Το ζήτημα της «Μνήμης» και το «Σχέδιο» για την περαιτέρω προστασία του μνημείου και της ευρύτερης περιοχής με την ένταξή του στον κατάλογο της οικουμενικής κληρονομιάς της UNESCO.
Του Οδυσσέα Ν. Σγουρού – Αρχιτέκτονα*
Η υπόθεση της ένταξης ενός σπουδαίου Μνημείου και συγκεκριμένα της οχυρής νησίδας της Σπιναλόγκας στον κατάλογο της UNESCO, είναι μια υπόθεση που διανύει ήδη τη δεύτερη δεκαετία συζητήσεων, τεκμηριώσεων και προτάσεων και διατυπώθηκε για πρώτη φορά το 20041 λίγα μόλις χρόνια μετά την έναρξη των συστηματικών εργασιών στερέωσης και αποκατάστασης των δομικών στοιχείων της οχύρωσης αλλά και αρκετών κτισμάτων του όψιμου οικισμού, που αποτελούσαν τμήματα του ευρύτερου ενιαίου και κηρυγμένου με αλλεπάλληλες αποφάσεις αρχαιολογικού της χώρου2.Οι εργασίες επισκευής του μνημείου επί της οχυρής νησίδας αποτέλεσαν αντικείμενο προγραμματικού και τεχνικού σχεδιασμού που επιταχύνθηκε ιδιαίτερα στα τέλη της δεκαετίας του 1990, αφού ήταν φανερό από τα σημάδια της φθοράς του χρόνου αλλά και των αυθαίρετων ανθρώπινων παρεμβάσεων3, πως είχε αρχίσει να καθίσταται προβληματική τόσο η κατάσταση των δομικών του στοιχείων όσο και η λειτουργική του επάρκεια, τις οποίες επιβάρυνε εμφανώς και η αυξανόμενη επισκεψιμότητα του4.
Το 2008, μετά από τη σημαντική ωρίμανση της αρχικής ιδέας και πρόταση του Τεχνικού Επιμελητηρίου (Τμήμα Ανατ. Κρήτης) επί προεδρίας Πέτρου Ινιωτάκη, ξεκίνησε η διαδικασία για την υπογραφή προγραμματικής σύμβασης με την τότε Νομ. Αυτοδιοίκηση Λασιθίου (σήμερα Περιφ. Ενότητα Λασιθίου/ Περιφέρεια Κρήτης ), που κατέληξε το τέλος του 2009, μετά από ανοικτή πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος στη συγκρότηση μιας πενταμελούς ομάδας επιστημονικού έργου5 που ανέλαβε τη σύνταξη των δυο φάσεων του σχετικού φακέλου και την εκπόνηση του απαιτούμενου διαχειριστικού σχεδίου. Η διαδικασία αυτή εξελίχθηκε με ευρύ και ανοικτό τρόπο και διήρκεσε σχεδόν τέσσερα χρόνια (2009-2012). Στη διάρκειά της υπήρξε δημόσια ανοικτή διαβούλευση με την ουσιαστική παρουσία της Περιφέρειας Κρήτης και τη στήριξη του Περιφερειάρχη κ. Στ. Αρναουτάκη και διαρκής συνεννόηση και συνεργασία με το Δήμο Αγίου Νικολάου και τον τότε Δήμαρχο κ. Δημ. Κουνενάκη, το ΤΕΕ-ΤΑΚ και τα όργανά του, το τοπικό συμβούλιο Ελούντας, τους φορείς, την κοινωνία και του ενεργούς Πολίτες της περιοχής. Όλοι χωρίς εξαίρεση και πρωτίστως οι αρμόδιες υπηρεσίες αλλά και οι απλοί άνθρωποι κλήθηκαν να διατυπώσουν τις απόψεις τους για όλα τα θέματα και να προτείνουν ιδέες τόσο γενικές όσο και ειδικές, συμβάλλοντας στην πληρότητα της αντιμετώπισης μιας σημαντικής υπόθεσης, που υπερέβαινε όπως αποδείχτηκε εξ αρχής τις μονοδιάστατες αντιλήψεις που μπορεί να έχει ο καθένας για ένα τόσο σοβαρό και σύνθετο εγχείρημα.
Η ομάδα επιστημονικού έργου, ολοκλήρωσε και παρέδωσε την α΄ φάση (τεκμηρίωση των τεσσάρων κριτηρίων ένταξης6) στον τότε Υπουργό Πολιτισμού κ. Παύλο Γερουλάνο, το Φεβρουάριο του 2011, κατά τη διάρκεια επίσκεψης στην ίδια τη νησίδα για συμβολικούς λόγους, ενώ τη διετία που ακολούθησε με συστηματικές επισκέψεις στην ευρύτερη περιοχή συνοδείας διαμόρφωσε το τελικό διαχειριστικό σχέδιο που παραδόθηκε από το ΤΕΕ-ΤΑΚ στη θεσμικά αρμόδια Περιφέρεια Κρήτης τον Ιούνιο του 2012. Σε όλες τις συναντήσεις ανοικτής δημόσιας διαβούλευσης, όλοι όσοι συμμετείχαν (εφορείες αρχαιοτήτων, θεσμικοί φορείς, συλλογικότητες, πρόσωπα) είχαν τη δυνατότητα να καταθέσουν τις ιδέες τους, να ασκήσουν κριτική, να επικροτήσουν ή να θέσουν ενστάσεις, να καταστήσουν με τον τρόπο τους πληρέστερη τη στοιχειοθέτηση μιας ολοκληρωμένης τελικής πρότασης. Στη φάση εκείνη βέβαια πολλοί δεν το έπραξαν, εμφανίζονται όμως σήμερα εκ των υστέρων τιμητές των πάντων, καταθέτοντας και προωθώντας προτάσεις που εκτός από τον ελλειμματικό χαρακτήρα τους, αποκαλύπτουν και μια ολοφάνερη αλλαγή στάσης απέναντι στο σοβαρό θέμα της προστασίας της ευρύτερης περιοχής συνοδείας του Μνημείου καθώς εστιάζουν αποκλειστικά στην οχυρή νησίδα. Εκεί επί 20 χρόνια βρίσκεται σε εξέλιξη ένα πρόγραμμα αποκαταστάσεων των ενετικών οχυρώσεων και των κτισμάτων της οθωμανικής περιόδου για πλευρές των οποίων καταθέτω την επιστημονική μου ένσταση, καθώς ο συγκεκριμένος χώρος, διαθέτει αρχιτεκτονική στρωματογραφία μέχρι το μεσοπόλεμο (που παραμένει ασυντήρητη) και μια όψιμη χρήση στον 20ο αιώνα, ιδιαίτερα φορτισμένη, που δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται ως υπόθεση αρχαιολογικής προσέγγισης μόνο, καθώς έχει σχέση με την εξέλιξη των ανθρώπινων και κοινωνικών σχέσεων κατά την ταραγμένη αυτή περίοδο των τόπων αποκλεισμού και εξορίας και των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Η Σπιναλόγκα ξεκίνησε ως οχυρή νησίδα των Ενετών, αλλά κατέχει σήμερα μια ιδιαίτερη θέση ως τόπος περισυλλογής και Μνήμης, ως έσχατος προορισμός μαρτυρίου και αποκλεισμού, ως εγκατάσταση που φιλοξένησε το φόβο και τη συντριβή της ανθρώπινης υπόστασης. Η Σπιναλόγκα δεν αποτελούσε ένα συνήθη οικισμό με καλοσυντηρημένα σπίτια και σοκάκια, υπήρξε από την αρχή διαρκές καταφύγιο και στο τέλος τόπος φθοράς και πόνου που του ταιριάζει η σιωπή και η περίσκεψη. Στις εικόνες της τον τελευταίο αιώνα κυριαρχούσε ο φθαρμένος ασβεστωμένος σοβάς της εγκατάλειψης και οι αργασμένες από το θαλασσοβόρι λιθοδομές7 με την πατίνα του χρόνου και όχι βέβαια οι περίτεχνες αναστηλώσεις με τους γαιώδεις τόνους και τις περιποιημένες λεπτομέρειες που προκύψανε από τις πρόσφατες επισκευές της αρμόδιας (;) υπηρεσίας. Υπόθεση πραγματικά σύνθετη και ιδιαίτερα απαιτητική η αντιμετώπιση αυτού του συνόλου, όπου τον πρώτο και κύριο λόγο δεν έπρεπε να έχουν μόνο αρχαιολόγοι και αρχιτέκτονες (κατά τεκμήριο ειδικοί σε αποκαταστάσεις), αλλά και ιστορικοί ,ερευνητές, κοινωνικοί ανθρωπολόγοι, καλλιτέχνες και ποιητές8.
Τα μέλη της επιστημονικής ομάδας του ΤΕΕ-ΤΑΚ (2009-2012), στο μέτρο των δυνατοτήτων τους, με συστηματικό και υπεύθυνο τρόπο, ξεπερνώντας συγκυριακά προβλήματα και αντικειμενικές καθυστερήσεις, επεξεργάστηκαν και σχηματοποίησαν σε τελική πρόταση, όλο το σχετικό προβληματισμό και το δημόσιο διάλογο και τελικά παρέδωσαν ένα ολοκληρωμένο κείμενο, που είχε αναφορά σε όλες τις γεωγραφικές, ιστορικές, αρχαιολογικές και οικιστικές παραμέτρους της νησίδας, με πλήρη συμμόρφωση στις απαιτητικές αναθεωρημένες κατευθυντήριες οδηγίες (guidelines) της UNESCO. Η λογική τους διαθέτει ευρύτατη οπτική καθώς απαιτείται συστηματική πληρότητα για τις τεκμηριώσεις αυτού του χαρακτήρα, που δεν μπορούν να είναι μονότροπες και περιορισμένες αλλά πρέπει να διαθέτουν ένα σύνθετο, ευρύ και πολυεπίπεδο τρόπο πρόσληψης, κατανόησης και αντιμετώπισης όλων των σχετικών παραμέτρων. Στο τελικό κείμενο διατυπώθηκαν συγκεκριμένες προτάσεις και χρονοδιάγραμμα για όλες τις σκόπιμες ενέργειες που απαιτούνται σήμερα και στο μέλλον για να γίνουν καλύτερες οι υποδομές του μνημείου και η ευρύτερη περιοχή συνοδείας και για να αυξηθεί η έννοια της προστασίας της Σπιναλόγκας και της περιοχής της, πραγματικό ζητούμενο αυτού του εγχειρήματος με τις διεθνείς ποιοτικές προδιαγραφές.
Κατά την αναθεώρηση του Ελληνικού ενδεικτικού καταλόγου (tentative list) που έγινε στο τέλος του 2013, δέκα χρόνια μετά την τελευταία του ενημέρωση το 20039 και δημοσιεύθηκε επίσημα τον Ιανουάριο του 2014 στο διαδικτυακό ιστότοπο της UNESCO η Σπιναλόγκα ήταν πλέον μεταξύ των 15 εγγραφών της χώρας μας από τις οποίες μπορούν να αντληθούν οι εθνικές προτάσεις για τελική αίτηση ένταξης τα επόμενα χρόνια. Ήταν ένα σημαντικό βήμα για το μνημείο και την περιοχή του, καθώς κατοχύρωνε με τον πιο θεσμικό και επίσημο τρόπο στο επίπεδο του μεγαλύτερου διεθνούς Οργανισμού για τον Πολιτισμό, το μεγάλο ζήτημα της αύξησης των δεικτών προστασίας του και έθετε σε τροχιά υλοποίησης το σημαντικό θέμα της ένταξής του στον κατάλογο της παγκόσμιας Πολιτισμικής Κληρονομιάς.
Η υπόθεση της Σπιναλόγκας είχε πλέον ξεπεράσει τα στενά όρια της τοπικής υπόθεσης και αποτελούσε Περιφερειακή και Εθνική προτεραιότητα με εγγραφή στον κατάλογο αναμονής της UNESCO. Αυτό θα ανέμενε κανείς πως θα καθόριζε και τα επόμενα προσεκτικά βήματα, μετά την παράδοση του διαχειριστικού σχεδίου με πρώτη προτεραιότητα βέβαια τη δημιουργία του απαραίτητου εκτενούς δικτύου υποστήριξης και διεκδίκησης που θα διαμόρφωνε ένα ανοικτό βήμα διαλόγου και πρακτικών, θα κινητοποιούσε τις ανθρώπινες και ιστορικές κοινότητες του Δήμου Αγίου Νικολάου για την περαιτέρω ενίσχυση, ανάδειξη και διάχυση των προβλέψεών του και θα αποκαθιστούσε ένα δίαυλο διαρκούς επικοινωνίας με την κεντρική υπηρεσία του Υπουργείου και την Εθνική επιτροπή της UNESCO, φορείς απαραίτητους για τη διεκπεραίωση του τελικού εγχειρήματος. Έγινε μια ευρεία συνάντηση στο ΥΠΠΟ, με την παρουσία θεσμικών εκπροσώπων της Περιφέρειας και της Π.Ε. Λασιθίου, του ΤΕΕ-ΤΑΚ, του Δήμου και μελών της Ομάδας σύνταξης του φακέλου και στη συνέχεια, το θέμα σταδιακά άρχισε να ατονεί λόγω της προεκλογικής περιόδου (των δημοτικών και περιφ. εκλογών) για να περάσει με τη νέα δημοτική αρχή μετά το Σεπτέμβριο του 2014, σε μια φάση πλήρους αυτοσχεδιασμού και επιλεκτικής και αυθαίρετης διαχείρισης του υλικού που είχε παραδοθεί από την πενταμελή ομάδα του ΤΕΕ-ΤΑΚ και αποτελούσε πλέον στοιχείο του φακέλου της Περιφέρειας Κρήτης και του Υπουργείου Πολιτισμού.
Προσωπικά δεν πρόκειται να αναφερθώ εκτενέστερα στην αντιδεοντολογική αντιμετώπιση αυτού του υλικού που αποτελεί βέβαια και πνευματικό προϊόν του πολύχρονου μόχθου όλων των μελών της ομάδας, αποκλειστικά αρμόδιων να το χειριστούν και να κάνουν όποιες προσαρμογές κρίνονται απαραίτητες. Ούτε προτίθεμαι να θίξω ζητήματα ηθικής στάσης, θεσμικής συμπεριφοράς και πρακτικών που αναφύονται μετά την πρόσφατη μονομερή και παράτυπη διακήρυξη του Δήμου Αγίου Νικολάου (;) τον Απρίλιο του 2016, που έκρινε πως μια υπόθεση Εθνικού χαρακτήρα που χειρίζεται το Υπουργείο Πολιτισμού και η Περιφέρεια, μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο επεξεργασίας του Δήμου για να εκφράσει τις αποκλειστικές απόψεις του Δημάρχου και των συνεργατών που εκείνος επέλεξε, αποκλείοντας συνειδητά όσους δεν ήταν συμβατοί με τις προσωπικές του αντιλήψεις που εντέχνως προσπαθεί να παρουσιάσει ως επιθυμίες άλλων. Για το θεσμικό ατόπημα, της διακήρυξης «παροχής εργασίας υπηρεσιών τεχνικού συμβούλου» για ένα αντικείμενο που δεν είναι αρμοδιότητας του Δήμου και ούτε υπάρχει απόφαση που του το αναθέτει και για όλα τα διαδικαστικά και ηθικά ζητήματα που αφορούν την ομάδα σύνταξης του φακέλου που συγκρότησε το ΤΕΕ-ΤΑΚ, έχει βέβαια ενημερωθεί κατ΄ επανάληψη η διοίκηση και η αντιπροσωπεία του Τεχνικού Επιμελητηρίου και μέσω αυτής η Περιφέρεια Κρήτης και έχει σε όλους τους τόνους τεθεί το ζήτημα των άστοχων και καταχρηστικών πρακτικών που επέλεξε ο επικεφαλής του Δήμου για να χειριστεί την υπόθεση, επιδεικνύοντας συμπεριφορές που δεν έχουν σχέση με καμιά επιστημονική, θεσμική και δημοκρατική δεοντολογία. Η παράδοση του σχεδίου διαχείρισης το 2012, σε καμιά περίπτωση δεν αποτελούσε ολοκλήρωση της διαδικασίας και πολύ περισσότερο βέβαια δεν παρείχε σε κανένα το δικαίωμα να το χειριστεί αυτοβούλως ως προσωπικό του ζήτημα όπως έπραξε στη συνέχεια ο σημερινός δήμαρχος, αγνοώντας επιδεικτικά και καταργώντας ολόκληρη την επιστημονική ομάδα της οποίας υπήρξε και ο ίδιος μέλος αλλά και το ΤΕΕ-ΤΑΚ με την ευθύνη του οποίου είχε ολοκληρωθεί το σχέδιο.
Η Σπιναλόγκα, σημαντική ενετική οχύρωση με ταραγμένη διαδρομή επί αιώνες, τόπος οργάνωσης ενός ολόκληρου οικισμού την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας10 και τελικός προορισμός αποκλεισμού και μαρτυρίου άρρωστων –χωρίς ελπίδα- συνανθρώπων μας στη διάρκεια του πρόσφατου σκοτεινού ευρωπαϊκού εικοστού αιώνα των στρατοπέδων εξόντωσης και εξορίας, γίνεται σήμερα απόπειρα να εμφανισθεί και μάλιστα με τη συνδρομή αρμόδιων επιστημόνων (!!!) ως μια αποκομμένη νησίδα στη μέση του πουθενά. Η υπόθεση δηλαδή πλέον αρχίζει να προσλαμβάνει χαρακτήρα ριζικά αντίθετο από τις αρχικές στοχεύσεις που είχε η πρωτοβουλία για την UNESCO.
Ο γεωγραφικός χώρος του Μεραμπέλλου, η ιστορική ενότητα που φιλοξένησε στη διάρκεια των τελευταίων έξι αιώνων τη νησίδα της Σπιναλόγκας από την ώρα της μεταμόρφωσής της σε ενετική επάκτια οχύρωση, ίσαμε την παράδοσή της το 1715 στους νέους Οθωμανούς κυρίαρχους, τη μετατροπή της στη διάρκεια των επομένων αιώνων σε καταφύγιο προστασίας και οθωμανικό οικισμό και το φοβερό επίλογο της περιόδου 1903-1957 ως «Άρρωστη Πολιτεία»11, είναι ο φυσικός χώρος υποδοχής του μνημείου και προσδιορίζεται από όλες τις ανθρωπογενείς αποθέσεις που διαμόρφωσε ο χρόνος. Το γειτονικό (σε πλήρη εγκατάλειψη σήμερα) ιερό του Άρη και της Αφροδίτης στα Λενικά που αφέθηκε στην τύχη του από το 1937 που το ανέσκαψαν οι Γάλλοι, το απροστάτευτο παλαιοχριστιανικό ψηφιδωτό της παρακείμενης στη Σπιναλόγκα νησίδας με το εξαιρετικό φυσιολατρικό και διάσπαρτο από αρχαιότητες και παλιές αγροτικές υποδομές Κρητικό θαμνώδες περιβάλλον, η έπαυλη στο Τσιφλίκι, όψιμο κτίσμα της ενετικής περιόδου και ενδιαίτημα του τελευταίου Αγά της Φουρνής Σακήρ Παπουτσόγλου που χρησιμοποιείται εν μέρει και ως στάβλος (!) ενώ έχει κηρυχθεί προστατευόμενο μνημείο12, η οικία του γιατρού Γραμματικάκη και ο οικισμός της Πλάκας, ο φάρος του Αφορεσμένου και η σπουδαία κληρονομιά της αειφορικής διαχείρισης του νερού και του αγέρα με το σύστημα υδατοδεξαμενών και ανεμομύλων, μαζί με τα πανεμίδια και τις σκοπιές στ’ αγνάντι του πελάγους στα «χωριά της πέτρας», η μονή Αρετίου και το εκπληκτικό δίκτυο μοναστηριών της περιοχής του Απάνω Μεραμπέλλου, η ιστορική έδρα του Δήμου (και ιστορικό Κέντρο της Ανατολικής Κρήτης) ημιαστική πρωτεύουσα των ανατολικών επαρχιών στο τέλος της οθωμανικής περιόδου Νεάπολη, με τις ανεξάντλητες ιστορικές, αρχειακές, αρχιτεκτονικές και οικιστικές αναφορές, έδρα της μητρόπολης και παραγωγική και κοινωνική ενότητα με μεγάλη ιδιαιτερότητα που έχει αφεθεί χωρίς αξιόπιστο «σχέδιο» που θα της προσέδιδε δυναμική και ζωτικότητα, τα χωριά των ελαιόφυτων κάμπων και η παραδοσιακή Κριτσά με τον ορεινό σχηματισμό της Δίκτης και τα αρχοντικά των Corner και των Bozzanos (σώζονταν μέχρι το 1926), αποτελούσαν εμβληματικά σημεία μιας ιστορικής διαδρομής και μιας τοπογραφίας που γειτνίαζε και διαμόρφωνε το ευρύτερο περιβάλλον συνοδείας του Τοπόσημου της Σπιναλόγκας. Όλα αυτά διαγράφονται από το διαχειριστικό σχέδιο, αφαιρούνται ακόμη και από τις αναφορές του13 και απομένει μόνο ο χώρος της οχυρής νησίδας αποσπασμένος ακόμη και από τη συνολικά κηρυγμένη περιοχή του 1976. Μήπως θα έπρεπε να τη «ρυμουλκήσουμε» κιόλας στα ανοιχτά, για να απαλλαγούμε μια κι έξω από το βάρος των προβλέψεων προστασίας μιας τόσο εκτεταμένης περιοχής που γειτνίαζε ιστορικά και εξελίχθηκε μαζί της στη διάρκεια της τοπικής εξέλιξης; Ποιους εξυπηρετεί αλήθεια μια τέτοια αντιμετώπιση;
Ένταξη στον κατάλογο της παγκόσμιας κληρονομιάς, σημαίνει περαιτέρω υποχρεώσεις και αύξηση όλων των δεικτών προστασίας, που αντανακλούν στο τέλος και στο ίδιο το μνημείο. Πρέπει να είμαστε διατεθειμένοι να συμβάλλουμε ως τοπική κοινωνία με τις αποφάσεις και τις ρυθμίσεις μας στη διαμόρφωση μιας άλλης συνείδησης και μιας νέας νοοτροπίας απέναντι στο απόθεμα και τον πλούτο του τόπου μας. Θα απαιτηθεί μεγαλύτερη και περισσότερο συστηματική επεξεργασία κανόνων που θα προβάλλουν, θα αναδείξουν, θα αποκαταστήσουν το μεγάλο φυσικό και πολιτισμικό μας απόθεμα. Ο σπουδαίος Αρχαιολόγος Κωστής Δαβάρας, αρκετά νωρίς, πριν την αλόγιστη τουριστική και οικιστική εξάπλωση, κατάφερε με γνώση, ευαισθησία και επιμονή να διασώσει τη χερσόνησο της Σπιναλόγκας (το παρακείμενο στο μνημείο μεγάλο Νησί) και να προστατεύσει οπτικά και ουσιαστικά το άμεσο γεωγραφικό περιβάλλον γειτνίασης της Σπιναλόγκας, που κυριαρχεί μαζί της σήμερα στον κόλπο της Ελούντας και καθιστά μοναδικό το επικό της τοπίο. Όσα συνέβησαν και εξακολουθούν να εξελίσσονται στο απέναντι διάσπαρτο οικιστικό περιβάλλον του μνημείου, πρέπει να αντιμετωπιστούν με την οπτική της αειφορίας και της βιωσιμότητας , με έλεγχο των χρήσεων γης και θέσπιση κανονιστικού πλαισίου και ειδικών όρων δόμησης που θα έχουν ως αποκλειστικό στόχο να διασώσουν και να αναδείξουν το συγκλονιστικό τοπιογραφικό σχηματισμό της επάκτιας γεωγραφίας του Κόλπου της Ελούντας, που αποτελεί το μεγαλύτερο προίκισμα ενός μοναδικού φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος.
Η ένταξη στον κατάλογο της Unesco, δεν αποτελεί μόνο τεχνικό ζήτημα ανάδειξης ενός σημειακά προσδιορισμένου αρχαιολογικού χώρου και βελτίωσης της προσβασιμότητας και των υποδομών του, απαραίτητων εξ άλλου προαπαιτούμενων σε προορισμούς με υψηλή επισκεψιμότητα. Θέτει ζητήματα μελέτης, κατανόησης και οργάνωσης ενός ευρύτερου χωροταξικά περιβάλλοντος, που αποτελείται από φυσικούς σχηματισμούς σπάνιας ομορφιάς που σε αρκετές περιπτώσεις αλλοιώνονται, δέχεται μη αναστρέψιμες ανθρωπογενείς παρεμβάσεις πολλές φορές χωρίς μέτρο, πιέζεται από αλόγιστες οικιστικές επεκτάσεις και χώρους ανάπτυξης επενδυτικών σχεδίων χωρίς επαρκή έλεγχο μεγεθών που εξαντλούν το σπάνιο τοπίο της περιοχής. Όσα συμβαίνουν σήμερα στα όρια αυτού του ευρύτερου περιβάλλοντος, δεν διαθέτουν -σε πολύ μεγάλο βαθμό- συμβατότητα με τις προδιαγραφές και τις προϋποθέσεις που χαρακτηρίζουν την πρόσφατη ευρεία εμπειρία οργάνωσης και εξέλιξης του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος και διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών και συνόλων διεθνώς. Η ένταξη στον κατάλογο της οικουμενικής κληρονομιάς, απαιτεί διεύρυνση του δημόσιου ανοικτού διαλόγου στις τοπικές κοινωνίες, ανάληψη πρωτοβουλιών και δεσμεύσεων, κανονιστικά πλαίσια και νέα πρωτόκολλα συμπεριφοράς και κυρίως τη βούληση της περαιτέρω ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ και ανάδειξης της φυσικής και ανθρωπογενούς κληρονομιάς μας. Πρέπει να εναντιωθούμε στην επιλεκτική προτίμηση μόνο εκείνων των θεμάτων που προωθούν τις λογικές της οικονομικής μεγέθυνσης και του γρήγορου κέρδους χωρίς κανόνες. Η λογική της απόδοσης επιβάλλει σήμερα συμμόρφωση σε διεθνείς συμβάσεις, κανόνες που τηρούνται και πλαίσια προστασίας που διαθέτουν ουσιαστικό περιεχόμενο και δεν αποσκοπούν μόνο σε εικονικά ή επικοινωνιακά οφέλη όπως ίσως θεωρούν ορισμένοι.
Αν η Σπιναλόγκα μετά την ένταξή της στον κατάλογο αποτελέσει προορισμό αναζήτησης στο διαδίκτυο για 11 εκατομμύρια χρήστες (τόση είναι σήμερα η επισκεψιμότητα!) και πολλαπλασιάσει τον αριθμό των επισκεπτών στην περιοχή αυτό θα πρέπει να είναι αποτέλεσμα σκληρής δουλειάς και συστηματικής προγραμματικής πρόβλεψης και πρακτικών σε βάθος χρόνου. Και βέβαια θα εκφράζει τη βούληση ολόκληρης της κοινωνίας του Δήμου μας με όλες τις ανθρώπινες ιστορικές κοινότητές της σε εγρήγορση και κινητοποίηση.
Ο δρόμος που ακολουθεί η σημερινή Δημοτική αρχή , έχει οδηγήσει ήδη σε σοβαρές καθυστερήσεις όπως αποδεικνύεται και από την πορεία του θέματος την περίοδο 2014-2017. Στα Χανιά, τα τελευταία δυο χρόνια, με διαδοχικές ημερίδες και δημόσιο διάλογο χωρίς αποκλεισμούς, με πρόσκληση ειδικών και εκπροσώπων ελληνικών και διεθνών Οργανισμών χτίζεται συστηματικά ένα ευρύ δίκτυο συνεννόησης, επικοινωνίας, αναζήτησης ιδεών και προτάσεων για την προβολή των εκεί διεκδικήσεων και σχεδιασμών για αντίστοιχα ζητήματα. Η τοπική κοινωνία των Χανίων με τη συμβολή της Περιφέρειας Κρήτης, στηριγμένη στους τοπικούς θεσμούς και κινητοποιώντας όλες της τις δυνάμεις διεκδικεί την ένταξη της Σαμαριάς και την οργάνωση νέων προτάσεων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον. Εδώ υπήρχε ένα πλήρες διαχειριστικό σχέδιο, το οποίο μονομερώς και χωρίς διάλογο αξιολογήθηκε πως δεν εκφράζει τις προτεραιότητες τίνος αλήθεια; Ίσως να μην το μάθουμε ποτέ. Στο βαθμό που με αφορά είχα διαχωρίσει εξ αρχής τη θέση μου και αρνήθηκα να υποκύψω σε μονομερείς ενέργειες στις οποίες ουδέποτε συμμετείχα, ενημερώνοντας αρμοδίως τόσο το ΤΕΕ-ΤΑΚ όσο και την Περιφέρεια Κρήτης.
Το Υπουργείο Πολιτισμού όπως έχει αποδειχτεί και από τη σχετική εμπειρία διαθέτει τον κεντρικό πολιτικό μηχανισμό που απαιτείται για αντίστοιχου μεγέθους εγχειρήματα και εποπτεύει αλλά σε καμιά περίπτωση δεν εκπονεί διαχειριστικά σχέδια, τα οποία αποτελούν υπόθεση άλλων φορέων και προϊόν διεπιστημονικής επεξεργασίας. Στο συνέδριο της UNESCO, από 10-16 Ιουλίου 2016 στην Κωνσταντινούπολη με εθνική υποψηφιότητα τους Φιλίππους, η χώρα μας κατάφερε να εντάξει στον κατάλογο, το 18ο μνημείο της. Στην προσπάθεια αυτή είχε αρωγούς την αρμόδια Περιφέρεια Μακεδονίας, το Δήμο Καβάλας, τη Μητρόπολη και ολόκληρη την τοπική κοινωνία και τους φορείς της περιοχής. Σημαντικό βαθμό συμβολής είχε και η Γαλλική αρχαιολογική αποστολή, που γιόρτασε πέρυσι τα 100 χρόνια ανελλιπούς παρουσίας της στη συγκεκριμένη αρχαιολογική ενότητα. Ο χώρος των Φιλίππων εκτός από αρχαιότητες (αληθινό παλίμψηστο), φιλοξενεί ένα θεατρικό φεστιβάλ διεθνούς επιπέδου (από το 1957!) και τα τελευταία χρόνια το θεσμό της «Εικονικής δίκης», που γίνεται με συμμετοχή φοιτητών και πανεπιστημιακών δασκάλων από οκτώ πανεπιστήμια14.
Η υπόθεση της Σπιναλόγκας είναι κάτι που μας αφορά όλους και μάλιστα περισσότερο από εκείνους που εμφανίζονται με υποκριτικό τρόπο να επιβάλλουν μονομερώς- για λόγους που μόνο εκείνοι γνωρίζουν- διαδικασίες και αναθεωρήσεις που δημιουργούν καθυστερήσεις και επηρεάζουν αρνητικά την όλη υπόθεση. Οι πρόσφατοι ατυχείς χειρισμοί δεν μπορούν να μείνουν ασχολίαστοι ιδιαίτερα από όσους οραματίστηκαν αρχικά την ένταξή της αλλά και όλους εκείνους που συνέβαλαν μέχρι σήμερα στη διαδικασία επεξεργασίας και ωρίμανσης μιας ολοκληρωμένης πρότασης, με πρόθεση την ουσιαστική βελτίωση της προστασίας του Μνημείου αλλά και ολόκληρης της γεωγραφικής, φυσιολατρικής και πολιτισμικής ιστορικής ενότητας που το υποδέχθηκε και του επέτρεψε να διατηρηθεί και να αποτελέσει ένα εμβληματικό Τοπόσημο για την περιοχή και ολόκληρη την Περιφέρεια της Κρήτης.
Η Περιφέρεια Κρήτης και το ΥΠΠΟ πρέπει να παρέμβουν αποφασιστικά τώρα και να αναλάβουν τον κεντρικό ρόλο στη διεκπεραίωση αυτής της προσπάθειας που είναι εθνικού επιπέδου. Είναι καιρός να αντιμετωπισθούν με αποφασιστικό τρόπο όλες οι παραλείψεις, οι αυθαίρετες και μονομερείς προσεγγίσεις και κυρίως τα ολοφάνερα θεσμικά ατοπήματα της σημερινής δημοτικής αρχής Αγίου Νικολάου για το θέμα, που το μόνο που έχουν καταφέρει μέχρι στιγμής είναι να διαταράξουν το κλίμα ενότητας και συνοχής που χρειάζεται για την ευχερή κατάληξη ενός θέματος που δεν αποτελεί ούτε απλή δημοτική υπόθεση, ούτε πολύ περισσότερο θέμα χειρισμών μιας συγκυριακής ομάδας που κλήθηκε να αναδιατυπώσει σε ελάχιστο χρόνο, θέσεις για ζητήματα που όπως φάνηκε από τις μέχρι τώρα δημόσιες τοποθετήσεις και ανακοινώσεις στα τοπικά μέσα και το δημοτικό συμβούλιο δεν προάγουν σε καμιά περίπτωση το σοβαρό διακύβευμα της αδιαίρετης ενίσχυσης της προστασίας του Μνημείου αλλά και της περιοχής συνοδείας του , της οποίας αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα και από την οποία σαφώς διαχωρίζεται. Το διαχειριστικό σχέδιο μπορεί να υποστεί προσαρμογές και να ολοκληρωθεί μόνο από την ομάδα που το συνέταξε και βέβαια με εντολή της Περιφέρειας Κρήτης και συνεννόηση με το αρμόδιο Υπουργείο. Οποιαδήποτε άλλη πρακτική, χωρίς δημόσια και ανοικτή συνεννόηση, εκφράζει μόνο τους εμπνευστές της.
Η Σπιναλόγκα πρέπει να αποτελέσει τη επόμενη εθνική πρόταση για ένταξη στον κατάλογο της UNESCO. Για να συμβεί αυτό χρειάζεται η συστράτευση όλων μας ,η ανάληψη σοβαρών δεσμεύσεων προστασίας και βέβαια ο διαρκής και ανοικτός δημόσιος διάλογος που αποδεικνύει πως μπορούμε να δούμε τον Τόπο μας, με την ευρύτητα, την πληρότητα και κυρίως τη συνείδηση που του ταιριάζουν. Η μελλοντική του προστασία και ανάδειξη, χρειάζεται ισότιμα «Μνήμη» και «Σχέδιο», ζητήματα που μας αφορούν όλους και οφείλουν να έχουν σχέση με το ιστορικό αποτύπωμα που άφησε ο χρόνος σε όλη την περιοχή του Μεραμπέλλου.-
Σημειώσεις:
1.Την πρόταση για ένταξη της Σπιναλόγκας στον κατάλογο της UNESCO, διατύπωσε πρώτος ο Πολιτικός Μηχανικός από την Ελούντα, Κωστής Μαυρικάκης το 2004 και την υπέβαλε ως αίτημα στο Υπουργείο Πολιτισμού, στον απόηχο της συζήτησης που προκλήθηκε από την έκδοση του βιβλίου «Το νησί» της βρετανίδας Victoria Hislop (2001), που υπήρξε μεγάλη εκδοτική επιτυχία. Στη συνέχεια η πρότασή του κατατέθηκε και στο ΤΕΕ-ΤΑΚ στο Ηράκλειο που ανταποκρίθηκε θετικά και ανέλαβε την πρωτοβουλία για τη διαδικασία εκπόνησης του σχετικού φακέλου που ανατέθηκε τελικά το 2009.
2.Η νησίδα της Σπιναλόγκας κηρύχθηκε τόπος φυσικού κάλλους ως σύνολο μαζί με την Ολούντα, το 1970 ( ΥΑ 9597/12-9-1970 – ΦΕΚ 666/Β/23-9-1970) και ως ευρύτερος προστατευόμενος αρχαιολογικός χώρος το 1976, , μετά από την πρόταση του αρχαιολόγου Κωστή Δαβάρα που θήτευε τότε στη θέση του επικεφαλής της ΚΔ’ Εφορείας Αρχαιοτήτων, με έδρα τον Άγιο Νικόλαο (ΥΑ ΥΠΠΕ/ΑΡΧ/Α/Φ31/24456/1834 π.ε./5-5-1976, ΦΕΚ 699/Β/26-5-1976). Η κήρυξη αφορούσε «Τας νησίδας Σπιναλόγκα, Κολοκύθα και Καλυδώνα, ένθα το ενετικόν φρούριον, την αρχαίαν πόλιν «Ολούς» και τας εγκατασπαρμένας παλαιοχριστιανικάς βασιλικάς, συμπεριλαμβανομένης της περιοχής «Αλυκαί» Ελούντας και δη εις απόστασιν πεντακοσίων μέτρων από των αλυκών» και συμπληρώθηκε με τις πρόσφατες αποφάσεις του 1998 και του 1999 (ΥΑ ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ43/28625/1732 π.ε./16-3-1999,ΦΕΚ 278/Β/31-3-1999ΥΑ ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ24/5842/278/14-2-2000, ΦΕΚ 304/Β/10-3-2000 ) με τις οποίες έγινε ειδική κήρυξη των οχυρώσεων. Κατά συνέπεια κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος δεν είναι μόνο η οχυρή νησίδα αλλά και όλοι οι υπόλοιποι χώροι και τα μνημεία που προσδιορίζονται στην απόφαση του 1976. Αυτό άραγε το γνωρίζει η δημοτική αρχή και όσοι την συμβουλεύουν σήμερα και αφαιρούν από τις προβλέψεις του διαχειριστικού σχεδίου την αναπόσπαστη περιοχή συνοδείας της;
- Είναι γεγονός αδιαμφισβήτητο και μαρτυρείται και από τις παλιές φωτογραφικές τεκμηριώσεις πως σημαντικός αριθμός αρχιτεκτονικών μελών του παλιού οικισμού, υπήρξε αντικείμενο συστηματικού βανδαλισμού κατά την πρώτη περίοδο της έντονης οικιστικής και τουριστικής εξάπλωσης τα τελευταία χρόνια της επτάχρονης δικτατορίας. Πολλά τμήματα κατασκευών των λιθόκτιστων σπιτιών της Σπιναλόγκας αποτέλεσαν έτοιμο δομικό υλικό που χρησιμοποιήθηκε σε νεότερες οικοδομές στην ευρύτερη περιοχή, αποστερώντας με τρόπο μη αναστρέψιμο σημαντικά τεκμήρια της τυπολογικής και μορφολογικής εξέλιξης των κτισμάτων του οικισμού του λεπροκομείου που είχε οριστικά εγκαταλειφθεί το 1957.
4.Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ε.Σ.Υ.Ε. για τον αρχαιολογικό χώρο της Σπιναλόγκας, σημειώνεται ενδεικτικά πως ο αριθμός των επισκεπτών ήταν 70.299 το 2000 και 249.940 το 2010 (!). Η φέρουσα ικανότητα (capacity) του χώρου πρέπει να μας απασχολήσει ιδιαίτερα, καθώς η επιβάρυνση που προκαλείται είναι τεράστια και βέβαια έχει επίδραση και στην ίδια την κατάσταση του μνημείου. Θα είχε ενδιαφέρον να ακουστεί η πρόταση της αρμόδιας αρχαιολογικής υπηρεσίας αλλά και του Δήμου επί του θέματος. Τι μας ενδιαφέρει τα επόμενα χρόνια αν ενταχθεί το μνημείο στον κατάλογο της UNESCO. Na βουλιάξει από επισκέπτες το νησί ή να μοιραστεί αυτό το ρεύμα στα σπουδαία φυσιολατρικά, μνημειακά και οικιστικά ενδιαφέροντα της ευρύτερης περιοχής συνοδείας σε όλο το Mεραμπέλλο , δηλαδή σε όλο το Δήμο; Ας το σκεφτούν καλά όσοι αυτοσχεδιάζουν σήμερα, αφαιρώντας περιοχές που αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα μιας ευρύτερης αρχαιολογικής και ιστορικής ενότητας που χρειάζεται προστασία και ανάδειξη.
- Την πενταμελή ομάδα επιστημονικού έργου του ΤΕΕ-ΤΑΚ, αποτέλεσαν: Αντώνης Ζερβός-Πολιτικός Μηχανικός, Στέλλα Μαλλιαράκη- Αρχαιολόγος, Κωστής Μαυρικάκης -Πολιτικός Μηχανικός, Εύα Μουντράκη- Αρχιτέκτων Μηχανικός , Οδυσσέας Σγουρός- Αρχιτέκτων Μηχανικός .Η σύνθεσή της ορίστηκε με το έγγραφο 3385 /11.09.2009 του ΤΕΕ-ΤΑΚ (Πρόεδρος Π. Ινιωτάκης) και είχε ως έργο τη σύνταξη σε δυο φάσεις (α’& β΄)του πλήρους φακέλου τεκμηρίωσης των κριτηρίων και του διαχειριστικού σχεδίου της Σπιναλόγκας για ένταξή της στον κατάλογο της UNESCO, που ολοκληρώθηκαν και παραδόθηκαν στην αρμόδια Περιφέρεια Κρήτης με τα έγγραφα 1171/24.02.2011 & 2534/28.06.2012.
Ολόκληρο το κείμενο του διαχειριστικού σχεδίου της ομάδας του ΤΕΕ-ΤΑΚ , υπάρχει στον παρακάτω σύνδεσμο:
http://library.tee.gr/digital/akr/akr_m1044.pdf
- Στην περίπτωση της Σπιναλόγκας αξιολογήθηκε πως πληρούνται τέσσερα από τα δέκα συνολικά (πολιτιστικά και φυσικά) κριτήρια της UNESCO, σύμφωνα με τη διατύπωση των οποίων τεκμηριώθηκε συστηματικά από την ομάδα η επιλογή του προτεινόμενου –υποψήφιου προς μελλοντική ένταξη – μνημείου καθώς και η αυθεντικότητα και η ακεραιότητά του. Kατά την εγγραφή της Σπιναλόγκας στον ενδεικτικό κατάλογο (tentative list) στο διαδικτυακό ιστότοπο της UNESCO, στις 16.01.2014 ,με αριθμό 5866, αναφέρονται ακριβώς τα παρακάτω:
Fortress of Spinalonga
Date of Submission: 16/01/2014
Criteria: (i)(ii)(iv)(vi)
Category: Cultural
Submitted by:
Permanent Delegation of Greece to UNESCO
State, Province or Region:
Region of Crete, Regional Unit of Lasithi
Ref.: 5866
Σύνδεσμοι:
http://whc.unesco.org/en/criteria/
http://whc.unesco.org/en/tentativelists/5866/
- Χαρακτηριστικές είναι οι κινηματογραφικές καταγραφές του 1928 και του 1935, την περίοδο του μεσοπολέμου σε δυο γαλλικές ταινίες που διασώθηκαν σε καλή κατάσταση και καταγράφουν με συγκλονιστικό τρόπο τόσο τους αρρώστους όσο και τα συντρίμμια των εγκαταστάσεων που στέγαζαν το προσωπικό τους μαρτύριο.
Βλ. τους παρακάτω συνδέσμους:
http://www.fb.com/festivalaki.gr
- Η Σπιναλόγκα, από τα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα, ίσαμε σήμερα, υπήρξε σημείο αναφοράς και τόπος με ιδιαίτερη παρουσία στο έργο σπουδαίων Ελλήνων και ξένων λογοτεχνών, συγγραφέων και ποιητών, σκηνοθετών του Κινηματογράφου και εικαστικών δημιουργών. Ενδεικτικά αναφέρονται τα κείμενα της Γαλάτειας Καζαντζάκη(1912), του Θέμου Κορνάρου (1933), του Γουίλιαμ Άμποτ (1980), της Βικτόρια Χίσλοπ (2001). Αποτέλεσε χώρο κινηματογραφικής καταγραφής (ντοκιμαντέρ) και ταινιών μυθοπλασίας, από Έλληνες και ξένους σκηνοθέτες από παλιά (Γάλλοι-1936, Λίλα Κουρκουλάκου-1956, Werner Herzog-1965, Θ.Αθερίδης -2013 κ.α.) και πεδίο πολιτικών αναφορών από την περίοδο του μεσοπολέμου από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, το γερουσιαστή Μ. Καταπότη, το βουλευτή και εθνομάρτυρα Ρούσσο Κούνδουρο. Πρόσφατα αποτυπώθηκε σε τηλεοπτικές σειρές αλλά η πιο συγκλονιστική μαρτυρία υπήρξε η αυτοβιογραφία του πιο γνωστού αποθεραπευμένου κατοίκου της, του Επαμεινώνδα Ρεμουντάκη τα σπαράγματα της οποίας διέσωσε συστηματικά ο Γαλλοελβετός Αρχιτέκτονας και Εθνολόγος Maurice Born και εξέδωσαν πρόσφατα και στα Ελληνικά (2014) οι οικείοι του.
- Η ενημέρωση του καταλόγου αυτού δεν γίνεται κάθε χρόνο, αλλά κατόπιν αυστηρής αξιολόγησης των προτάσεων που έχουν κατατεθεί και κρίνεται πως μπορούν να προχωρήσουν σε επόμενη φάση της διαδικασίας ένταξης. Η Σπιναλόγκα, όπως διατυπώθηκε από όλες τις πλευρές το 2013, είχε μεγάλη ετοιμότητα και σημαντική προτεραιότητα σε σχέση με άλλες εγγραφές για να ενταχθεί στον ενδεικτικό κατάλογο (όπως και έγινε το 2014) και να διεκδικήσει δυναμικά στη συνέχεια την υποβολή της ως εθνικής πρότασης για τελική ένταξη. Η διαδικασία ωρίμανσης, προϊόν συστηματικής εργασίας της ομάδας του ΤΕΕ-ΤΑΚ, της Περιφέρειας και της Περιφ. Ενότητας Λασιθίου επί μια πενταετία, σήμερα φαίνεται να αγνοείται από τη Δημοτική αρχή, εμπλέκοντας τεχνηέντως και την κεντρική υπηρεσία του Υπουργείου με την οποία ουδέποτε έγινε ουσιαστικός διάλογος της ομάδας σύνταξης του φακέλου , του ΤΕΕ-ΤΑΚ και της Περιφέρειας Κρήτης που είναι και αρμόδια για το θέμα. «Ο γιαλός είναι στραβός ή εμείς στραβά αρμενίζουμε;».
- Για τη δημιουργία των οχυρώσεων, όλα τα θέματα που άπτονται της αρχιτεκτονικής και κατασκευαστικής τους διαμόρφωσης και τη συνολική εξέλιξη και την αξιολόγηση της σπουδαίας αυτής επάκτιας εγκατάστασης, υπάρχει η συστηματική, οξυδερκής και πλήρης τεκμηρίων διδακτορική διατριβή της Αρχιτέκτονος Μαρίας Στ. Αρακαδάκη, Αν.Καθηγήτριας της Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΑΠΘ/ βλ. : Μ. Αρακαδάκη: Το φρούριο της Σπιναλόγκας (1571-1715). Συμβολή στη μελέτη των επάκτιων και νησιωτικών οχυρών της Βενετικής Δημοκρατίας (διδακτορική διατριβή), Έκδοση Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Λασιθίου, τ. Α’: Ιστορική Ανάλυση, τ. Β’: Αρχιτεκτονική Τεκμηρίωση, Άγιος Νικόλαος Κρήτης 2001.
Για την εξέλιξη της οχυρής νησίδας μετά την παράδοσή της το 1715 στους Οθωμανούς, τη δημιουργία πολυάνθρωπου οικισμού και την ιστορική προσέγγιση πολλών ζητημάτων που την αφορούν μέχρι το τέλος της κυριαρχίας τους το 1898, έχει υπάρξει συστηματική αρχειακή έρευνα, αναζήτηση σε τοπικές πηγές, τον τύπο και προσωπικές μαρτυρίες και αξιολόγηση και δημοσίευση του σχετικού υλικού από τη Φιλόλογο-Ιστορικό Μ. Σωρού, στην επιστημονική εργασία της με τίτλο: «Η Σπιναλόγκα των Οθωμανικών χρόνων». Βλ. παρακάτω link:
https://www.academia.edu/7090774
- Ο τίτλος του εξαιρετικού βιβλίου της Γαλάτειας Καζαντζάκη, που στηλιτεύει πολύ νωρίς (1912), το εφιαλτικό περιβάλλον διαβίωσης που είχε διαμορφωθεί ήδη από την αρχή στην οχυρή νησίδα-κολαστήριο των ανθρώπινων υπάρξεων, περιγράφοντας με μοναδικό τρόπο τη σωματική και ψυχολογική εξόντωση στην οποία οδηγούσε ο εγκλεισμός και η απομόνωσή τους
(Επανέκδοση: Ελληνικά Γράμματα, 2010 , επιμ. σειράς Αγγέλα Καστρινάκη, επίμετρο Κέλλυ Δασκαλά).
- Στο διαχειριστικό σχέδιο του ΤΕΕ-ΤΑΚ, το συγκεκριμένο κτίσμα προτείνεται ως έδρα του «Οργανισμού Σπιναλόγκας» αφού βέβαια επιλυθούν τα ιδιοκτησιακά ζητήματα που το αφορούν. Η επανάχρησή του θα δώσει τη δυνατότητα διάσωσης, ανάδειξης και ουσιαστικής προστασίας ενός εξαιρετικού συγκροτήματος που έχει παραδοθεί στην εγκατάλειψη και τη φθορά. Η απάλειψή του από το διαχειριστικό σχέδιο μαζί με όλη την περιοχή συνοδείας που επιχειρείται τι ακριβώς εξυπηρετεί;
- Αξιοσημείωτο γεγονός βέβαια αποτελούν οι κατά περιόδους ανακοινώσεις του Δημάρχου Αγίου Νικολάου, που αποδελτιώνοντας επιλεκτικά τις προβλέψεις του διαχειριστικού σχεδίου της ομάδας του ΤΕΕ-ΤΑΚ, προτείνει τη φροντίδα μερικών από αυτές τις εγκαταστάσεις οι οποίες ενώ αφαιρούνται από το συνολικό διαχειριστικό σχέδιο της Σπιναλόγκας, παρουσιάζονται ως προσωπικές του πρωτοβουλίες, χωρίς να συνδέονται βέβαια με την περιοχή συνοδείας του διαχειριστικού σχεδίου του Μνημείου που τις ενέτασσε σε μια λογική ολοκληρωμένης αντιμετώπισης και προστασίας. Ενδεικτικά αναφέρω την οικία του γιατρού Γραμματικάκη, τις δεξαμενές νερού των χωριών και το φάρο του Αφορεσμένου (προσφάτως), που έχουν επιλεγεί και ανακοινώθηκαν με βάση κριτήρια που εξυπηρετούν και επικοινωνιακές σκοπιμότητες και όχι το συνολικό σχέδιο διαχείρισης της περιοχής συνοδείας από όπου με αυθαίρετο τρόπο προτείνεται να απαλειφθούν.
- Βλ. σχετικό δημοσίευμα στην εφημερίδα « Η Καθημερινή»,φ.29280, σ.13, της 6.07.2016.
*Μέλους της επιστημονικής ομάδας της Περιφέρειας Κρήτης και του ΤΕΕ-ΤΑΚ, για τη σύνταξη του φακέλου της Σπιναλόγκας για την UNESCO την περίοδο 2009-2014.
