Η Ελληνική Γλώσσα πλούσια σε λεξιλόγιο και σε αποτύπωση λεπτών εννοιών δίδει τη δυνατότητα ακριβούς προσδιορισμού, εκτός των άλλων, και των ιδιαιτεροτήτων του καθενός επαγγέλματος. Στην περίπτωση των εκπαιδευτικών των δυο πρώτων βαθμίδων της εκπαίδευσης, υπάρχει μια επικάλυψη ή καλύτερα θα έλεγα μια εσκεμμένη σύγχυση για τον χαρακτήρα της προσφερόμενης εργασίας τους. Αλλά ας γίνω πιο σαφής ξεκινώντας από τις σημασίες των όρων, όπως τους διαβάζουμε στα λεξικά:
Υπάλληλος είναι αυτός που εργάζεται για λογαριασμό εργοδότη, βρίσκεται υπό τις διαταγές προϊσταμένου και αμείβεται με μισθό/ Λειτουργός, πρόσωπο που προσφέρει εργασία με έναν ευρύ και σοβαρό κοινωνικό ρόλο, όπως η δουλειά του δασκάλου / του γιατρού / του δικαστή.¹
Με βάση τις ερμηνείες που διατυπώνονται και διαχέονται στην κοινή γνώμη ο «δημόσιος λειτουργός» απολαμβάνει μια αυτονομία σε αυτό που κάνει, καθώς και το ηθικό περιεχόμενο των πράξεων και των λόγων του, δεν οφείλει να ενεργεί μέσα σε ασφυκτικά όρια διοικητικών κανονισμών, αλλά να έχει μια ευρεία αντίληψη του έργου και του ρόλου του, με γνώμονα πάντα το συμφέρον των πολιτών στους οποίους απευθύνεται. Αντίθετα ο «δημόσιος υπάλληλος» τελεί εξ ορισμού σε υπηρεσιακή σχέση υποταγής και ιεραρχικής εξάρτησης, γεγονός που τον υποχρεώνει να υπακούει στις εντολές και στις οδηγίες των προϊσταμένων του, βάσει των οποίων υποχρεούται να ενεργεί χωρίς παρεκκλίσεις!
Οι εκπαιδευτικοί των δύο πρώτων βαθμίδων της εκπαίδευσης- εξαιρώ της τριτοβάθμιας, γιατί ορίζονται ρητά στο Σύνταγμα ως Λειτουργοί- ευρίσκονται σε θολό τοπίο! Η απόδοση σε αυτούς των όρων, άλλοτε «υπάλληλος» και άλλοτε «λειτουργός» δημιουργεί σύγχυση και δυσδιάκριτες διαφορές, κυρίως ανάμεσα στη φραστική και την πρακτική χρήση των όρων αλλά και ανάμεσα στους εκπαιδευτικούς και στο έργο της διδασκαλίας, το οποίο μετέχει φραστικά στα λειτουργήματα, αλλά πρακτικά στη δημοσιοϋπαλληλική απασχόληση!
Ο διττός αυτός προσδιορισμός της εκπαιδευτικής εργασίας δημιουργεί προβλήματα στον διάλογο που αναπτύσσεται ανάμεσα στους εκπαιδευτικούς και την κοινωνία αφενός και στο Υπουργείο Παιδείας με τις αποκεντρωμένες υπηρεσίες του αφετέρου, εφόσον στους τελευταίους αποδίδεται ο ρόλος του εργοδότη.
Οι εκπαιδευτικοί θεωρούν εαυτούς άλλοτε λειτουργούς, και την προσφερόμενη εργασία ως λειτούργημα, και άλλοτε δημοσίους υπαλλήλους. Η διαφοροποιημένη αυτή θεώρηση δεν στοιχειοθετείται από τη φύση της εργασίας, αλλά από τους όρους τέλεσής της. Ως υπάλληλοι δηλαδή, οφείλουν να εφαρμόζουν πιστά μόνον ό,τι και όπως καθορίζει το επίσημο πρόγραμμα και οι εναλλασσόμενες-πολλάκις αντικρουόμενες- εγκύκλιοι του Υπουργείου Παιδείας και σύμφωνα, πάντα, με τις οδηγίες των προϊσταμένων, που στηρίζονται στη θεωρία ότι το σχολείο είναι χώρος μάθησης και όχι έρευνας, οπότε δεν υπάρχουν περιθώρια πρωτοβουλίας στη δράση των εκπαιδευτικών. Ως λειτουργοί δε, «οφείλουν» να υλοποιούν πλήθος παιδαγωγικών πρωτοβουλιών, εθελοντικών σχολικών δραστηριοτήτων, θεατρικών παραστάσεων, σχολικών επισκέψεων, ευρωπαϊκών προγραμμάτων, προετοιμασίας και συμμετοχής σε διαγωνισμούς κλπ., καθότι τότε το σχολείο λογίζεται ως χώρος ανάπτυξης της σκέψης και της κρίσης των μαθητών!(σημαντικός δείκτης της αξιολόγησης της σχολικής μονάδας)
Παρότι είναι αβάσιμο να αντιμετωπίζονται κατά περίπτωση και βούληση άλλοτε ως υπάλληλοι της κρατικής μηχανής και άλλοτε ως λειτουργοί του κοινωνικού συστήματος, η Πολιτεία επιλέγει να τους αποκαλεί «λειτουργούς», όταν αυτό δεν συνεπάγεται οικονομική επιβάρυνσή της και όταν θεωρείται πολιτικά συμφέρον και κοινωνικά αναλώσιμο, ενώ «υπαλλήλους» όταν εμφανίζονται ζητήματα ιδεολογικά, τα οποία οφείλουν να εκτελούν ασυζητητί υπό την καλύπτρα των δεσμεύσεων του Δημοσιοϋπαλληλικού Κώδικα.
Στην περίοδο της πανδημίας έγινε προδήλως φανερό το θέμα για άλλη μια φορά! Οι εκπαιδευτικοί « ως υπάλληλοι» αίφνης τον Μάρτιο 2020, που συνεχίζεται ως σήμερα, διετάχθησαν: να διδάσκουν εξ αποστάσεως, να εφαρμόζουν τους νόμους και τις διατάξεις παρελθόντων ετών, να προχωρούν την ύλη-χωρίς σταματημό, να γράφουν τηλεδιαγωνίσματα, να προετοιμάζουν τους μαθητές για την Τράπεζα Θεμάτων, να αξιολογούν τους μαθητές με την εικοσάβαθμη κλίμακα στο τέλος κάθε τετραμήνου, να ξεκινήσουν τις διαδικασίες της αξιολόγησης των σχολικών μονάδων
Ταυτόχρονα οι εκπαιδευτικοί «ως λειτουργοί» κλήθηκαν: να επιμορφωθούν μόνοι τους- αναλαμβάνοντας και το κόστος, να μετασχηματίσουν τη διδασκαλία τους από τα παραδοσιακά σχολικά βιβλία σε διαδικτυακή!, να εξοικειωθούν με τη σύγχρονη και την ασύγχρονη εκπαίδευση τάχιστα!, να καθοδηγήσουν τους μαθητές στο νέο τρόπο μάθησης!, να εμψυχώσουν τους έγκλειστους μαθητές!, να γίνουν γνώστες τεχνικών ζητημάτων που συνεχώς προκύπτουν!, να γίνουν υποστηρικτές των οικογενειών των μαθητών!, να εμπνεύσουν γονείς και μαθητές!, να μάθουν τις οδηγίες του ΕΟΔΥ!, να τηρούν αυστηρά τα πρωτόκολλα covid και της διαχείρισης κρουσμάτων!, να επιτηρούν σε διπλές βάρδιες τα διαλείμματα- στο σχολείο, να οργανώνουν σχολικές δραστηριότητες και εξ αποστάσεως, κλπ, κλπ( τελειωμό δεν έχουν…)
Στην περίπτωση των «λειτουργών» η διοίκηση αρκείται σε ένα τυπικό ευχαριστώ από επίσημα χείλη, μέσα από το γυαλί μιας τηλεοπτικής οθόνης, ενώ στην περίπτωση των «υπαλλήλων» επισείει την απειλή της πειθαρχικής παραπομπής, σύμφωνα με τον Υ.Κ., ακόμα και σε υποψία μη εκτέλεσης… ²
Οι εκπαιδευτικοί εντέλει βρίσκονται μεταξύ «σφύρας και άκμονος», όπου σφύρα είναι το καθήκον και η συνείδηση τους(δηλ. το λειτούργημα) και άκμων η διοικητική πίεση( δηλ. η υπαλληλία). Για να μην συνθλιβούν, απαιτείται επιτέλους όραμα και σχέδιο για να συνομιλήσουν με το μέλλον!
Ο Δ. Γληνός στις αρχές του 20ού αι. διατύπωνε την άποψη για το δάσκαλο πως
« πρέπει να είναι η θέση του μέσα στον κύκλο των λειτουργών της πολιτείας αντάξια με το προσφερόμενο υψηλότατο έργο»³. Ένα αιώνα αργότερα το όνειρο παραμένει άπιαστο, «Δάσκαλοι Προμηθείς», λοιπόν, ή «Δάσκαλοι Δεσμώτες»;⁴
ΜΑΡΙΑ ΚΩΣΤΑΚΗ
ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
- Λεξικό Μ. Τριανταφυλλίδη και Χρηστικό Λεξικό Ακαδημίας Αθηνών
- Σχετικές αναφορές δημοσιεύονται καθημερινά
- Περιοδικό ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ, Αθήνα 1927
- Γ. Ποταμιάνος, Οι δάσκαλοι, 2008
