γράφει ο Λεωνίδας Γ. Κουδουμογιαννάκης
Όλα είναι έτοιμα για να αρχίσει η μεγαλύτερη ανασκαφή που έγινε ποτέ στην πόλη της Ιεράπετρας. Μέσα στον μήνα Αύγουστο σύμφωνα με δήλωση της Προϊστάμενης της ΚΔ’ Εφορίας Αρχαιοτήτων κυρίας Χρύσας Σοφιανού θα αρχίσει το έργο της ανασκαφής στο αρχαίο θέατρο της Ιεράπετρας στον αρχαιολογικό χώρο των Βιγλιών όπου εκεί βρίσκεται θαμμένο το ένα από τα Ρωμαϊκά θέατρα της πόλης.
Μετά από πολύχρονες προσπάθειες όλα είναι έτοιμα για να έρθει στο φως το ένα εκ των δύο θεάτρων της αρχαίας Ιεράπυτνας. Σύμφωνα με την κα Σοφιανού, υπό την διεύθυνση της οποίας θα γίνουν οι ανασκαφικές εργασίες του αρχαίου θεάτρου, η ανασκαφή θεωρείται πολύ σημαντική. «Μας ξεσήκωσε όλους τότε ο Αντιδήμαρχος κ. Μάνος Μαρκόπουλος. Μέσα στον μήνα Αύγουστο θα ξεκινήσουμε με καθαρισμό της επιφάνειας και στη συνέχεια θα κάνουμε δοκιμαστικές τομές στο χώρο του θεάτρου. Οι ανατινάξεις που είχαν προκαλέσει τα στρατεύματα κατοχής μας δημιουργεί ένα διάχυτο φόβο για το αποτέλεσμα. Πιθανόν να μην έχει μείνει τίποτα. Θα υπογραφεί προγραμματική σύμβαση με τον Δήμο Ιεράπετρας που αναλαμβάνει τα έξοδα της ανασκαφής».
Όλα ξεκίνησαν με την γεωφυσική μελέτη για την χαρτογράφηση και ανάδειξη των αρχαίων θεάτρων Ιεράπετρας και του Κουφονησίου που εκπόνησε το Εργαστήριο Γεωφυσικής – Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης και Αρχαιοπεριβάλλοντος του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας, για λογαριασμό της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Λασιθίου. Η μελέτη παρουσιάστηκε το 2010 στο Νομαρχιακό Συμβούλιο Λασιθίου από τον Δρ. Απόστολο Σαρρή και το Δρ. Νίκο Παπαδόπουλο.
Ήταν μια προσπάθεια που ξεκίνησε ο τότε νομάρχης Λασιθίου και σημερινός Δήμαρχος Ιεράπετρας κ. Σήφης Αναστασάκης σε συνεργασία με το Σωματείο «ΔΙΑΖΩΜΑ» στο οποίο ηγείται ο κ. Σταύρος Μπένος, πρώην υπουργός των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ, με στόχο την ανάδειξη των αρχαίων θεάτρων της χώρας.
Η τεχνική έκθεση παραδόθηκε τότε στην κα Βίλλυ Αποστολάκου, Προϊστάμενη της ΚΔ’ Εφορίας Αρχαιοτήτων, με απώτερο στόχο την υλοποίηση των ανασκαφικών και αναστηλωτικών εργασιών των δύο αρχαίων θεάτρων.
Η έρευνα των ειδικών επιστημόνων στον αρχαιολογικό χώρο των Βιγλιών όπου, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των αρχαιολόγων, βρίσκεται θαμμένο το μεγάλο ρωμαϊκό θέατρο της Ιεράπετρας, είναι πιθανόν να ανατρέψει όλα όσα γνωρίζαμε μέχρι τώρα, καθώς σύμφωνα με πληροφορίες, η γεωφυσική χαρτογράφηση (γεωσκόπηση) που έγινε στο χώρο, με υπερσύγχρονα ηλεκτρονικά και δορυφορικά συστήματα, δείχνει ότι μάλλον στο σημείο αυτό βρίσκεται θαμμένο το μικρότερο εκ των δύο αρχαίων θεάτρων της Ιεράπετρας. Την θέση αυτή έχει στηρίξει και σε πόνημα του ο φυσιοδίφης συνταξιούχος εκπαιδευτικός κ. Γιάννης Ροβυθάκης που δημοσιεύτηκε το 2010 με τίτλο «ΑΡΧΑΙΑ ΘΕΑΤΡΑ ΤΗΣ ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣ»
Το αρχαίο θέατρο της Ιεράπετρας εντάχθηκε σε ένα συνολικό σχεδιασμό για αναστήλωση 140 αρχαίων θεάτρων σε ολόκληρη την Ελλάδα, που υποστηρίζεται από το «ΔΙΑΖΩΜΑ», από τα οποία τα πέντε βρίσκονται στην Κρήτη.
Ο Δήμος Ιεράπετρας στα πλαίσια της πολιτικής του για την διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς έχει ψηφίσει για το τεχνικό πρόγραμμα 2012 το ποσό των 50.000 ευρώ για σύναψη Προγραμματικής Σύμβασης με το Υπουργείο Πολιτισμού για την ανασκαφική έρευνα στο αρχαίο θέατρο Ιεράπετρας.
Εθελοντές
Ο πρώην Αντιδήμαρχος κ. Μάνος Μαρκόπουλος αμέσως τον δεύτερο χρόνο της θητείας του επί δημαρχίας κ. Μανώλη Μαστοράκη ασχολήθηκε ενεργά με το θέμα της ανάδειξης και προβολής των αρχαιοτήτων της πόλης και ιδιαίτερα του αρχαίου θεάτρου των Βιγλιών. «Υπάρχει λίστα εθελοντών επιστημόνων της πόλης μας που δήλωσαν από τότε έτοιμοι να συμβάλουν στις ανασκαφικές εργασίες. Με την συμβολή των εθελοντών θα μειωθεί σημαντικά το εργατικό κόστος και θα δώσει την χαρά σε συμπολίτες μας να συμβάλλουν στην μεγάλη προσπάθεια για να αναδειχθούν οι ρίζες του πολιτισμού μας».
Τα αρχαία θέατρα και το αμφιθέατρο της Ιεράπετρας
Η Ιεράπετρα υπήρξε μια από τις σπουδαίες πόλεις στην αρχαιότητα, με το όνομα Κύρβα. Η στρατηγική της θέση την ανέδειξε σε μεγάλη δύναμη κατά τους Ελληνιστικούς χρόνους. Άλλοτε με διπλωματική οδό (Συνθήκες με Κρητικές, αλλά και εκτός Κρήτης πόλεις), και άλλοτε με επιθέσεις εναντίον εχθρών της κατόρθωσε να κυριαρχήσει σε όλη την ανατολική Κρήτη. Με την υποταγή της στους Ρωμαίους το 67 π.Χ. η άνθιση της ήταν ακόμη μεγαλύτερη και αναδείχθηκε σε τεράστιο εμπορικό κέντρο.
Οι περιηγητές που επισκέφτηκαν την πόλη από τον 16ο έως τον 19ο αιώνα ανέφεραν την ύπαρξη δύο θεάτρων, ενός μικρότερου – αμφιθεάτρου, «ναυμαχίας» και θερμών, αλλά και εντυπωσιακών αρχιτεκτονικών μελλών.
Τον 1ο π.Χ. αιώνα η Ιεράπετρα είχε γίνει ένα από τα πολύ σημαντικά λιμάνια της Κρήτης, εκμεταλλευόμενη φυσικά τη στρατηγική της θέση για εμπορικές συναλλαγές με τα κράτη της Ανατολικής και Νότιας Μεσογείου.
Το μικρό και μεγάλο Θέατρο και το Αμφιθέατρο
Το Ρωμαϊκό αμφιθέατρο της Ιεράπετρας ήταν στη θέση του οικοπέδου «Μίνως» το ποίο έχει αγοράσει ο Δήμος. Υπάρχουν σημεία ακόμα και σήμερα τα οποία μαρτυρούν την ύπαρξη του αμφιθεάτρου. Το αρχαίο αμφιθέατρο της Ιεράπυτνας δεν έπρεπε να διαφέρει από τα ρωμαϊκά αμφιθέατρα εκείνης της εποχής.
Το μεγάλο θέατρο της Ιεράπετρας χωροθετείται βόρεια της πλατείας Πλαστήρα. Στη συμβολή των οδών Ιωάν. Κονδυλάκη και Γρ. Αυξεντίου στην νοτιοανατολική άκρη του οικοπέδου του Παν. Ι. Ματθαίου που οικοδομήθηκε το 1993-1994 (ζαχαροπλαστείο Ιωάννη Περυσινάκη) αποκαλύφτηκαν και ερευνήθηκαν ισχυροί τοίχοι από μεγάλους πελεκητούς ογκόλιθους από πώρο. Η αρχαιολογική υπηρεσία επέβλεπε για πολλούς μήνες την δόμηση στο σημείο αυτό και υποχρέωσε τους κατασκευαστές να αφήσουν χώρο κάτω από τα θεμέλια της οικοδομής για να φαίνεται μέρος των αρχαίων ευρημάτων.
Το μικρό θέατρο τοποθετείται στη θέση «Βιγλιά» σε ακίνητο που βρίσκεται επί της δημοτικής οδού Ιεράπετρας-Βιάννου, όπου έχουν εντοπιστεί αρχιτεκτονικά μέλη και αγάλματα. Σε προπολεμικές φωτογραφίες του ακινήτου είναι ορατά ερείπια ύψους 6-7μ. Η έκταση που υπολογίζεται ότι καταλαμβάνει το θέατρο σήμερα είναι αστικό οικόπεδο, περιφραγμένο από την ΚΔ΄ ΕΠΚΑ.
Περιγραφή του μνημείου
Η πληρέστερη μέχρι σήμερα περιγραφή του θεάτρου οφείλεται στον περιηγητή Onorio Belli ο οποίος το 1586 αναφέρει ότι το θέατρο ήταν σκαμμένο σε ύψωμα, πως η σκηνή του ήταν πλούσια διακοσμημένη με κίονες, θριγκούς και άλλα διακοσμητικά στοιχεία, ενώ εκθειάζει τα θαυμάσιας κατασκευής κιονόκρανα. Ο Άγγλος ναύαρχος Spratt στα μέσα του 19ου αι. εντόπισε το θέατρο, που ήταν πια ελάχιστα ορατό και μέτρησε τη διάμετρό του 154 πόδια (47μ. περίπου). Σε προπολεμικές φωτογραφίες του ακινήτου είναι ορατά ερείπια ύψους 6-7μ.
Μικρής κλίμακας σωστική έρευνα έγινε το 1980 από την ΚΔ΄ ΕΠΚΑ και εντοπίστηκαν ίχνη ρωμαϊκών κτισμάτων, τρία αγάλματα και μια επιγραφή. Η γεωφυσική διασκόπηση που έγινε το 2010 έδωσε ενδείξεις για την ύπαρξη θεάτρου ελλειπτικού σχήματος, αρχιτεκτονικών δομών και δρόμων.
Λεωνίδας Γ. Κουδουμογιαννάκης
