Με αφορμή την ημέρα αυτή θα ήθελα να κάνω ένα μικρό αφιέρωμα στην αξία και την προσφορά της Τρίτης Ηλικίας.
Η προσφορά των ηλικιωμένων εστιάζεται τόσο μέσα στην οικογένεια όσο και στην ευρύτερη κοινωνία. Λόγω της αλλαγής της δομής της οικογένειας και της επικράτησης των Δυτικών οικογενειακών προτύπων, οι ηλικιωμένοι τα τελευταία χρόνια έχουν τεθεί στο περιθώριο. Αυτό εμφανίζεται ως καθόλα άδικο, λόγω της πραγματικά ζωτικής σημασίας την οποία έχει η προσφορά των ηλικιωμένων μέσα στην οικογένεια αλλά και το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.
Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι οι ηλικιωμένοι ως συνταξιούχοι διαθέτουν περισσότερο ελεύθερο χρόνο ώστε να ασχοληθούν με τα παιδιά και τα εγγόνια τους. Μπορούν να έρθουν σε στενή επαφή και εποικοδομητική επικοινωνία μαζί τους καθώς είναι πρόθυμοι να προσφέρουν τόσο υλική όσο και συναισθηματική υποστήριξη. Συμβάλλοντας στην οικονομική στήριξη της οικογένειας και στο νοικοκυριό.
Επίσης στις περιπτώσεις των μονογονεικών οικογενειών, οι ηλικιωμένοι γονείς αναλαμβάνουν ενεργά το ρόλο του απόντος γονέα για την κάλυψη των οικονομικών και συναισθηματικών αναγκών, που δημιουργούνται από την αλλαγή μέσα στην οικογένεια.
Σημαντική θεωρείται επίσης η προσφορά των ηλικιωμένων στο κοινωνικό σύνολο. Η γκρίζα επανάσταση στην οποία προστίθενται όλο και περισσότερα μέλη δίνει νέα δεδομένα στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο αναφορικά με την ενεργό συμμετοχή των ηλικιωμένων στην κοινωνία, την οικονομική και κοινωνική άνθηση που οι ίδιοι μπορούν να επιφέρουν μέσα από την συνεισφορά τους αλλά και των ευκαιριών που δημιουργούν ως εθελοντές, καταναλωτές και εργαζόμενοι. Η κοινωνική συμμετοχή διατηρεί το ενδιαφέρον τους για την ζωή και αυξάνει την αυτοεκτίμηση τους.
Στα αναπτυγμένα κράτη έχει επικρατήσει ο όρος ενεργός γήρανση (active aging). Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, «η ενεργός γήρανση αποτελεί μια διαδικασία κατά την οποία οι δυνατότητες υγείας, συμμετοχής και ασφάλειας βελτιστοποιούνται ώστε να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων». Αν και ο ορισμός για την υγεία παραμένει ως η πλήρης σωματική πνευματική και κοινωνική ευεξία και όχι μόνο η απουσία νόσου ή αναπηρίας.
Η ενεργός γήρανση δεν αναφέρεται μόνο στην ικανότητα της φυσικής δραστηριότητας ή της συμμετοχής στην εργασία, αλλά και στην συμμετοχή σε πολιτιστικά, οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα.
Οι ανάγκες και οι απαιτήσεις των ηλικιωμένων καταναλωτών γίνονται σεβαστές. Ευδιάκριτες ταμπέλες στα διάφορα εμπορικά καταστήματα και στις συσκευασίες, εύκολο άνοιγμα στα τρόφιμα, εκπαιδευμένο προσωπικό στα καταστήματα για την εξυπηρέτηση τους, ράφια στο σωστό ύψος εντός των καταστημάτων προς διευκόλυνση αυτής της ομάδας των καταναλωτών.
Η «γκρίζα οικονομική δύναμη» εισέπραξε τους καρπούς των αγώνων της ενάντια στην παραμέληση και τον στιγματισμό.
Στον κοινωνικό χώρο η δραστηριότητα των ηλικιωμένων μέσω του εθελοντισμού είναι επίσης αξιοσημείωτη.
Δραστηριοποιούνται και αφιερώνουν χρόνο σε εθελοντικές πράξεις χωρίς να αμείβονται σε κάποια ενέργεια που έχει ως στόχο την ωφέλεια κάποιων ανθρώπων ή συγκεκριμένου προσώπου( π.χ βοηθούν στα συσσίτια των άπορων της Εκκλησίας και είναι μέλη σε πολιτιστικούς συλλόγους και σωματεία).
Με τον τρόπο αυτό αφενός προσδίδουν χαρά κι ευημερία με τις πράξεις τους κι αφετέρου διατηρούν και αναπτύσσουν τις δεξιότητες και τις κοινωνικές τους επαφές, αποτρέποντας τον κοινωνικό αποκλεισμό και την απομόνωση.
Σε μια πανευρωπαϊκή μελέτη που διεξήχθη το 2011 το ποσοστό των ηλικιωμένων που προσέφεραν εθελοντική εργασία ανέρχονταν στο 27% ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στην Ελλάδα ήταν μόλις 8%.
Στις χώρες της Βόρειας Ευρώπης εμφανίζονταν τα μεγαλύτερα ποσοστά εθελοντισμού (Ισλανδία 66%, Σουηδία 55%, Ολλανδία 50%) ενώ η χώρα με τον μικρότερο δείκτη εθελοντισμού ήταν η Πορτογαλία με ποσοστό μόλις 6%. Λόγω των γνώσεων και των εμπειριών που απέκτησαν στην πορεία του χρόνου μπορούν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους ως πολιτικοί, στελέχη επιχειρήσεων, οργανισμών και ενδιαφέρονται πραγματικά για την κοινωνία μέσα στην οποία ζουν.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat το 50% των ψηφισάντων στις εκλογές του 2012 ήταν άνθρωποι άνω των 55 ετών. Ενώ ο μέσος όρος της ηλικίας των εκλεγμένων βουλευτών στην Ελλάδα ανέρχεται στα 54 έτη.
Η σοφία, η γνώση, η διαφύλαξη και μετάδοση των εθίμων και του πολιτισμού, οι εμπειρίες που απέκτησαν στην πορεία του βίου τους, είναι μια ζωτική συνεισφορά για το κοινωνικό σύνολο.
Η ιστορική αναδρομή καταδεικνύει ότι στην Αρχαία Ελλάδα οι ηλικιωμένοι ήταν άξιοι τιμής και σεβασμού. Ο Πλούταρχος, εγκωμιάζει τους ηλικιωμένους υποστηρίζοντας ότι πρέπει να συμμετέχουν ενεργά στα κοινά. Αναφέρει την προτροπή από τον Μ. Αλέξανδρο κατά την εκστρατεία του στην Ασία προς την φυλή των Σογδανών να φροντίσουν και να σέβονται τους ηλικιωμένους γονείς τους και να μην τους θανατώσουν.
Ο μεγάλος κυνικός φιλόσοφος Διογένης ο οποίος πέθανε περίπου ενενήντα ετών. Όταν τον ρώτησαν γιατί δεν αναπαύεται αφού είναι «γέρος», απάντησε ότι αν έτρεχε στο στάδιο και έφτανε στον τερματισμό θα έπρεπε να καταβάλει το μέγιστο των δυνάμεων του για να τερματίσει και όχι να χαλαρώσει το βήμα.
Την θετική σημασία του γήρατος προβάλλει ο Σωκράτης στο έργο του Πλάτωνος Πολιτεία. Πιστεύει πως για την κακή ποιότητα των γηρατειών ευθύνεται ο κακός ανθρώπινος χαρακτήρας.
Ο Ξενοφών αναφέρει ότι, στην αρχαία Αθήνα υπήρχε νόμος που απαγόρευε την άσκηση οποιουδήποτε δημόσιου λειτουργήματος σε εκείνους που δεν μεριμνούσαν για τους ηλικιωμένους γονείς τους ή δεν φρόντιζαν την περιποίηση των τάφων τους. Επίσης στην Βυζαντινή περίοδο, οι χριστιανοί τιμούν ιδιαίτερα τους ηλικιωμένους συνανθρώπους τους.
Το ίδιο συνέβαινε στις μεσαιωνικές και προβιομηχανικές κοινωνίες που τοποθετούσαν τους ηλικιωμένους στο επίκεντρο της κοινωνικής ζωής και τους περιέβαλλαν με αγάπη και σεβασμό.
Εκτιμώντας την άρρηκτη σύνδεση της προσωπικότητας με την αξιοπρέπεια δίνεται έμφαση και στην περάτωση ενός κατά το πρέπον βίου. Η ανησυχία βρίσκεται στο συνολικό περιεχόμενο του βίου και στον αντίκτυπο της τελευταίας πράξης αυτού.
Ο σεβασμός στην προσωπικότητα του οιανδήποτε απαιτεί μέριμνα των συνθηκών της ύπαρξης του. Ο σεβασμός της ηθικής φύσης του ανθρώπου απαιτεί τον σεβασμό στην υπόσταση του και ως φυσικό ον.
Η ζωική φύση του ανθρώπου είναι υποστηρικτική της ηθικής φύσης του. Η ζωή του δεν είναι απλώς μια «βιολογική ζωή» αλλά είναι αδιαχώριστη από την ηθική ιδιότητα του. Συνεπώς το αίτημα του σεβασμού του ανθρώπου ανάγεται στον σεβασμό της προσωπικότητας του και δεν εξαντλείται στην βιολογική του υπόσταση. Τα πρόσωπα κρίνονται ηθικά για τις πράξεις τους και τις σχέσεις που συνάπτουν μέσα στο κοινωνικό σύνολο. Ο άνθρωπος υπάρχει ως βιολογικό αλλά και κοινωνικό ον.
Η βιολογική φύση ενδιαφέρει στην ηθική συζήτηση αλλά ως αναπόδραστο κομμάτι της προσωπικότητα ως έννοια ηθικοπρακτική. Το ηθικό όριο στην παρέμβαση προς τον άνθρωπο βρίσκεται στον σεβασμό της προσωπικότητας του.
Ο σεβασμός στην ανθρώπινη ακεραιότητα θεμελιώνεται στην αμοιβαία αναγνώριση των προσώπων. Όλοι οι άνθρωποι οφείλουν να βλέπουν τους εαυτούς τους ως υπόλογους σε ηθικές κρίσεις ως όντα με ικανότητα αυτοπροσδιορισμού.
Η χρήση όλων των νέων προσεγγίσεων των βιοεπιστημών και της βιοτεχνολογίας έχει ως όριο το σεβασμό του ηθικού status του προσώπου. Εδράζεται στην αμοιβαία αναγνώριση των προσώπων δηλαδή των ανθρώπων μεταξύ τους ως φορείς δικαιωμάτων και υποχρεώσεων.
Αφιερωμένο μαζί με ένα μεγάλο ευχαριστώ στους ηλικιωμένους συνανθρώπους μας και στην προσφορά τους.
Απόσπασμα από την μεταπτυχιακή μου εργασία « Η Ηθική Σημασία του Γήρατος: Οι ηλικιωμένοι και η Ηθική στο Γηροκομείο» ΠΜΣ ΒΙΟΗΘΙΚΗ Πανεπιστήμιο Κρήτης
Λαμπράκη Μαρίζα
MPH, MSc Bioethics, ΑΣΠΑΙΤΕ-ΕΠΠΑΙΚ
Εξ. Κοινοτική και Οικογενειακή Νοσηλευτική Προϊσταμένη ΜΕΘ ΓΝΑΝ
