«H Επανάσταση του 1821 καλύπτεται από παχυλά στρώματα πανηγυριώτικης, μεγαλόστομης και κατά τα άλλα κενής ρητορείας και χρειάζεται πλέον κόπος και προσπάθεια για να την ανακαλύψεις…» έγραφε ο Αντώνης Καρκαγιάννης στις 25.3.2004 στην εφ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ.
Νομίζω πως δεκαέξι χρόνια μετά είναι αναγκαίο να μας προβληματίσει η άποψη αυτή του αείμνηστου σοβαρού και έγκριτου δημοσιογράφου, αφού αυτό το αγνοήσαμε προηγουμένως, μη επιτρέποντας στους εαυτούς μας να ωριμάσουμε και να συγκροτήσουμε την αρμόζουσα εθνική και ευρωπαϊκή μας ταυτότητα.
Και ενώ γίνεται αντιληπτό με διάφορες αφορμές-και την παρούσα συγκυρία- πως τόσα χρόνια (200 λέμε!) οι κραυγές, οι εθνικές εξάρσεις, οι μεγαλόστομοι πανηγυρικοί , οι πομπώδεις δηλώσεις, κλπ, δεν μας έχουν διαπαιδαγωγήσει ώστε να είμαστε ΠΟΛΙΤΕΣ, η πραγματικότητα εξακολουθεί να δείχνει δυσοίωνη.
«Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 υπήρξε ένα γεγονός μεγάλης πολιτικής σημασίας για τους κατακτημένους ελληνικούς πληθυσμούς, γεωπολιτικής εμπλοκής και ιδεολογικών κινητοποιήσεων για την Ευρώπη» σημειώνει ο καθηγητής Ιστορίας Π. Πιζάνιας και ως τέτοιο οφείλουμε πλέον να το εξετάζουμε συνολικά, για να καταλήγουμε σε συμπεράσματα χρήσιμα στην πορεία μας στο χρόνο.
Το 1821 αποτελεί το σημείο έναρξης της δημιουργίας του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Η επιτυχία της Ελληνικής Επανάστασης δεν μπορεί όμως να νοηθεί μόνο με στρατιωτικούς όρους και ατομικούς ηρωισμούς, όπως γίνεται χρόνια τώρα στους πανηγυρισμούς της 25ης Μαρτίου. Η επικράτηση των Ελλήνων απέναντι στην ισχυρή Οθωμανική αυτοκρατορία ήταν αποτέλεσμα σύνθετων διεργασιών και πολιτικών επιλογών ποικίλων ηγετικών ομάδων των ελληνόφωνων πληθυσμών.
Στη φετινή συγκυρία της πανδημίας μας δίδεται η ευκαιρία της μετάβασης από την παιδικότητα στην ωριμότητα και την αξιολόγηση όσων τόσα χρόνια μας διαφεύγουν ή θέλουμε να μας διαφεύγουν. Απαλλαγμένοι από φαραωνικές επιδείξεις αυτοθαυμασμού και αντιμετωπίζοντας την απειλή της πανδημίας έγκλειστοι και αυτο/ετεροπεριοριζόμενοι, είναι η ώρα της εντρύφησης στην πραγματική ιστορία. Αφού μνημονεύσουμε τους ανθρώπους εκείνους επώνυμους και ανώνυμους που θυσιάστηκαν, να προχωρήσουμε σε άλλα ζητήματα που είναι κρίσιμα και επιβεβλημένα στην απόκτηση της αυτοσυνειδησίας μας, έξω από κάθε είδους εθνικισμό.
Οι Εθνοσυνελεύσεις και τα Επαναστατικά Συντάγματα, οι εμφύλιες συγκρούσεις, η Ευρωπαϊκή ηγεσία, τα δάνεια, οι εθνικές γαίες, η διπλωματία, ο ρόλος των κοινωνικών τάξεων, η εκκλησία, οι διανοούμενοι, η νομή της εξουσίας, η εξέλιξη του πολιτεύματος είναι κάποια από τα θέματα που οφείλουμε να διερευνήσουμε και να απαλλαγούμε επιτέλους από μύθους και θρύλους.
Κατά την άποψή μου το μείζον θέμα όλου του πλέγματος των επιλογών εκείνων αποτελεί η σύγκληση Εθνοσυνελεύσεων και η ψήφιση Συνταγμάτων, μεσούσης της Επανάστασης. Οι άνθρωποι του Αγώνα, οι απλοί άνθρωποι του λαού, οι εξεγερμένοι αγρότες, οι αρματολοί, οι κλέφτες, οι έμποροι της στεριάς και της θάλασσας, οι καραβοκύρηδες, οι πρόκριτοι και οι λόγιοι έκριναν απαραίτητο να δημιουργηθεί το πλαίσιο λειτουργίας της οντότητας που διεφαίνετο ότι θα προέκυπτε και επέλεξαν τον καταστατικό χάρτη, το Σύνταγμα, ως τη γενέθλια πράξη της νομιμοποιητικής συνθήκης του σύγχρονου κράτους.
Τρία Συντάγματα ψηφίστηκαν στη διάρκεια του Αγώνα, αρχής γενομένης από το πρώτο έτος της Επανάστασης,στην Α΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου,(20/12/1821- 16/1/1822) με την επωνυμία «Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος», που υποβλήθηκε, το Απρίλιο του 1823, σε αναθεώρηση από τη Β΄ Εθνοσυνέλευση, στο Άστρος και ονομάστηκε «Νόμος της Επιδαύρου» και το σημαντικότερο που ψηφίσθηκε στην Τροιζήνα το Μάιο του 1827 από τη Γ΄ Εθνοσυνέλευση, και ονομάστηκε «Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος». Αυτό το τελευταίο έμεινε στην ιστορία ως το πιο φιλελεύθερο και δημοκρατικό σύνταγμα της εποχής του σε Ευρωπαϊκό επίπεδο.
Τα Συντάγματα αυτά βασισμένα στις αρχές του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, της Γαλλικής Επανάστασης και της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη έθεσαν τις βάσεις του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Κι ενώ πραγματικά θα έπρεπε να αποτελούν σημείο αναφοράς της πολιτικής Ιστορίας του τόπου και της συμβολής του στην Ευρωπαϊκή Ιστορία, αγνοούνται παντελώς.
Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του πολιτεύματος που καθιέρωναν αφορούσαν:
- Την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας: «Η κυριαρχία ενυπάρχει εις το Έθνος. Πάσα εξουσία πηγάζει εξ αυτού και υπάρχει υπέρ αυτού».
- την αρχή της διάκρισης των εξουσιών.
- την αντιπροσωπευτική αρχή
- την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Συγκεκριμένα, προέβλεπαν την προστασία της ζωής, της ατομικής ιδιοκτησίας, της τιμής και της ασφάλειας όχι μόνο των Ελλήνων, αλλά και όλων των προσώπων που βρίσκονταν σε ελληνικό έδαφος,˙ κατοχύρωναν την ελευθερία του Τύπου και την ανεξιθρησκεία, καταργούσαν τη δουλεία, όριζαν την ισονομία και επέτρεπαν την πολιτογράφηση ξένων με ίσα δικαιώματα.
Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν, πως ένας λαός σκλαβωμένος για τόσους αιώνες είχε ως πρόταγμα όχι μόνο την αποτίναξη του Οθωμανικού ζυγού αλλά ταυτόχρονα την εγκαθίδρυση ενός κράτους δημοκρατικού, δίκαιου και προοδευτικού. Ο Αγώνας δηλαδή, δεν ήταν μόνο στο πεδίο της μάχης αλλά και στο πεδίο της ιδεολογίας και του μέλλοντος.
Ο δημοκρατικός αυτός χαρακτήρας της επαναστατικής περιόδου ανέσυρε στην επιφάνεια και οξύτατες κοινωνικές αντιθέσεις που πυροδότησαν ανταγωνισμούς και αντιπαραθέσεις. Οι εμφύλιες συγκρούσεις, τόσο κατά τη διάρκεια του Αγώνα, όσο και μετά την δολοφονία του Καποδίστρια, ακύρωσαν δυστυχώς τις φιλελεύθερες διακηρύξεις και κατέληξαν στην ελέω Θεού βασιλεία του Όθωνα, από την οποία χρειάστηκαν πολλά χρόνια για να απαλλαγούμε.
Στις μέρες μας, τα προοδευτικά αυτά χαρακτηριστικά της ελληνικής Επανάστασης αποκτούν μεγάλη αξία και προσλαμβάνουν ιδιαίτερη διάσταση, καθώς διακυβεύονται διαρκώς και με ποικίλες προφάσεις όσα θεωρούσαμε ως τώρα δεδομένα και αδιατάρακτα.
Και επανέρχομαι στον αρχικό συλλογισμό, αξίζει να αφήνουμε να χάνεται η ουσία αυτού του Αγώνα επενδύοντας στην επιφάνεια;
ΜΑΡΙΑ ΚΩΣΤΑΚΗ
ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
