του Λεωνίδα Γ. Κουδουμογιανάκη
Ένα ερώτημα που πλανάται χρόνια τώρα και αναπαράγεται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, κυρίως τις μέρες των χριστουγεννιάτικων εορτών, είναι εάν είναι ελληνικό ή ξενόφερτο το έθιμο του στολισμού δένδρου τα Χριστούγεννα. Στις μέρες μας το στολισμένο έλατο, πεύκο ή κέδρος – ανάλογα με το τι δασικό δέντρο επικρατεί σε κάθε περιοχή – είναι το κατ’ εξοχήν σύμβολο των Χριστουγέννων. Πώς λοιπόν ξεκίνησε ο στολισμός ενός δέντρου τα Χριστούγεννα;
Στην αρχαία Ελλάδα παρόμοιο έθιμο υπήρχε, μόνο που το φυτό δεν ήταν έλατο, αλλά η Ειρεσιώνη. Η Ειρεσιώνη (από το είρος = έριον, μαλλίον) είναι κλάδος αγριελιάς (κότινος) στολισμένος με γιρλάντες από μαλλί λευκό και κόκκινο και τους πρώτους φθινοπωρινούς καρπούς (σύκα, καρύδια, αμύγδαλα, κάστανα, δημητριακά, κ.λ.π., εκτός του μήλου και του αχλαδιού). Ήταν έκφραση ευχαριστίας για την γονιμότητα του λήξαντος έτους και παράκληση συνεχίσεως της γονιμότητας και ευφορίας και κατά το επόμενο έτος και ήταν αφιερωμένη στην Αθηνά, τον Απόλλωνα και τις Ώρες (Ευνομία, Δίκη, Ειρήνη).
Την εβδόμη ημέρα του μηνός Πυανεψιώνος (22 Σεπτεμβρίου – 20 Οκτωβρίου, που ήταν ο πρώτος μήνας του νέου έτους), παιδιά των οποίων και οι δύο γονείς ζούσαν ,περιέφεραν την Ειρεσιώνη στους δρόμους της πόλης των Αθηνών τραγουδώντας τις καλένδες (κάλαντα) από σπίτι σε σπίτι, παίρνοντας το φιλοδώρημά τους από τον νοικοκύρη ή την κυρά και όταν έφθαναν στο σπίτι τους κρεμούσαν την Ειρεσιώνη πάνω από την εξώπορτά τους, όπου έμενε εκεί μέχρι την ιδία ημέρα του νέου έτους, οπότε, αφού τοποθετούσαν την νέα, κατέβαζαν την παλιά και την έκαιγαν. Άλλα παιδιά κρεμούσαν την Ειρεσιώνη πάνω από την θύρα του Ιερού του Απόλλωνος.
Η Ειρεσιώνη είναι ο πρόγονος του Χριστουγεννιάτικου δέντρου, έθιμο που μεταδόθηκε στους βόρειους λαούς από τους έλληνες ταξιδευτές οι οποίοι δεν καλλιεργούσαν ελαιόδεντρα και επέλεξαν να στολίζουν κλαδιά από δασικά δέντρα του τόπου τους.
Στο Βυζάντιο κατά την εορτή των Χριστουγέννων, κατά διαταγή του έπαρχου της (κάθε) πόλεως, όχι μόνο καθάριζαν τους δρόμους αλλά και στόλιζαν στύλους κατά διαστήματα με δενδρολίβανα, κλάδους μύρτου και άνθη εποχής. Πάντως η ανάμνηση του βυζαντινού Χριστουγεννιάτικου στολισμού με στεμμένους στύλους με δενδρολίβανα επιβίωσε στα Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα: «Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά ψηλή μου δενδρολιβανιά…».
Με τον ερχομό του Όθωνα στην Ελλάδα, οι ακόλουθοί του έφεραν μαζί τους και το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου, χωρίς όμως να φαντάζονται πως το κουβαλούσαν πίσω στον τόπο της καταγωγής του. Ήταν αυτό που στολίστηκε στα ανάκτορα του Όθωνα στο Ναύπλιο. Το έθιμο της Ειρεσιώνης υπήρχε πάντα στην ιστορική μνήμη των Ελλήνων, γι αυτό το λόγο το Χριστουγεννιάτικο δένδρο υιοθετήθηκε αμέσως.
Από τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο και έπειτα, μπήκε σιγά – σιγά σε όλα τα ελληνικά σπίτια. Εντωμεταξύ το Χριστουγεννιάτικο δέντρο άρχισε να εξαπλώνεται σε διάφορους λαούς, περνώντας ακόμα και στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού, μαζί με τους μετανάστες. Τα φωτάκια στο δέντρο εφευρέθηκαν από έναν Αμερικανό, τον Έντουαρντ Τζόνσον το 1882 στη Ν. Υόρκη, που στόλισε για πρώτη φορά ένα δέντρο με λάμπες ηλεκτρικού, αντικαθιστώντας τα κεριά και περιορίζοντας έτσι τα ατυχήματα (φωτιές).
Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, κυρίως νησιωτικές, στολίζεται το καραβάκι που ως έθιμο εμφανίστηκε λίγο μετά την τουρκοκρατία. Με την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού, οι Έλληνες προσπάθησαν να αναπτύξουν τη ναυτιλία και το εμπόριο. Έτσι, όταν κατά την περίοδο των Χριστουγέννων, οι ναυτικοί γύριζαν στα σπίτια τους για τις γιορτές, οι νοικοκυρές στόλιζαν ένα καράβι.
