Ένας κόσμος εικόνων, οι στέρνες της αειφορίας - 01*
Η εξαιρετική φωτογραφία μιας στέρνας στο Οροπέδιο Καθαρού της Κριτσάς, από ένα δημιουργό με μοναδικό βλέμμα, τον Phil Bebbington, πολίτη και φωτογράφο του Κόσμου αλλά και κάτοικο της Κριτσάς, που έχει αναδείξει με τις λήψεις του όσα έχουν αξία και μπορούν να περιγράφουν με οξυδέρκεια και ευαισθησία την «αλήθεια και την ψυχή» του Τόπου μας. [φωτο.: http://www.philbebbington.com/]

του Οδυσσέα Ν. Σγουρού – Αρχιτέκτονα

Ο προβληματισμός και τα δημοσιεύματα πληθαίνουν καθημερινά. Πριν από μερικά ακόμη χρόνια μέσα στον πυρετό της ολοένα αυξανόμενης «μεγέθυνσης»1,

η αντίληψη που διέτρεχε την πλειοψηφία των απόψεων ήταν πως υπάρχουν ανεξάντλητα περιθώρια «αξιοποίησης» των τόπων μας.  Αποτέλεσμα ήταν η όλο και μεγαλύτερη εκμετάλλευση των φυσικών και των παραγωγικών τους πόρων στο όραμα μιας στρατηγικής που αποσιωπούσε κάθε αντίθετη ή εναλλακτική πρόταση. Στη διάρκεια των τελευταίων χρόνων, η οικονομική κρίση μας υποχρέωσε να σκεφτούμε λίγο διαφορετικά. Με αφορμή την ολοφάνερη κλιματική αλλαγή, αλλά και τις επιπτώσεις της στο περιβάλλον, κατά την τελευταία περίοδο, έχει αρχίσει να διαφαίνεται μια άλλη προβληματική που δεν φοβάται πια να κατονομάσει όσα εξελίσσονται και να θέσει ζητήματα επανεξέτασης της συνολικής στρατηγικής που κυριαρχεί σε όλα τα σχετικά ζητήματα. Η διαχείριση των «κοινών πόρων» (commons) , αποτελεί σημαντικό πεδίο προβληματικής που ανέδειξε ιδιαίτερα η καθηγήτρια Οικονομικών Έλινορ Όστρομ (1933-2012), σπουδαία φωνή της εποχής μας και κάτοχος του Νομπέλ Οικονομίας 2009, που ελάχιστοι δυστυχώς γνωρίζουν2.

Με αφορμή τοπικά ζητήματα όπως η αντιμετώπιση της ποιότητας του δημόσιου χώρου, η προστασία της φυσικής κληρονομιάς και της φυσιογνωμίας των ακτών που υφίστανται καθημερινές πιέσεις και μετασχηματισμούς από ποικιλώνυμα συμφέροντα και η ανάγκη επείγουσας αλλαγής της καταναλωτικής μας συμπεριφοράς, με περιορισμό του ενεργειακού αποτυπώματος και της παραγωγής απορριμμάτων και αναζήτηση αξιόπιστων πρακτικών διαχείρισής τους, έχει επεκταθεί η δημόσια συζήτηση σε σοβαρά ζητήματα που είμαστε υποχρεωμένοι να θέσουμε και να αναζητήσουμε λύσεις.

Πόσες αλήθεια πισίνες μπορούν να χωρέσουν ακόμη σε ένα προικισμένο σε ανάπτυγμα θαλάσσιων ακτών περιβάλλον, όπως του κόλπου του Μεραμπέλλου, όπου με μεγάλη άνεση προστίθενται κάθε χρόνο ολοένα και περισσότεροι αντίστοιχοι χώροι, πέρα από κάθε πρόβλεψη φέρουσας ικανότητας του φυσικού αναγλύφου της περιοχής και του υδατικού αποθέματος; Η αιτιολόγηση χρησιμοποίησης γεωτρήσεων ή ακόμη χειρότερα συστημάτων αφαλάτωσης δεν επαρκεί  για να δικαιολογήσει τον παραλογισμό της κατασκευής μιας ατομικής πισίνας σε κάθε δωμάτιο ξενοδοχείου. Αν προσθέσουμε σε αυτό το γεγονός και το μεγάλο ύψος κατανάλωσης νερού και τις προστιθέμενες ανάγκες του αστικού δικτύου αλλά της οικιστικής περιαστικής εξάπλωσης είναι πολύ εύκολο να αντιληφθούμε πως αν δεν αλλάξουμε τους όρους κατασπατάλησης του πολύτιμου υδατικού αποθέματος, τα επόμενα χρόνια προβλέπονται ιδιαίτερα δύσκολα. Είναι ορατός ο κίνδυνος ένα ξηροθερμικό περιβάλλον όπως το δικό μας, να μετατραπεί σταδιακά με τρόπο που θα επιβεβαιώσει τις πιο δυσμενείς προβλέψεις.

Σε ένα πρόσφατο κείμενό της η Καθηγήτρια του τμήματος Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου του Αιγαίου Ελένη Καπετανάκη-Μπριασούλη με τίτλο «Ευφυής αντιμετώπιση της ερημοποίησης και βιο-οικονομία»3, αναφερόμενη σε σημαντικά σχετικά ζητήματα και εστιάζοντας ιδιαίτερα στην Κρήτη, αναφέρει μεταξύ των άλλων χαρακτηριστικά και τα εξής:

«…Στην Κρήτη, που το 2018 βιώνει τη χειρότερη χρονιά ανομβρίας των τελευταίων 40 χρόνων, επικρατεί αναπτυξιακός οργασμός. Το νησί «βουλιάζει» από τουρίστες, κατασκευάζονται πολυτελή ξενοδοχεία και παραθεριστικά συγκροτήματα, προγραμματίζονται μεγάλα έργα ΑΠΕ (αιολικά, φωτοβολταϊκά, υβριδικά, γεωθερμικά) και φράγματα, το αεροδρόμιο στο Καστέλλι, μια από τις πιο εύφορες περιοχές της (που δεν έχει πολλές πλέον) προχωρά. Για τη ζήτηση πόρων που όλες αυτές οι επενδύσεις στη γη συνεπάγονται και την κατάσταση των υδάτων, του εδάφους και της βιοποικιλότητας της επικρατεί σιγή ιχθύος… για να μη μετριαστεί η (τεχνοκρατική) αισιοδοξία. Η ανομβρία έρχεται να την ταράξει αλλά, πρώτον, στοχοποιείται η γεωργία για την υπερβολική και μη ορθολογική χρήση νερού (εν μέρει δικαιολογημένα) και αποσιωπούνται ο τουρισμός πολυτελείας και η παραθεριστική κατοικία (με πισίνες) … Και, δεύτερον, γίνονται προτάσεις για, σχεδόν αποκλειστικά τεχνικής φύσης (υδραυλικά έργα, αφαλάτωση), «μέτρα» που χρηματοδοτούνται από το ΕΣΠΑ και αποσιωπούνται οι επιπτώσεις και η αποτελεσματικότητα τους… Πως συνδέεται ο αναπτυξιακός με τον χωρικό σχεδιασμό της Κρήτης; Το Χωροταξικό Σχέδιο Κρήτης (2017) ρίχνει το κύριο βάρος στη χωροθέτηση του τουρισμού, των ΑΠΕ και άλλων μεγάλων τεχνικών έργων και δευτερευόντως στη γεωργία. Η ερημοποίηση, και η εναρμόνιση του Χωροταξικού με το Εθνικό Σχέδιο Δράσης, αναφέρεται σύντομα και τυπικά στα πλαίσια μέτρων προστασίας υδατικών και εδαφικών πόρων και όχι σαν βασικό κριτήριο χωροθέτησης αναπτυξιακών έργων….»

Οι παραπάνω προβληματισμοί, ενδεικτικοί μιας συζήτησης που φαίνεται διαρκώς να ανοίγει, πόσο μπορούν τελικά να μας επηρεάσουν; Πόσοι αλήθεια έχουν επισκεφθεί το εκτεταμένο δίκτυο υδατοδεξαμενών και ομβροδεξαμενών στα χωριά του Μεραμπέλλου, τόσο κοντά σε όλους αλλά και τόσο μακριά από τους περισσότερους, που κατάφεραν να κτίσουν και να διασώσουν στο χρόνο την πιο βιώσιμη και αειφορική πρόταση διαχείρισης του φτωχικού πάντα υδατικού αποθέματος της περιοχής μας; Για πολλούς αιώνες οι άνθρωποι της υπαίθρου και των χωριών, ξωμάχοι της γης οι περισσότεροι αλλά με μια αίσθηση του τόπου και των αναγκών του μοναδική, κατάφεραν να δημιουργήσουν και να συντηρήσουν ένα θαυμαστό σύστημα διαχείρισης του ανεπαρκούς αγαθού του νερού, με την επίπονη κατασκευή ενός δικτύου που αξιοποιούσε και την τελευταία στάλα. Πηγάδια με γεράνια και ποτιστήρια, μικρές και μεγάλες ανοικτές δεξαμενές και κλειστά σαρνίτσια, οργανωμένα σε τρόπο υποδειγματικό, αξιοποιώντας όλη την κληρονομημένη γνώση και τις πρακτικές διαχείρισης, για αιώνες αποτελούσαν το απαραίτητο και ζωτικό συμπλήρωμα μιας δύσκολης καθημερινότητας που γνώριζε όμως να αντιμετωπίζει με βιώσιμο και αειφορικό τρόπο τις πραγματικές τους ανάγκες. Από τη μεγάλη ανοικτή στέρνα στη Λατώ, ίσαμε τις θολοσκέπαστες υδατοδεξαμενές στην Σπιναλόγκα, τη μεγάλη ανοικτή δεξαμενή στις Δωριές και τις κολύμπες τις κτισμένες με τους κυκλώπειους αργούς λίθους στο Οροπέδιο του Καθαρού, ένα μοναδικό απόθεμα, ακριβό στοιχείο της αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς διασώζεται πάντα και μας παρέχει διδάγματα. Αυτό αναμφίβολα είναι το πρότυπο που αξίζει να προσλάβουν οι νεότεροι, γιατί μέσα από την κατανόηση της πολύχρονης αυτής τοπικής ιδιαιτερότητας μπορεί να προκύψουν σημαντικά πορίσματα που ευνοούν και το σχηματισμό μιας θετικής σημερινής αντίληψης που θα εναντιώνεται στη νοοτροπία πως όλα είναι ανεξάντλητα και κυρίως εκμεταλλεύσιμα.

Η δημοτική επιχείρηση ύδρευσης του Αγίου Νικολάου (ΔΕΥΑΑΝ), εξέδωσε πρόσφατα ένα μικρό φυλλάδιο με αναφορά στην ανάγκη περιορισμού της κατανάλωσης του νερού παρέχοντας μερικές απλές οδηγίες για τους τρόπους εξοικονόμησης αυτού του πολύτιμου αγαθού. Αναμφίβολα θετική πρωτοβουλία, που φαίνεται όμως να απευθύνεται στους μικρούς συνδρομητές της. Πότε αλήθεια θα εκφράσει με τρόπο άμεσο και χωρίς περιστροφές τις απόψεις της στους στρατηγικούς καταναλωτές του υδατικού αποθέματος της περιοχής θέτοντας με επιτακτικό τρόπο τα σχετικά ζητήματα; Yπάρχει σαφέστατα επείγουσα ανάγκη να τεθούν με αποφασιστικό τρόπο, όλοι οι προβληματισμοί και οι δυσοίωνες προβλέψεις πριν μας προλάβει η εξέλιξη που φαίνεται να οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε σενάρια που απευχόμαστε όλοι.

Όταν ο μεγάλος ποιητής Γιώργος Σεφέρης έγραφε το 1972 πως «δεν έχουμε ποτάμια δεν έχουμε πηγάδια δεν έχουμε πηγές μονάχα λίγες στέρνες άδειες κι αυτές που ηχούν και που τις προσκυνούμε»4 η χώρα μας βρισκόταν ακόμη στις αφετηρίες του τουριστικού  παραγωγικού της μετασχηματισμού. Οι δυο πρώτες δύσκολες μεταπολεμικές δεκαετίες είχαν περάσει και ο Τόπος προσπαθούσε παρά τα σοβαρά πολιτικά προβλήματα που δημιούργησε η επτάχρονη δικτατορία, να αποκτήσει ένα βηματισμό που θα τον έθετε σε ένα διαφορετικό παραγωγικό και κοινωνικό ρυθμό, συμβατό με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές πραγματικότητες. Το φυσικό και το ανθρωπογενές περιβάλλον παρέμενε ακόμη σχεδόν ανέγγιχτο και τίποτα δεν μπορούσε να προδιαγράψει την εξέλιξή του τα επόμενα χρόνια. Πέρασαν από τότε σχεδόν 50 χρόνια. Εμπειρίες συσσωρεύτηκαν πολλές και βέβαια μέσα στη σπουδή για την περίφημη «ανάπτυξη», με κάποιο τρόπο δεν καταφέραμε να κατανοήσουμε πως αυτό που έχει πάντα σημασία είναι η στρατηγική πρόβλεψη σε βάθος χρόνου. Οι τόποι μας μικροί και μεγαλύτεροι συντονίστηκαν στο ρυθμό μιας διαρκούς μεγέθυνσης. Το ίδιο βέβαια συνέβη παντού στον Κόσμο. Σήμερα βέβαια στη Βαρκελώνη , το Άμστερνταμ και τη Βενετία αλλά και στη δική μας Σαντορίνη το πρότυπο αυτό έχει αρχίσει να κλονίζεται5. Φάνηκε πως οι τόποι-παντού- έχουν ανάγκη πρωταρχικά να διασώσουν την ψυχή τους αλλά και τους πόρους τους. Εμείς ίσως αρχίσουμε να το καταλαβαίνουμε αν επισκεφθούμε λίγες από τις στέρνες που απόμειναν, για να μας διδάσκουν, πως αυτό που πρέπει τελικά να προσφέρουμε στους όποιους επισκέπτες μας είναι «η δική μας αλήθεια»…

Ο.Σ. 19.06.2017

7woi.osgouros@gmail.com

*/ Σειρά κειμένων με θέματα που άπτονται άμεσα της σημερινής παραγωγικής μας συνθήκης και των αντοχών του Τόπου μας και έχουν σχέση με τη δημόσια συζήτηση που έχουμε επιτακτικά ανάγκη, μετά από μια μακρά περίοδο πολιτισμικής (δηλαδή πολιτικής και ηθικής) κρίσης που μας υποχρεώνει να διαμορφώνουμε νέες προσεγγίσεις.

ΠΗΓΕΣ-links:

>Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2012) Innovating for Sustainable Growth – A Bioeconomy for Europe. https://ec.europa.eu/research/bioeconomy/pdf/officialstrategy_en.pdf

>Μπριασούλη, Ε. (2017): Νέο Χωροταξικό Κρήτης – Η πρόκληση της διακυβέρνησης, Εφημερίδα των Συντακτών, 12 Δεκεμβρίου, 2017.

>Μπριασούλη,E. (2015): 10 Κείμενα για την Ερημοποίηση. https://geography.aegean.gr/files/CVs/briassouli_10_essays.pdf

>’Αρθρα σε εφημερίδες :

http://www.kathimerini.gr/921693/article/epikairothta/kosmos/oi-toyristes-enoxloyn-pia-toys-katoikoys

http://www.efsyn.gr/arthro/o-toyrismos-saronei-ton-planiti

 

Σημειώσεις:

  1. Μεγέθυνση (growth): Όρος της σύγχρονης Οικονομίας, που μεταφράζει με κυριολεκτικό τρόπο την «ανάπτυξη», που αποτελεί σήμερα τον πυρήνα του κυρίαρχου οικονομικού προτύπου. Μια παράλληλη συνέπεια της εμμονής στη διαρκή «μεγέθυνση» είναι η αποσιώπηση σοβαρών ζητημάτων που αναφέρονται στην αυξανόμενη κατασπατάληση των φυσικών και των ανθρώπινων πόρων και αγνοεί επιδεικτικά την αειφορική και βιώσιμη προσέγγιση που βασίζεται στην κατανόηση του πεπερασμένου χαρακτήρα των αποθεμάτων και την ανάγκη περιορισμού της ενεργειακής κατανάλωσης.
  2. To βιβλίο της Έλινορ Όστρομ «Η διαχείριση των κοινών πόρων» , εκδόσεις Καστανιώτη, 2002, αποτελεί σημαντικό κείμενο που διατρέχεται από μια ριζικά διαφορετική οπτική πάνω στα ζητήματα των κοινών πόρων του πλανήτη (commons) και θέτει σοβαρούς προβληματισμούς μιας άλλης στρατηγικής για την εξέλιξη της παραγωγικής συνθήκης και την αλλαγή του οικονομικού προτύπου που την κατευθύνει. Το οικολογικό μήνυμα της συγγραφέως είναι ισχυρό: Αυτοί που εμπλέκονται στο σημερινό οικονομικό πρόβλημα έχουν τη δυνατότητα να το επιλύσουν. Η συνεργασία, με δεδομένη την ικανότητα επικοινωνίας, ξεκινά από τη βάση, δεν επιβάλλεται από την κορυφή.
  3. Μπριασούλη-Καπετανάκη ,E.: Άρθρο στην «Εφημ. Των Συντακτών», 16.06.2018.

https://www.efsyn.gr/arthro/eyfyis-antimetopisi-tis-erimopoiisis-kai-vio-oikonomia

  1. Γιώργος Σεφέρης, Ποιήματα, εκδόσεις Ίκαρος, 1972.
  2. Είναι χαρακτηριστικά ακόμη και τα συνθήματα που εμφανίζονται με όλο και μεγαλύτερη συχνότητα σε τοίχους κοσμοβριθών τουριστικών προορισμών όπως η Βαρκελώνη, που προτρέπουν τους τουρίστες «να πάνε στα σπίτια τους». ( «Tourists go home»).

*7. ένας κόσμος εικόνων: Ελεύθερος σχολιασμός κάθε εβδομάδα, με αφετηρία μια εικόνα και τα ερεθίσματα που προκαλεί, τις ιδέες που εκφράζει, την επιρροή που ασκεί στην κατανόηση των πολύτροπων όψεων του κοινού μας βίου, την ανάγνωση των κυριολεκτικών και των άδηλων συμβολικών της παραμέτρων, την καλλιτεχνική και την αισθητική της αποτίμηση, τη δύναμη που ενσωματώνει και τη γοητεία που εκπέμπει (ενίοτε λανθάνουσα), τη συμβολή της στη διαμόρφωση της μεγάλης εικόνας του Κόσμου μας.

Print Friendly, PDF & Email

Από giorgos