…. που συνέταξε και διάβασε κατά την δοξολογία στον καθεδρικό ναό της Αγίας Τριάδας, η φιλόλογος Μαρία Κωστάκη, τη Κυριακή, (28/11). Όλο το κείμενο ακολουθεί:
Είναι πολύ ιδιαίτερη συγκυρία ο φετινός εορτασμός της Εθνικής Αντίστασης, καθώς διανύουμε το επετειακό έτος των 200 ετών από την επανάσταση του 1821, και αυτό γιατί μας δίδεται μια μοναδική ευκαιρία να ενσκήψουμε στα γεγονότα που καθόρισαν την ταυτότητά μας στο πέρασμα αυτών των δυο αιώνων! Τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα της σύγχρονης Ελλάδας είναι αδιαμφισβήτητα η Επανάσταση του 1821 στον 19ο αι. και η Αντίσταση στον φασισμό τον 20ο αι. Δυο συστάδες γεγονότων που τοποθετούν την πατρίδα μας διακριτά στον παγκόσμιο χάρτη, ως πρωτοπόρα, στον 19ο αι. στα επαναστατικά κινήματα που οδήγησαν στη λήξη των αυτοκρατοριών και τη δημιουργία ελεύθερων εθνικών κρατών και ως κορυφαία στον 20ό αι. στη συγκρότηση των μαζικών κινημάτων που αντιπάλεψαν το τέρας του φασισμού- ναζισμού. Υπό αυτό το πρίσμα η σημερινή επέτειος παύει να έχει το χαρακτήρα ενός επαναλαμβανόμενου τυπικού εορτασμού και αποκτά νέα δυναμική στη συλλογική μνήμη!
Με τον όρο «Αντίσταση», όπως όλοι γνωρίζουμε πια, οριοθετήθηκε η πρακτική βούληση των ευρωπαϊκών λαών για τον αγώνα ενάντια στο ναζισμό, μέσα στις συνθήκες της Κατοχής. Η Αντίσταση ως κίνημα λαϊκό έγινε πράξη σε όλες τις κατεχόμενες χώρες, Πολωνία, Γαλλία, Γιουγκοσλαβία, Τσεχοσλοβακία και βέβαια στην Ελλάδα.
Αρχικά διεξάγεται ένας σκληρός ιδεολογικός αγώνα κατά του ναζισμού, αλλά επειδή ο πόλεμος μαίνεται, η αντιστασιακή πρακτική, προσλαμβάνει και ένοπλες μορφές. Ο αντιφασισμός είναι η ιδεολογία της Αντίστασης και ο συνεκτικός της ιστός.
Στην χώρα μας στην αρχή της Κατοχής, μεμονωμένα άτομα και ομάδες κινητοποιούνται με αυθόρμητες αντιστασιακές ενέργειες. Η πιο γνωστή έγινε τη νύχτα της 31ης Μαΐου 1941, ένα μόλις μήνα μετά την είσοδο των Γερμανών στην Αθήνα, από τα δεκαοκτάχρονα παιδιά Μανώλη Γλέζο και Απόστολο Σάντα, που κατέβασαν τη σβάστικα από το βράχο της Ακρόπολης.
Όμως στη συνέχεια η οργανωμένη Αντίσταση, είναι κυρίως το ΕΑΜ. Το πλήθος των μεγάλων γεγονότων πραγματοποιείται από τα μέλη του, επειδή έχει πανελλαδική εμβέλεια και μεγάλη δύναμη στα αστικά κέντρα, χωρίς βεβαίως να παραγνωρίζεται και η δράση άλλων μικρότερων ομάδων, κυρίως σε τοπικό επίπεδο.
Το ΕΑΜ ιδρύεται το Σεπτέμβριο του 1941 από το ΚΚΕ . το Σοσιαλιστικό και το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδος . Στόχος του, όπως δηλώνεται στο ιδρυτικό καταστατικό του, είναι η οργάνωση της αντίστασης κατά του κατακτητή . Στο πρώτο Διάγγελμα του αναφέρει:
«Άσχετα απ’ ό,τι σας χώρισε στο παρελθόν, άσχετα απ’ ό,τι θα σας χωρίση στο μέλλον ύστερα απ’ το ξεσκλάβωμά μας, ενώστε τις δυνάμεις σας για τον Εθνικό Απελευθερωτικό Αγώνα.»
Το στρατιωτικό σκέλος του Ε.Α.Μ. αποτελεί ο Εθνικός Λαϊκός Aπελευθερωτικός Στρατός (Ε.Λ.Α.Σ.), που η δράση του αρχίζει το Φεβρουάριο του 1942, υπό την καθοδήγηση του Άρη Βελουχιώτη.
Ακολουθεί, τον ίδιο μήνα, η ίδρυση του Ε.Δ.Ε.Σ., με τη στρατιωτική του καθοδήγηση του Nαπολέοντα Zέρβα που δρα, κυρίως, στη βορειοδυτική Ελλάδα, ενώ αργότερα ιδρύεται η ΕΚΚΑ με πολιτικό εκφραστή το Γεώργιο Καρτάλη και με χώρο δράσης κυρίως τη Γκιώνα.
Το ΕΑΜ απλώνεται παντού αποτελώντας τη μαζικότερη αντιστασιακή οργάνωση, συσπειρώνοντας γύρω της τους περισσότερους αντιστεκόμενους Έλληνες. Φυσικά εντάσσει στους κόλπους του τη νεολαία. Στις 23 Φεβρουαρίου 1943 ιδρύεται η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων, η ΕΠΟΝ.
Οι προνοιακοί μηχανισμοί που αναπτύσσει στην Αθήνα κυρίως, είναι οι αμεσότερες δίοδοι επικοινωνίας του με την κοινωνία. Ο τρομερός λιμός του χειμώνα 41-42, που άφησε πίσω του 250.000 νεκρούς και ο τρόπος που το ΕΑΜ υποκαθιστά τον ανύπαρκτο κρατικό μηχανισμό στα συσσίτια με τη διανομή τροφίμων, δημιουργεί τη βάση της κοινωνικής του διείσδυσης. Η στρατηγική που επιλέγει το ΕΑΜ είναι η μετατροπή του επισιτιστικού ζητήματος από εμπόδιο σε μοχλό ανάπτυξης του αντιστασιακού αγώνα.
Δεν είναι τυχαίο ότι η πρώτη εαμική οργάνωση, είναι αυτή της Εθνικής Αλληλεγγύης, οποία με ένα ευρύ δίκτυο ανθρώπων, εντοπίζει, μεταφέρει και διανέμει αγαθά πρώτης ανάγκης σε ευπαθείς κοινωνικές ομάδες.
Από τον χειμώνα του 1943 και μετά, οι εαμικές οργανώσεις αποτελούν ένα ευρύτατο μέτωπο, στο οποίο συμμετέχουν όλες οι κοινωνικές ομάδες . Παράδειγμα ,το σύνολο των μελών της «Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών», με πρόεδρο τον ποιητή Άγγελο Σικελιανό.
Πασίγνωστο, τουλάχιστον για εκείνη την εποχή, το ποίημα του Άγγελου Σικελιανού με τίτλο Αντίσταση
«Η Ελλάδα σέρνει το χορό, ψηλά, με τους αντάρτες,
χιλιάδες δίπλες ο χορός,
χιλιάδες τα τραπέζια
κι είν` οι νεκροί στα ξάγναντα πρωτοπανηγυριώτες»
- Κορυφαία αντιστασιακή πράξη λογίζεται η Ανατίναξη της Γέφυρας του Γοργοποτάμου. Όχι μόνο γιατί ήταν μία από τις μεγαλύτερες πράξεις δολιοφθοράς κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά κυρίως γιατί απέδειξε τη δύναμη της συνεργασίας, της συνύπαρξης και της ομοθυμίας. Τη νύχτα της 25ης προς 26η Νοεμβρίου 1942 τμήμα από εκατόν πενήντα αντάρτες του ΕΛΑΣ με επικεφαλής τον Άρη Βελουχιώτη, εξήντα αντάρτες του ΕΔΕΣ με επικεφαλής τον Ναπολέοντα Ζέρβα και δώδεκα ειδικά εκπαιδευμένοι άνδρες των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών για σαμποτάζ, ανατίναξαν τη γέφυρα του Γοργοποτάμου, ανακόπτοντας τον ανεφοδιασμό των κατακτητών. Η μνήμη αυτού του γεγονότος, επελέγη το 1982 για να γιορτάζεται η Εθνική Αντίσταση.
Το σύνολο των αντιστασιακών πράξεων είναι τεράστιο και δύσκολο να αναφερθεί , καθώς και οι άνθρωποι που πάλεψαν, ας κρατήσουμε στη μνήμη μας κάποιες χαρακτηριστικές, όπως:
- τη διαδήλωση για τον εορτασμό της παλιγγενεσίας στις 25 Μαρτίου 1942 με τη συμμετοχή κυρίως της νεολαίας και των αναπήρων του αλβανικού μετώπου. Την περιγράφει ο Οδ. Ελύτης στο Άξιον εστί, στο ανάγνωσμα με τίτλο « η έξοδος» «οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες. Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί, και γυναίκες, και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκανίκια.»
- τη μάχη της Καλλιθέας στις 24 Ιουλίου 1944 που θεωρείται από τις πιο αιματηρές μάχες που έδωσε ο ΕΛΑΣ της Αθήνας. Δέκα ΕΠΟΝ-ΕΛΑΣίτες με οπλισμό 3 αυτόματα, 7 ντουφέκια, 10 χειροβομβίδες ύστερα από 5ωρη μάχη με ένα τάγμα από ταγματασφαλίτες του Μπουραντά και αφού τους σώθηκαν τα πυροχαχικά αυτοκτονούν.
- τις Ελληνίδες που φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν.
- Λέλα Καραγιάννη πολύτεκνη μητέρα, εκτελέσθηκε την αυγή της 8ης Σεπτεμβρίου 1944
- Ηρώ Κωνσταντοπούλου: δεκαεπτάχρονο κορίτσι, εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής.
- Ηλέκτρα Αποστόλου: Κακοποιήθηκε βάναυσα και άφησε την τελευταία της πνοή στις 26 Ιουλίου του 1944. Το πτώμα της πετάχτηκε στο δρόμο.
τα θύματα των μπλόκων.
Το καλοκαίρι του 1944 η βία και η τρομοκρατία κλιμακώθηκε με τη διενέργεια μπλόκων στις γειτονιές της Αθήνας, η Καισαριανή, το Παγκράτι,η Καλογρέζα, το Δουργούτι, η Δάφνη, η Νέα Σμύρνη, η Κοκκινιά, η Καλλιθέα, η Δραπετσώνα θρήνησαν πλήθος ανδρών, κυρίως από τη βία των ελληνικών ταγμάτων ασφαλείας.
Η συντοπίτισσα Σοφία Μαυροειδή – Παπαδάκη γράφει :
« πρώτη στο μόχτο,
στον αγώνα και στη θυσία η γειτονιά.
Η Καλογρέζα, η Δραπετσώνα, η ματωμένη Κοκκινιά»
12 Οκτωβρίου 1944, Ώρα 11.00 π.μ. οι Γερμανοί εκκενώνουν οριστικά την πρωτεύουσα – Η Αθήνα κηρύσσεται ανοχύρωτη πόλη. Εκείνη τη μέρα, κυριαρχούν οι αυθόρμητες εκδηλώσεις του αθηναϊκού λαού. Σε όλη τη διάρκεια των πανηγυρισμών επικρατεί απόλυτη τάξη, η ηγεσία του ΕΑΜ τηρεί τις υποχρεώσεις της απέναντι στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, δημιουργώντας κλίμα ασφάλειας για όλους. Να σημειώσουμε ότι ο πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου φτάνει στην Αθήνα στις 18 Οκτωβρίου.
Στη συνέχεια οι διαψεύσεις των προσδοκιών έρχονται απανωτά:
Οι βδομάδες που ακολούθησαν την Απελευθέρωση κυλούν μέσα σε μια διαρκή αναζήτηση πολιτικών ισορροπιών και ένα κλίμα πόλωσης , με ευθύνη και των Βρετανών. Για 33 ημέρες στην Αθήνα διεξάγονται σφοδρές συγκρούσεις, γνωστές ως Δεκεμβριανά, οι οποίες καταλήγουν σε στρατιωτική ήττα του ΕΛΑΣ και υποχώρηση των δυνάμεών του από την Αττική.
Πολιτικό επιστέγασμα της σύγκρουσης αποτελεί η Συμφωνία της Βάρκιζας, η οποία παρά τις ελπίδες που γέννησε για ομαλοποίηση της κατάστασης, ουσιαστικά υπήρξε το προοίμιο του αιματηρού εμφυλίου πολέμου, που συγκλόνισε τη χώρα για τριάμισι χρόνια και φευ! οι πληγές του οποίου δεν έχουν κλείσει ακόμα…
Στο διπλωματικό πεδίο, μετά την ήττα του Άξονα ακολουθεί η Συνδιάσκεψη Ειρήνης στο Παρίσι το 1946. Η Συνδιάσκεψη αυτή, δυστυχώς, απλώς επιβεβαίωσε την υπεροχή των Μεγάλων Δυνάμεων απέναντι στις μικρές χώρες. Η Ελλάδα, ενώ ήταν ανάμεσα στις νικήτριες χώρες με σημαντική συνεισφορά στον αγώνα, δεν αντιμετωπίστηκε όπως της άξιζε, αλλά υποβαθμίστηκε και συρρικνώθηκε στο πλαίσιο των διεκδικήσεων της από τους Συμμάχους και με ευθύνη της τότε ελληνικής κυβέρνησης και της διπλωματίας.
Ανοικτά παρέμεναν από τον Α΄ Πόλεμο, τα ζητήματα της Β. Ηπείρου, των Δωδεκανήσων, της διευθέτησης των ελληνο- βουλγαρικών και γιουγκοσλαβικών συνόρων, το ζήτημα της Θράκης και η Κύπρος. Η διευθέτηση αυτών των θεμάτων τότε, με βεβαιότητα θα μας απάλλασσε από ζητήματα φλέγοντα εξωτερικής πολιτικής σήμερα.
Παρά την προηγούμενη διπλωματική εμπειρία και επιτυχία του Ε. Βενιζέλου στον Α΄ Πόλεμο, σε αυτή τη Συνδιάσκεψη τα πράγματα εξελίχθηκαν δυσμενώς. Οι διεκδικήσεις της Ελλάδας με έντονο παρασκήνιο, δεν έγιναν δεκτές, παρά μόνον αυτή των Δωδεκανήσων.
Στο ζήτημα δε των επανορθώσεων η κατάσταση ήταν παρόμοια, αφού από τα 6 περίπου δις δολάρια. που ζητούσε η Ελλάδα από την Ιταλία επιδικάστηκαν μόνο 100 εκατ., και αυτά όχι όλα σε χρήματα αλλά και βιομηχανικές δράσεις, που δεν ήταν δυνατόν να πραγματοποιηθούν λόγω της κατάστασης της χώρας και από τη Βουλγαρία η απαίτηση τω 986 εκατ. δολ. έγινε 45 και πληρώθηκαν μόλις 7.
Εν τω μεταξύ και ενώ έχουν παρέλθει 76 χρόνια και η Γερμανία αποτελεί τη μεγάλη οικονομική δύναμη της Ευρώπης, αρνείται πεισματικά να προχωρήσει σε επανορθώσεις για όλη αυτή την τραγωδία που προκάλεσε.
Στην παρούσα συγκυρία της πανδημίας που επιτρέπει σε φαινόμενα φασιστικής αντίληψης να λαμβάνουν χώρα γύρω μας, καθίσταται περισσότερο επιβεβλημένο όλοι να στεκόμαστε διαρκώς απέναντι στο σκοτάδι και να μαχόμαστε χωρίς ενδοιασμούς για το φως και τον άνθρωπο!
Η ελευθερία σκέψης και λόγου, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η κοινωνική ειρήνη, η πίστη στην επιστήμη, ο σεβασμός στον οποιονδήποτε Άλλο, η αλληλεγγύη, η απαλλαγή από προκαταλήψεις, αλλά και θέματα περιβάλλοντος, Δημόσιας Υγείας και Παιδείας, είναι τα προτάγματα του καιρού μας!
Κυρίες και κύριοι,
Επιτρέψτε μου να κλείσω με μια αναφορά σε δυο ανθρώπους του τόπου μας, που διανύουν την δέκατη δεκαετία της ζωής τους και που αποτελούν παράδειγμα, τόσο για την εμπλοκή τους στον αντιφασιστικό αγώνα μέσω της ΕΠΟΝ, νεαροί όντες, όσο και για την επιλογή της ανιδιοτελούς προσφοράς στο δημόσιο χώρο σε όλη την ζωή τους. Αναφέρομαι στον πρώην Δήμαρχο της πόλης του Αγ. Νικολάου κ. Γιώργο Χατζηδάκη και την πρώην δημοτική σύμβουλο επί σειρά ετών του Δήμου Νεάπολης κ. Δώρα Φθενάκη- Κοκολάκη. Εκφράζοντας φαντάζομαι όλους, τους ευχαριστούμε για όσα έπραξαν, για όσα υποστήριξαν και για όσα δίδαξαν στις νεώτερες γενιές με το έργο τους!
Γιατί όπως σημειώνει ο Γ. Ρίτσος
Κάποτε οι πράξεις των ανθρώπων, έργα τέχνης είναι!
ΜΑΡΙΑ ΚΩΣΤΑΚΗ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
Μανώλης Γλέζος: η αντάρτικη, πατριωτική, οικουμενική συνείδηση
Ρίζα Ιεράπετρας, η ιστορία δεν ξεχνιέται….
