Η  νοηματοδότηση των λέξεων κατά τη χρήση της γλώσσας στο γραπτό λόγο  είναι άμεσα συνδεδεμένη με τις κοινωνικές , πολιτικές και οικονομικές συνθήκες ....
Η νοηματοδότηση των λέξεων κατά τη χρήση της γλώσσας στο γραπτό λόγο
είναι άμεσα συνδεδεμένη με τις κοινωνικές , πολιτικές και οικονομικές συνθήκες ….

(Το παράδειγμα των πανελληνίων εξετάσεων.)

Τα πάντα εντέλει ανάγνωση επιδέχονται
Του μύρμηγκα η μυστηριώδης διαδρομή και της μελίσσης το βόμβισμα

Εκ του πλησίον- Ο. Ελύτης.

Η  νοηματοδότηση των λέξεων κατά τη χρήση της γλώσσας στο γραπτό λόγο είναι άμεσα συνδεδεμένη με τις κοινωνικές , πολιτικές και οικονομικές συνθήκες.

Ιδιαίτερα ευέλικτος  ο δημοσιογραφικός λόγος χρησιμοποιεί συχνά εκφωνήματα, λεκτικά σχήματα ή και λογοπαίγνια στοχεύοντας στην απήχηση του στο κοινό. Ο συντάκτης του κάθε κειμένου καταφεύγει κυρίως για τον τίτλο σε «εκμετάλλευση» ήδη γνωστών φράσεων από άλλα είδη λόγου, οι οποίες παραπέμπουν τους αναγνώστες σε σταθερές σημασιολογικές αναφορές. Ας  ξεκινήσουμε από την παραδοχή ότι κάθε κείμενο συγκροτεί μια ερμηνεία. Σε πολλούς αναγνώστες αυτό θεωρείται αυτονόητο, όμως η εμβάθυνση κάθε κειμένου δύναται να συμβάλει τόσο στην αλλαγή της συναισθηματικής τους  διάθεσης όσο και στη διατύπωση συνθετότερων σκέψεων, από όσες αρχικά φαίνονταν.

Σε κάθε κείμενο συναντώνται απαραίτητα δυο στοιχεία, η πρόθεση του συντάκτη και η αδιευκρίνιστη θέληση του αναγνώστη. Μέσα από τη διάταξη των λέξεων και φράσεων, όμως, στο συνταγματικό και παραδειγματικό  άξονα, τις επιλεγμένες σημασίες και τα λεξιλογικά μορφώματα, το κείμενο δύναται να μετασχηματίζεται παραμορφωτικά και ο συγγραφέας εστιάζοντας  μεγενθυντικά στο στοιχείο της επικαιρότητας που επιθυμεί,  να καθιστά  αναπόφευκτη τη μια και μοναδική ερμηνεία. Οι στερεότυπες εκφράσεις που συναντούμε στα γραπτά της καθημερινότητάς μας λόγω της επαναλαμβανόμενης παρουσίας τους, δημιουργούν ένα πλέγμα σημασιών και προδιαθέσεων, ικανών να επιβάλλουν την οπτική γωνία των γεγονότων.

Ας δούμε το παράδειγμα «σφαγή στις πανελλήνιες», όπου οι αρθρογράφοι χρόνια τώρα με τον τίτλο αυτό και τα κείμενα καθοδηγούν την κοινή γνώμη στο να αποκτά γνώση στα θέματα, τις απαντήσεις και τις βαθμολογίες των μαθητών που διαγωνίζονται για την εισαγωγή τους στα ΑΕΙ. Κάθε αναγνώστης φυσικά έχει την επιλογή να συμφωνήσει με το κείμενο ή να το απορρίψει, όμως η σχέση που έχει δομηθεί  μεταξύ του αρθογράφου και του αναγνώστη είναι τέτοια, που οδηγεί στη διαπίστωση πως «αφού τα γράφει αυτός που χρόνια ασχολείται με το θέμα, έτσι θα είναι» και  καταλήγουμε στο αποτέλεσμα αυτές οι στερεότυπες εκφράσεις να αποτελούν τους ελκυστές της διάθεσης του καθενός να ασχολείται με θέματα «άξια ενδιαφέροντος».

Η διαμορφωμένη αντίληψη, λοιπόν, λίγες ημέρες μετά τη λήξη των πανελληνίων εξετάσεων, της κοινής γνώμης πως τα «τέρατα» που συγκροτούν την Επιτροπή Εξετάσεων εμφορούνται από εκδικητικά αισθήματα απέναντι στους μαθητές, δεν την όρισε η λογική ερμηνεία των αναγνωστών, γιατί τότε θα κατέληγε σε άλλα συμπεράσματα και θα ξεπερνούσε τις επιβεβλημένες προσεγγίσεις.  Ένας αναγνώστης δημιουργικός μετά από μια μικρή σιωπή και παύση, αναδομεί το κείμενο και το αναδιατάσσει. Αντιλαμβάνεται δηλ. ότι οι εξετάσεις είναι ένα σύστημα κατάταξης των μαθητών στα πανεπιστήμια, η κλίμακα βαθμολογίας δύναται να υφίσταται αυξομειώσεις για διαφορετικούς λόγους κάθε φορά, οι λεγόμενες «βάσεις» των σχολών δεν αποτελούν σταθερό στοιχείο, η ευκολία ή η δυσκολία των θεμάτων αφορά το σύνολο των μαθητών, η εισαγωγή στα ΑΕΙ εξαρτάται από τις επιδόσεις, τις προτιμήσεις, τους αριθμούς των εισακτέων κλπ και εν πάσει περιπτώσει από ένα σύνολο παραγόντων που αλλάζουν και διαμορφώνονται κατά περίπτωση.

Ο στόχος παρόμοιων δημοσιευμάτων και εκφράσεων είναι η προσέλκυση αναγνωστών στη γνώμη των «επαϊόντων» και η ανατροφοδότηση εξ αυτού της επόμενης πανομοιότυπης διατύπωσης για τον ίδιο λόγο. Πρόταση μας είναι η δημιουργική ανάγνωση, η οποία επιτρέπει στη σκέψη να προχωρεί βαθύτερα, να αφαιρεί με μια δόση καχυποψίας το πληκτικό φορτίο του κειμένου και να οδηγείται στην κριτική αξιολόγηση.

Κι επειδή το παράδειγμα μας είναι επίκαιρο, ας το αναγνώσουμε έτσι ακριβώς. Οι πανελλήνιες εξετάσεις δεν είναι «σφαγείο», είναι απλά μια επινόηση κατάταξης των μαθητών, με προβλήματα  και αδυναμίες, αλλά και φέτος οι αριθμοί των εισακτέων θα καλυφθούν και τα Πανεπιστήμια θα υποδεχθούν αυτούς τους νέους ανθρώπους, όπως κάθε χρόνο!

Απέναντι στην εκρηκτικότητα της προσωρινής επικαιρότητας αντιτάσσουμε τη διαδικασία της αναγνωστικής απελευθέρωσης, της εμβάθυνσης και της νοητικής επεξεργασίας.

ΜΑΡΙΑ ΚΩΣΤΑΚΗ

ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ

Υ.Γ. Το κείμενο αυτό αφιερώνεται στους μαθητές μας και τις οικογένειές τους!

Print Friendly, PDF & Email

Από giorgos