Τον Ιανουάριο του τρέχοντος έτους συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από την κοίμηση του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη στο νησί του, τη Σκιάθο. Σε όλη του τη ζωή επέλεξε να είναι μοναχικός, εσωστρεφής και απόκοσμος και με την παράλληλη προσήλωση του στην Ορθόδοξη Εκκλησία και τη λειτουργική της παράδοση ομοίαζε με κοσμοκαλόγερο. Συνήθιζε να ψάλει στον Ι. Ναό Αγίου Ελισαίου ως δεξιός ψάλτης, στον ίδιο ναό έψαλε ως αριστερός ψάλτης ο εξάδελφός του Αλέξανδρος Μωραϊτίδης ενώ εφημέριος ήταν ο Άγιος παπα Νικόλας Πλανάς.
Στενότερα ηθογράφος στην αρχή, πλάτυνε με τον καιρό την ηθογραφία του και την τεχνική του, ώστε σήμερα να θεωρείται ότι αυτός εγκαινίασε τη διηγηματογραφία στον τόπο μας. Μέσα στα περισσότερα διηγήματα του περιγράφονται οι ρεματιές, οι χαράδρες, τα υψώματα του νησιού του, όσο και η θαλασσινή του διαμόρφωση με τ’ αμέτρητα λιμανάκια, τους γκρεμούς, τις σπηλιές, τις αμμουδιές, τ’ ακρογιάλια. Οι ήρωες του είναι ψαράδες, αγρότες, ιερωμένοι, μετανάστες, πολυφαμελίτες, εργένηδες, αναξιοπαθούσες χήρες, όμορφες ορφανές ή κακομούτσουνες μάγισσες. Και όταν δεν κάνει τέχνη τις παιδικές του αναμνήσεις, τότε παίρνει τα θέματα του από τη ζωή των φτωχογειτονιών της Αθήνας, όπου το εξωτερικό περιβάλλον περιγράφεται με αληθινή αγάπη προς τη φύση, αλλά ταυτόχρονα υπάρχει και μια εύστοχη διείσδυση στα βάθη του ψυχικού κόσμου των ηρώων του και γι’ αυτό πολλοί τον παρομοίωσαν με τον Ντοστογιέφσκι.
Για τον Παπαδιαμάντη είπαν κι έγραψαν πολλά, κυρίως μετά θάνατον. Ανθολογώ λίγα από αυτά:
- Β. Γαβριηλίδης: “Δεν είναι απλούς διηγηματογράφος, είναι πνευματικός και ηθικός εργάτης, αγωνιστής της προόδου, της ενημερώσεως, της δικαιοσύνης…”.
- Κ. Παλαμάς: “Ένα περιβόλι είναι ο κόσμος πού μας παρουσιάζει στις ιστορίες του (…). Παντού τα συγκεκριμένα και τα χειροπιαστά, ζωγραφιές των πραγμάτων, όχι άρθρα (…). Πρόσωπα, όχι δόγματα. Εικόνες, όχι φράσεις. Κουβέντες, όχι κηρύγματα, διηγήματα, όχι αγορεύσεις”.
- Π. Νιρβάνας: “Εκείνος πού θα δώσει μίαν ημέραν μακρινήν(…) την εικόνα του Παπαδιαμάντη, του πρώτου και μοναδικού της εποχής μας, δεν πρέπει να χωρίσει ποτέ τον συγγραφέα από τον άνθρωπον (…). Ο Παπαδιαμάντης δεν είναι γραμματάνθρωπος, είναι ποιητής…”.
- Γρ. Ξενόπουλος : “Ο Παπαδιαμάντης δεν εψεύτηκε ποτέ, δεν εμιμήθη ποτέ, δεν έπροσποιήθη ποτέ, δεν εκιβδηλοποίησε ποτέ. Έκοψε μόνον ολόχρυσα νομίσματα από το μεταλλείον της ψυχής του, της αγνής και αδιάφθορου (…). Η ψυχή του είναι καθαυτό η ρωμέικη λαϊκή ψυχή”
- Κώστας Αθάνατος: “μετά τον Σολωμόν μόνον ο Παπαδιαμάντης υπάρχει σοβαρός εις τα νεοελληνικά γράμματα”.
- Φώτος Πολίτης: “Έλλην γνήσιος και συγγραφεύς ισχυρός εχάρισε σελίδας εξόχου αγνότητος και ηθικής ρώμης…” “Μόνο ο Παπαδιαμάντης κι ο Σολωμός μας έδωσαν έργα με συνολική σύλληψη ζωής, λυτρωμένα από το τυχαίο και το επεισοδιακό”
- Πέτρος Χάρης: “Ό πεζογράφος που έμεινε όσο έπρεπε στην ηθογραφία, και προχώρησε όταν έπρεπε στην ψυχογραφία. Ο θαλασσογράφος. Ο ιδρυτής νέου λογοτεχνικού είδους, στα Ελληνικά γράμματα, της εορταστικής διηγηματογραφίας. Αυτός έδειξε στον πεζό μας λόγο το δρόμο της αληθινής δημιουργίας, που είναι η πορεία του αληθινού ανθρώπου.”
Αυτός είναι ο Παπαδιαμάντης. Ένας μεγάλος συγγραφέας και πνευματικός άνθρωπος, που έζησε έχοντας για συντροφιά την αγάπη του για τους φτωχούς ανθρώπους, τη φύση, τη θρησκεία και τις παραδόσεις, του λαού μας.
Στις 11 Αυγούστου στις 9.00 το βράδυ στο μυστηριακό και υποβλητικό χώρο της Ιεράς Μονής Κουφής Πέτρας, κάτω από το φως του Αυγουστιάτικου φεγγαριού, θα γίνουμε κοινωνοί της Παπαδιαμαντικής γραφής και ιδεολογίας σε ένα σύμπλεγμα λόγου και μουσικής που επιμελήθηκε ο ΠΑΟΔΑΝ με την εξαιρετική συνεργασία θαυμάσιων συμπολιτών μας- εθελοντών, σε μια προσπάθεια μνήμης και συλλογικής αυτογνωσίας.
Ευχαριστούμε εκ βαθέων τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη μας κ.κ. Νεκτάριο για την πατρική ευλογία του καθώς και την Ηγουμένη της Ιεράς Μονής αδελφή Αγαθαγγέλη με τη συνοδεία της για την εύχαρι υποδοχή της πρότασής μας.
Μαρία Κωστάκη,
Φιλόλογος
