Ο Σωκράτης, οι Νόμοι και …η πανδημία
Ο ανδριάντας του Σωκράτη, Θέση: Περίβολος Ακαδημίας Αθηνών, οδός Πανεπιστημίου 28 Έτος Κατασκευής: 1885 Υλικό Κατασκευής: Μάρμαρο Καλλιτέχνης: Λεωνίδας Δρόσης

Καιρό πολύ περιτριγυρίζει τη σκέψη μου ο πλατωνικός διάλογος «Κρίτων». Ο  λόγος που  καθιστώ τους φίλους αναγνώστες κοινωνούς αυτού του φιλοσοφικού κειμένου, είναι οι συνεχείς εκτροπές μιας μερίδας του κοινωνικού συνόλου από την ιδιότητα των πολιτών και παράλληλα  η όδευση  τους προς την παραβατικότητα ή τον εθισμό σ’ αυτήν καθώς και την προσπάθεια ιδεολογικού περιτυλίγματός της, ως δήθεν αναγκαίας ή επιτρεπτής.

Ο «Κρίτων», λοιπόν, που είναι ένας πρώιμος σωκρατικός διάλογος του Πλάτωνα, έχει ως βασικά θέματα τη δικαιοσύνη και τη σπουδαιότητα της υπακοής στους νόμους.

Ο Σωκράτης συνομιλεί με τον εύπορο μαθητή και φίλο του Κρίτωνα. Η συζήτηση γίνεται στο κελί, όπου βρίσκεται φυλακισμένος ο Σωκράτης, αναμένοντας την εκτέλεσή του. Ο Κρίτων προτείνει στον Σωκράτη να σώσει τον εαυτό του δραπετεύοντας από τη φυλακή. Ο Σωκράτης αρνείται και τονίζει ότι δεν πρέπει κανείς να αδικεί, ακόμα κι όταν αδικείται, αλλά ο Κρίτων αδυνατεί να καταλάβει την αδικία της δραπέτευσης, που προτείνει. Τότε  ο Σωκράτης επιστρατεύει ένα σπουδαίο εφεύρημα,   προσωποποιεί τους Νόμους, τους στήνει απέναντί του, τους δίνει  τον λόγο και εκείνοι εξηγούν ότι η παραβίαση των δικαστικών αποφάσεων- στην  περίπτωση του- οδηγεί στην καταστροφή της πόλης.

«Για πες μας, Σωκράτη, τι έχεις στον νου σου να κάνεις; Άλλο τίποτα ή σκέπτεσαι μ᾽ αυτό [50b] το έργο που αποτολμάς να αφανίσεις και μας τους Νόμους κι ολόκληρη την Πολιτεία, όσο σου περνάει από το χέρι; Ή φαντάζεσαι πως είναι δυνατόν να στέκεται όρθια και να μην έχει αναποδογυριστεί εκείνη η Πολιτεία, όπου οι αποφάσεις των δικαστηρίων δεν ισχύουν καθόλου, αλλά ακυρώνονται και καταργούνται από οποιονδήποτε πολίτη;»¹

Το ενδεχόμενο δηλαδή της σωκρατικής απόδρασης πρόκειται να σημάνει την ακύρωση της ισχύος των νόμων και ως εκ τούτου την καταστροφή της πόλης, καθότι η ύπαρξη των νόμων καθιστά το σύνολο της πόλης ευάρεστο (τίνι γὰρ ἂν πόλις ἀρέσκοι ἄνευ νόμων; 53a5): η παραβίαση του δομικού στοιχείου και ρόλου που διαδραματίζουν οι νόμοι για την πόλη, ωθεί στην αποδόμησή της· και λόγω της αποδόμησής της καταλήγει να μην είναι αρεστή.

Το κλείσιμο της επιχειρηματολογίας των Νόμων συνοδεύεται από μια παραινετική-προτρεπτική ώθηση προς τον φιλόσοφο. Έχοντας περαιώσει την έκθεση των επιχειρημάτων που αποσκοπούσαν στην απόδειξη του ἀδίκου (ἀδικεῖν) της σωκρατικής απόδρασης προδιαγράφουν τη δέουσα διαγωγή: η υπακοή και συμμόρφωση προς τις επιταγές των νόμων κρίνεται επιτακτική και είναι σε απόλυτη συμφωνία με τους ορισμούς του δικαίου.

Κι ενώ αυτά στον 21ο αι.  θα έπρεπε να αποτελούν τη βάση του κοινωνικού και πολιτισμικού μας παρόντος, η αντίθεση είναι πλήρης. Καθημερινά γινόμαστε μάρτυρες σωρείας παραβατικών και εγκληματικών συμπεριφορών, οι οποίες τείνουν να προσδιορίζουν και την ταυτότητα μας. Φόνοι, κλοπές, απάτες, οικονομικές ατασθαλίες κρατικών λειτουργών, πολύπλοκες διαδρομές παράνομης κερδοσκοπίας επιχειρήσεων και φυσικών προσώπων διανθίζουν την ειδησεογραφία, χωρίς να παραξενεύουν πια κανένα, αλλά κυρίως χωρίς να γίνεται συνείδηση η καταστροφή!

Και σα να μην έφταναν όλα αυτά, τα πασιφανώς επικίνδυνα και ξένα προς τις ανθρωπιστικές αξίες του κλασικού πολιτισμού, προστίθεται εσχάτως και η αδυναμία κατανόησης του κινδύνου ενός ευρέως κοινού, που αυθαιρετεί απέναντι σε μια πανδημία. Ενός κοινού που αποφασίζει μόνο του και καθ’ υπέρβαση κάθε αρμοδιότητας ότι μπορεί – παρά την απαγόρευση- να οργανώνει καρναβαλικές εκδηλώσεις, ενός κοινού που επιμένει – παρά τις οδηγίες- να συνευρίσκεται σε ομηγύρεις διασκέδασης, ενός κοινού που αδιαφορεί- παρά την πληροφόρηση- αν δημιουργεί προβλήματα υγείας σε άλλους, ενός κοινού που αρνείται να κατανοήσει ότι κλειστά σχολεία δεν σημαίνει γεμάτες παιδικές χαρές, ενός κοινού που έχει άποψη περί παντός επιστητού, που ασκεί κριτική στους άλλους, αλλά ουδέποτε στον εαυτό του, ενός κοινού με παντελή έλλειψη κοινωνικής αντίληψης, συνύπαρξης και υπακοής στους νόμους, ακόμα και σε έκτακτες συνθήκες.

Θλιβερή διαπίστωση η άγνοια πως η ποιότητα της δημοκρατίας και της ευνομούμενης πολιτείας καθορίζεται αυστηρά από τον τρόπο που οι πολίτες αντιλαμβάνονται  τις έννοιες της ευθύνης, της δικαιοσύνης, της πατρίδας και από το  πως τις τοποθετούν στην κλίμακα αξιών της ζωής. Θλιβερή επίσης η διαπίστωση της άγνοιας πως αν ζούμε σε επίφαση δημοκρατίας είναι πολύ εύκολο να ζήσουμε σύντομα σε κατάσταση τυραννίας και καταναγκασμού… Γιατί η έννοια της Δημοκρατίας είναι συνυφασμένη με τις έννοιες της Ελευθερίας και της Ευθύνης.

Στον πλατωνικό διάλογο οι Νόμοι υπενθυμίζουν  σε όλους πως «μητρός τε καὶ πατρὸς καὶ τῶν ἄλλων προγόνων ἁπάντων τιμιώτερόν ἐστιν πατρὶς καὶ σεμνότερον καὶ ἁγιώτερον [51b] καὶ ἐν μείζονι μοίρᾳ καὶ παρὰ θεοῖς καὶ παρ᾽ ἀνθρώποις τοῖς νοῦν ἔχουσι»². Τούτο οφείλουμε άπαντες με τη σημείωση πως πατρίδα δεν είναι μόνο τα γεωγραφικά όρια του κράτους μας, αλλά και η συντεταγμένη πολιτεία, η ευνομία, η δημοκρατία, το δίκαιο, τα δικαιώματα των άλλων, η κοινωνική ειρήνη, η ισότητα των πολιτών κλπ., δηλαδή ένα σύνολο πραγμάτων και ιδεών, αδιαπραγμάτευτο, πραγματικά ωφέλιμο για όλους στο πλαίσιο του πολιτικού και κοινωνικού γίγνεσθαι.

Είναι η ώρα να αναμετρηθούμε με τους εαυτούς μας!

ΜΑΡΙΑ ΚΩΣΤΑΚΗ

ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ

1.( πρωτότυπο κείμενο)ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Ἀλλ᾽ ὧδε σκόπει. εἰ μέλλουσιν ἡμῖν ἐνθένδε εἴτε ἀποδιδράσκειν, εἴθ᾽ ὅπως δεῖ ὀνομάσαι τοῦτο, ἐλθόντες οἱ νόμοι καὶ τὸ κοινὸν τῆς πόλεως ἐπιστάντες ἔροιντο· «Εἰπέ μοι, ὦ Σώκρατες, τί ἐν νῷ ἔχεις ποιεῖν; ἄλλο τι ἢ τούτῳ [50b] τῷ ἔργῳ ᾧ ἐπιχειρεῖς διανοῇ τούς τε νόμους ἡμᾶς ἀπολέσαι καὶ σύμπασαν τὴν πόλιν τὸ σὸν μέρος; ἢ δοκεῖ σοι οἷόν τε ἔτι ἐκείνην τὴν πόλιν εἶναι καὶ μὴ ἀνατετράφθαι, ἐν ᾗ ἂν αἱ γενόμεναι δίκαι μηδὲν ἰσχύωσιν ἀλλὰ ὑπὸ ἰδιωτῶν ἄκυροί τε γίγνωνται καὶ διαφθείρωνται;» τί ἐροῦμεν, ὦ Κρίτων, πρὸς ταῦτα καὶ ἄλλα τοιαῦτα; πολλὰ γὰρ ἄν τις ἔχοι, ἄλλως τε καὶ ῥήτωρ, εἰπεῖν ὑπὲρ τούτου τοῦ νόμου ἀπολλυμένου ὃς τὰς δίκας τὰς δικασθείσας προστάττει κυρίας εἶναι. [50c] ἢ ἐροῦμεν πρὸς αὐτοὺς ὅτι «Ἠδίκει γὰρ ἡμᾶς ἡ πόλις καὶ οὐκ ὀρθῶς τὴν δίκην ἔκρινεν;» ταῦτα ἢ τί ἐροῦμεν;

2.(μετάφραση) από τη μητέρα και από τον πατέρα κι απ᾽ όλους τους άλλους προγόνους το πιο πολύτιμο, το πιο σεβαστό, το πιο ιερό, το ανώτερο αγαθό είναι η Πατρίδα, [51b] σύμφωνα με την κρίση των θεών και των γνωστικών ανθρώπων;

Print Friendly, PDF & Email

Από giorgos