεί μία ξεχωριστή περίπτωση για τα ελληνικά γράμματα. Με μία μόνο ποιητική σύνθεση στο ενεργητικό του, την περίφημη και αξεπέραστη «Αμοργό», που έγραψε μεσούσης της Κατοχής (1943), θεωρείται ένας από τους κορυφαίους ποιητές μας.
Η Αμοργός είναι ένα ποίημα που τάραξε τα νερά της τότε εποχής, λέγεται ότι γράφτηκε σε μια νύχτα με το σύστημα της αυτόματης γραφής που χρησιμοποιούν οι υπερρεαλιστές ποιητές. Αποτελείται από έξι ξεχωριστά ποιήματα, το καθένα με την αυτάρκειά του αλλά σε απόλυτη ακολουθία μεταξύ τους σύμφωνα με το μελέτημα του καθηγητή Αλέξανδρου Δεσποτόπουλου.
«Δὲν ὠφελεῖ τὸ παράπονο
Ἴδια παντοῦ θά ῾ναι ἡ ζωὴ μὲ τὸ σουραύλι τῶν φιδιῶν στὴ χώρα τῶν φαντασμάτων
Μὲ τὸ τραγούδι τῶν ληστῶν στὰ δάση τῶν ἀρωμάτων
Μὲ τὸ μαχαίρι ἑνὸς καημοῦ στὰ μάγουλα τῆς ἐλπίδας
Μὲ τὸ μαράζι μιᾶς ἄνοιξης στὰ φυλλοκάρδια τοῦ γκιώνη
Φτάνει ἕνα ἀλέτρι νὰ βρεθεῖ κι ἕνα δρεπάνι κοφτερὸ σ᾿ ἕνα χαρούμενο χέρι
Φτάνει ν᾿ ἀνθίσει μόνο
Λίγο στάρι γιὰ τὶς γιορτὲς λίγο κρασὶ γιὰ τὴ θύμηση λίγο νερὸ γιὰ τὴ σκόνη»
Τη λυρική του όμως φλέβα ο Νίκος Γκάτσος τη διοχέτευσε κυρίως στους στίχους τραγουδιών. Το έργο του είναι εντυπωσιακό σε ποσότητα και ποιότητα. Ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Σταύρος Ξαρχάκος, ο Δήμος Μούτσης, ο Λουκιανός Κηλαηδόνης και άλλοι συνθέτες μελοποίησαν στίχους του, που τραγουδήθηκαν από δημοφιλείς καλλιτέχνες και έγιναν μεγάλες επιτυχίες.
Ο Γκάτσος άνοιξε νέους δρόμους στο ελληνικό τραγούδι, διεύρυνε τους ορίζοντές του, ανανέωσε τη μορφή και το περιεχόμενό του, προσκομίζοντας μια νέα αισθητική άποψη. Ως προς τη μορφή, τα τραγούδια του έχουν ποικιλία ρυθμών που είναι αποτέλεσμα πολλαπλών συνδυασμών των μετρικών σχημάτων, συνδυασμένοι με την απόλυτη ομοιοκαταληξία, ενώ τα θέματά τους και ο τρόπος που δίνονται κλείνουν μέσα τους όλη την Ελλάδα.
Τραγούδια όπως αυτά από τη “Μυθολογία”, την “Αθανασία”, τα “Παράλογα”, το “Νυν και Αεί” τους “Μύθους μιας γυναίκας” τις “Μέρες επιταφίου”, το “Χάρτινο φεγγαράκι” και τόσα άλλα, είναι διαμάντια μιας μοναδικής τέχνης που κινητοποιεί με ευαισθησία το μηχανισμό της ψυχής μας.
ΜΑΡΙΑ ΚΩΣΤΑΚΗ
ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ