Του Νίκου Βλάχου

Η αρθρογραφία, όλο αυτό το διάστημα που παρακολουθώ από μακριά την τοπική μας πραγματικότητα, και η σχολιολογία γύρω από την ανάπτυξη, τουριστική, αγροτική κλπ. περιστρέφεται κυρίως γύρω από τεχνικά θέματα και αφορά κυρίως τις αστικές περιοχές που παρουσιάζουν ήδη μεγάλο κορεσμό και πολλές δυσκολίες. Οι απόψεις για τη διαχείριση μιας τέτοιας κατάστασης δεν μπορεί να υπακούει, αν θέλουμε να έχουμε αποτελέσματα σε μια λογική απλής διαχείρισης ή πρωτοβουλιών που θα έλθουν απ΄ έξω.

Η διατύπωση μιας συνολικής στρατηγικής είναι πια αναγκαιότητα. Με ποιο πλεονέκτημα έναντι των άλλων, με ποια μέσα, με ποιες υπηρεσίες, με ποια προβολή, με τι παραγωγικό υναμικό, με τι στόχο στην αγορά;

Όλα αυτά τα ερωτήματα θα πρέπει να απασχολήσουν πολύ σοβαρά όλους και όλα τα θεσμικά όργανα.
Οι επιχειρηματίες δεν μπορεί να αγωνιούν αβοήθητοι στο πεδίο της επιβίωσης, οι υποδομές που έχουν προγραμματιστεί να αναβάλλονται, να μην υπάρχει σχεδιασμός και σαφής αναπτυξιακή πρόταση.

Μια πρόταση που θα πρέπει να συμπεριλάβει και μια συνιστώσα: την ενδοχώρα της Κρήτης.

Το άρθρο που ακολουθεί είναι σε αυτή την κατεύθυνση. Διατυπώθηκε πολύ νωρίς, από το Νοέμβριοο του 2003 αλλά αραμένει επίκαιρο και σήμερα. Οι βασικές συνιστώσες μιας τέτοιας ανάπτυξης βάζουν στο παιγνίδι όλες τις περιοχές.

Ξέρω ότι αυτό ακούγεται κάπως παράδοξο. Όμως αν ανοίξει η κουβέντα προς αυτή την κατεύθυνση πολλοί μπορούν να συμβάλουν και νομίζω ότι είναι καιρό να ανοίξει ένας συστηματικός διάλογος προς αυτή την κατεύθυνση.

Το θέμα παραμένει το ποιος θα τον ανοίξει….

Τοπίο από την περιοχή της ΚαλαμαύκαςΛέγονται και γράφονται πολλά για την αναζωογόνηση της υπαίθρου και τις δυνατότητές της, τις περισσότερες φορές χωρίς σοβαρό υπόβαθρο, με αποτέλεσμα έννοιες όπως «ανάπτυξη της υπαίθρου», «αγροτουρισμός», «αειφόρος ανάπτυξη», «βιώσιμη ανάπτυξη», «οικοτουρισμός», «περιφερειακή ανάπτυξη» κλπ. να έχουν χάσει μεγάλο μέρος από τη νοηματική αξία τους. Αυτή η απώλεια επιτείνεται από το γεγονός ότι πολλοί, θέλοντας να δείξουν και το προοδευτικό τους υπόστρωμα, αυτοαναγορεύονται σε εκφραστές της περιφερειακής και της ισόρροπης ανάπτυξης, καταθέτοντας με μαξιμαλιστικό λόγο τα «οράματά τους» τους υπηρετώντας αποτελεσματικά τον τοπικό τους πατριωτσμό…

Ό,τι διασώθηκε νοηματικά από τις συναισθηματικές στρεβλώσεις, κινδύνευσε στο πέρασμα του χρόνου και από την αντίληψη ότι «παραγωγικό» είναι μόνο αυτό που βρίσκεται σε πεδινές περιοχές, είναι ευκολότερα καλλιεργήσιμο και έχει υψηλές αποδόσεις.

Έτσι σιγά – σιγά ξεχάσαμε τις ομορφιές και τις δυνατότητες των ορεινών περιοχών, ατόνησαν οι όποιες προσπάθειες ανάπτυξης, με συνακόλουθο, την παρακμή τόπων με μεγάλο φυσικό, οικολογικό, πολιτιστικό ενδιαφέρον και την πληθυσμιακή αιμμοραγία τους.

Σήμερα δεν είμαστε αισιόδοξοι ότι η κατάσταση είναι εύκολα ανατάξιμη για την ύπαιθρο και την επαρχία. Δεν είναι όμως στις προθέσεις μου να επιμερίσω ευθύνες. Η ευθύνη για την επιβίωση τους, άλλωστε, είναι ένας αγώνας πολλών και διαπλεκόμενων συντελεστών. Και αυτών που προγραμματίζουν και υλοποιούν παεμβάσεις αλλά και ημών, που πρέπει να φροντίσουμε να παραχθεί εισόδημα από τη σχολάζουσα παραγωγική δυνατότητα τους, διαφυλάσσοντας παράλληλα την ταυτότητα των χωριών μας, από το αλουμίνιο, τα «χρυσαφένια» πόμολα, τους περίπλοκους συνδυασμούς τζαμιών, τις κιτς πολύχρωμες προσόψεις και από άλλα αισθητικά και σύγχρονα αναπτυξιακά κακέκτυπα…

Εις πείσμα όλων αυτών των αντιξοοτήτων αλλά και της τάσης που επικράτησε στις προηγούμενες δεκαετίες να οργανώνεται η ζωή συστηματικότερα στα αστικά κέντρα, ο χώρος της υπαίθρου συνεχίζει να αποτελεί και σήμερα ένα σημαντικό απόθεμα.

Το ερώτημα που τίθεται, εκ των πραγμάτων, είναι τι μπορεί να προσφέρει μια ύπαιθρος που μεταλλάσσεται ραγδαία χωρίς έλεγχο και επίγνωση της ξεχωριστής της ταυτότητας;

Όσοι έχουν ζήσει σε χωριά ενδεχομένως το γνωρίζουν καλά: Απλά πράγματα, καθημερινά και ως εκ τούτου ακριβά και πολύτιμα…

Η επιστροφή στην ύπαιθρο είναι πια το μοναδικό αγχολυτικό στο σύγχρονο τρόπο ζωής των πόλεων.

Αν κάθε τόπος κατανοήσει την ιδιαίτερη ταυτότητά του μπορεί να επενδύσει στη συέχεια σε ένα μοντέλο ζωής συνδέοντας τους παραδοσιακούς τρόπους, τα ήθη, τα έθιμα, τους μύθους που συνυπάρχουν με τη φύση, τον πολιτισμό και τις τοπικές διατροφικές συνήθειες. Και αυτό το εναλλακτικό μοντέλο δεν μπορεί παρά να οδηγεί σε ένα πολιτισμό της καθημερινής μας ζωής με κύρια χαρακτηριστικά την ποιότητα και την απλότητα.

Σήμερα, στην Κύπρο, το «Δίκτυο Εναλλακτικού Τουρισμού» αριθμεί 2.000 μικρά καταλύματα ενώ ταυτόχρονα «τρέχουν» προγράμματα, που ενισχύουν την προσπάθεια για ανάπτυξη του αγροτουρισμού αλλά και προγράμματα υποστηρικτικών υποδομών απαραίτητων για τις τοπικές οικονομίες. Ένα πείραμα που πάει αρκετά καλά και δίνει πληροφόρηση και τεχνογνωσία για όσα και εμείς θα μπορούσαμε να οργανώσουμε. Πολλά μπορούν να αντληθούν και να προσαρμοστούν στην ελληνική πραγματικότητα.. Η ελληνική ύπαιθρος άλλωστε αποτελεί μια τεράστια αναπτυξιακή δεξαμενή που μπορεί όχι μόνο να συμβάλει στη δική της επιβίωση αλλά να τροφοδοτήσει τη συνολικότερη προσπάθεια ανάπτυξης.

Όχι, δεν αναφέρονται σε ένα ιδεατό κόσμο όλα αυτά.

Θυμηθείτε, τις υγιεινέ διατροφικές συνήθειες και τις αυθεντικές γεύσεις της κρητικής μας κουζίνας, πόσο όμορφα μύριζε το ψωμί στο φούρνο, το ηχόχρωμα των πουλιών, το τοπίο με τις ανθισμένες αμυγδαλιές στο κρύο του χειμώνα, το άρωμα της φασκομηλιάς, τη βροχή που κάνει το χώμα να μυρίζει κάθε φθινόπωρο, ως νιώσατε στο καφενείο του χωριού μιλώντας με τους εναπομείναντες κατοίκους των χωριών που μετουσιώνουν μέσα από την απλότητά τους μια διαφορετική αντίληψη ζωής, πόσο ευχαριστηθήκατε στο καζάνεμα της ρακής, πόση γαλήνη νιώσατε καθισμένοι στο πεζούλι του μοναστηριού που συναντήσατε στο δρόμο σας και με πόσο σεβασμό ανάψατε ένα κερί, πόσο θαυμάσατε τις πορτοστασιές, τα παραθύρια, τις παλιές πορτέλες, τα αγιοθύριδα των εκκλησιών και τις καμινάδες των σπιτιών, τις πέτρινες καμάρες που σώθηκαν μοναδικά στο χρόνο μένοντας μόνες όρθιες πια στη μέση γκρεμισμένων τοίχων, πόσες αισιόδοξες σκέψεις κάνατε περπατώντας σε φυσικές διαδρομές αγναντεύοντας τη θάλασσα από ψηλά, πόσο σας μάγεψε η εκφραστικότητα και η αυθεντικότητα της τέχνης ντόπιων καλλιτεχνών…

Σκεφτείτε τώρα πόσο όλα αυτά, τα μικρά και καθημερινά, που μπορούν να βιωθούν μοναδικά σε οποιοδήποτε γωνιά της Κρήτης και της Ελλάδας συντελούν στη δημιουργία ενός ψυχολογικού τουλάχιστον πλεονεκτήματος έναντι της τυποποιημένης παροχής τουριστικών υπηρεσιών.

Γιατί όμως τα λέω αυτά; Όχι πάντως για να πω κάτι που δεν έχει ακόμη ειπωθεί.

Τα αναφέρω με αφορμή τις επενδύσεις που προτείνονται στο πρόγραμμα LEADER + και στα άλλα προγράμματα αυτή την περίοδο, αλλά κυρίως με αφορμή τις προτάσεις που δεν εντάσσονται. Από πολλές προτάσεις απουσιάζει η πίστη, ο ενθουσιασμός και η δημιουργική φανασία. Ίσως απουσιάζει γενικότερα η κουλτούρα για μια άλλου είδους προετοιμασία και προγραμματισμό. Η αποσπασματική και η άρον – άρον αντιμετώπιση αναγκών δεν βοηθούν την τοπική ανάπτυξη, η οποία απαιτεί ολοκληρωμένο σχεδιασμό και ευαισθησία στην προετοιμασία. Το πρόσχημα για τν ανεπάρκεια των πόρων δεν ευσταθεί πλήρως αφού χρηματοδοτικά προγράμματα «τρέχουν» ήδη πολλά: LEADER +, O .Π.Α.Α.Χ, LIFE , INTERREG , EQUA L , κ.α. και η συμπληρωματικότητα αλλά και η γενικότερη συστηματοποίηση των δράσεων θα μπορούσε να ήταν σε μια άλλη λογική, όπως ακριβώς είχε σχεδιαστεί αρχικά… Όχι απλά συμπληρωματική του προγράμματος δημοσίων επενδύσεων με δράσεις που θα τροφοδοτήσουν το «επιφαινόμενο» έργο, αλλά την τοπική ανάπτυξη.

Χρειάζεται διαφορετικού τύπου επεξεργασία και προέγγιση για να εξυπηρετηθεί η νέα τάση που καταγράφεται διεθνώς για επιστροφή στην ύπαιθρο αλλά και για να αποκτήσει ελκυστικότητα μια τέτοια πρόταση για ένα διαφορετικό πρότυπο ζωής και να κατακτηθεί μια νέα σχέση ανάμεσα στην ύπαιθρο και στον αστικό χώρο. Μια σχέση που θα απελυθερώνει όχι μόνο τη δημιουργική δραστηριότητά μας αλλά θα τροφοδοτεί την ψυχολογική ηρεμία του καταπιεσμένου σύγχρονου ανθρώπου κοινωνικοποιώντας τον ταυτόχρονα σε ένα άλλο πλαίσιο ζωής…

Για τον αστικό χώρο που «υποθήκευσε» διαχρονικά και συστηματικά την ύπαθρο αφαιμάσσοντας πόρους και «εγκλωβίζοντας» μεγάλο μέρος πληθυσμών, σήμερα, αναζητούνται τρόποι και διέξοδοι προκειμένου να αυξηθούν οι αντοχές των κατοίκων του με διαφυγές σε κάθε ευκαιρία προς αντίθετη κατεύθυνση. Είναι μια χρυσή ευκαιρία να εκμεταλλευτούμε τον εκμηδενισμό των αποστάσεων και τις υποδομές κοινωνικού χαρακτήρα και οργάνωσης του κοινωνικού χώρου(νοσοκομεία, σχολεία, υπηρεσίες, υποδομές μεταφορών κλπ) που βρίσκονται κοντά σε περιοχές που μπορούν να προσφέρουν αυτή την εναλλακτικότητα και να δουλέψουμε πάνω σ΄ αυτό το μοντέλο ανάπτξης.

Ίσως είναι η ώρα να τεθεί το ζήτημα της οργάνωσης των χωριών μας με βελτίωση του βασικού νόμου που διέπει την Αυτοδιοίκηση και τη διοίκηση των τοπικών υποθέσεων, κάνοντας μια πρώτη αποτίμηση των εφαρμογών του. Επίσης είναι ώρα να γίνουν οι αναγκαίες προσαρμοές στην πολιτική των Δημοτικών αρχών που ευθύνονται για όσα συμβαίνουν ή δεν συμβαίνουν υπό το πρόσχημα και τη δικαιολογία της ελλειμματικότητας των πόρων και των επιβαλλόμενων θεσμικών προτεραιοτήτων …

Η Ελλάδα δεν μπορεί να ζήσει χωρίς τα χωριά της. Δεν είαι μια νοσταλγική παρατήρηση. Είναι κρίσιμη η διαπίστωση ότι αποτελεί αναπόσπαστο μέρος και ζώσα συνιστώσα της κουλτούρας μας η υπαγωγή στον τόπο καταγωγής μας με ό,τι μπορεί να σημαίνει αυτό, θετικό ή αρνητικό, γεγονός που δεν πρέπει να προσπερνούμε εύκολα και με κλειστά μάτια.

Με ευαισθησία αλλά και στόχο την επανοικειοποίηση του χώρου της υπαίθρου, μπορεί να δημιουργηθεί μια νέα ισορροπία ανάμεσα στον αστικό και τον αγροτικό χώρο. Δυστυχώς η θεσμική πλατφόρμα ακόμη και σήμερα τροφοδοτεί υπερβολικά την αστική συγκέντρωση και αυτό πρέπει να αλλάξει σύντομα, επαναπροσδιορίζοντας την περιφερειακή αλλά και την τοπική ανάπτυξη. ¶λλο πράγμα είναι ο προγραμματισμός της Ανάπτυξης σε κλίμακα και άλλο η επιβίωση της υπαίθρου, των χωριών μας, με διατήρηση των τοπικών ιδιωμάτων αλλά και χαρακτηριστικών.

nblahos @ in . gr

  • Οι φωτογραφίες είναι από την έκδοση της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Λασιθίου και του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης, 2002.

* Δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα ΑΝΑΤΟΛΗ και ΤΟΛΜΗ

Print Friendly, PDF & Email

Από manos