Χρήστος Λεοντήςο Χρήστος Λεοντής μιλάει στον Λεωνίδα Κουδουμογιαννάκη

Ο Χρήστος Λεοντής αδιαμφισβήτητα είναι από τους σημαντικότερους σύγχρονους Έλληνες μουσικοσυνθέτες που έμαθε να λέει τα σύκα-σύκα και την σκάφη-σκάφη, το δίκιο-δίκιο και το άδικο-άδικο χωρίς να λαϊκίζει, πάντα με γνώμονα αυτό που η αναγκαία δημιουργική του μοναξιά του υπαγόρευε.

Είχα την τύχη, σε αφιέρωμα ραδιοφωνικού σταθμού της Ιεράπετρας για το έργο του Χρήστου Λεοντή στα πλαίσια του Φεστιβάλ Ερασιτεχνικού Θεάτρου Ιεράπετρας, να συζητήσω μαζί του. Σε εκείνη τη δημόσια συνομιλία μας μου απάντησε σε όλα τα ερωτήματα, τα περισσότερα των οποίων δημοσιεύω.

Την περίοδο της δεκαετίας του ’60 και ’70 κυριάρχησε το πολιτικό τραγούδι. Σήμερα σε μια περίοδο με Τρόικα, μνημόνιο και ενάμισι εκατομμύριο ανέργους δεν θα μπορούσε να υπάρξει κάτι ανάλογο;

Όλα τα τραγούδια στην ουσία είναι τραγούδια πολιτικά με την ευρύτερη έννοια. Πολιτικό είναι το τραγούδι που αντιμάχεται την εξουσία. Αυτό που έρχεται σε αντίθεση και κόντρα με την εξουσία. Η εξουσία κυνηγάει το εφικτό στις καλύτερες περιπτώσεις, ενώ η τέχνη κυνηγάει το ανέφικτο. Από τη φύση τους είναι δυό έννοιες αντιμαχόμενες μεταξύ τους. Δεν μπορεί να συνυπάρχει τέχνη με τη πολιτική. Εκ των πραγμάτων είναι ευνοϊκή η θέση της τέχνης. Δεν βάλλεται από συμφέροντα. Είναι άδολη η τέχνη. Λέει τα πράγματα με το όνομα τους. Λέει ο Αριστοφάνης στις Σφήκες. «Πρέπει από εδώ και πέρα να τιμάτε τους ποιητές που με ήθος φροντίζουν το καλό το δικό σας γιατί χωρίς δόλο λένε την σκέψη τους φανερά και όποιος θέλει  και ακούει και έχει αυτιά μπορεί να ακούσει».

Τα ΜΜΕ προβάλουν σήμερα το έργο σας;

Παλιότερα υπήρχε η ΕΡΤ την οποία δυστυχώς έκλεισαν βλακωδώς. Όπως καταλαβαίνετε και όπως καταλαβαίνουμε όλοι μας, θέλουν να φτιάξουνε σταθμούς που να εκφράζουνε των ισχυρών τις θέσεις και την προπαγάνδα. Ζούνε μόνο με τα ψεύδη και με την προπαγάνδα για να εξυπηρετούνε τον δικό τους σκοπό. Χορτάσαμε στα ψεύδη. Ένα μέσο για την προπαγάνδα είναι ασφαλώς και οι σταθμοί. Στο δε ζήτημα της μουσικής αυτοί έχουνε μια λίστα συνήθως αμερικανικά ή αμερικανοτραφή τραγούδια. Ένα ολόκληρο κίνημα μουσικής που έγινε εδώ στην χώρα μας πριν πενήντα χρόνια ήταν μοναδικό στον κόσμο με την εμφάνιση του Θεοδωράκη και πιο μπροστά του Χατζηδάκη. Εμείς, η επόμενη γενιά όπου φέραμε την μουσική στον κόσμο, φέραμε την ποίηση στον κόσμο, φέραμε μια άλλη λογική.

Το τραγούδι δεν είναι μόνο όπα! Είναι και σκέψη και καρδιά. Είναι και αγωγή και ψυχαγωγία. Δεν είναι εκτόνωση.

 

Ο κόσμος περιμένει πολλά από τον καλλιτεχνικό κόσμο, από τον κόσμο του πνεύματος. Να βγει μπροστά με τον λόγο και την μουσική. Τα μέσα ενημέρωσης μπαίνουν εμπόδιο σε αυτή την προσπάθεια;

Πόσα χρόνια είναι η νέα λεγόμενη ελεύθερη ραδιοφωνία; Ποια ελεύθερη; Όταν πρωτοβγήκε ο πρώτος ραδιοφωνικός σταθμός της Αθήνας ο 9,84FM, τότε πήγε ο Έβερτ να καταλάβει το Λυκαβηττό. Την περίοδο εκείνη ήταν ο πρώτος μη κρατικός ραδιοφωνικός σταθμός. Εγώ εκείνη την περίοδο έγραφα στα ΝΕΑ μια στήλη «ο τόνος του νεύματος». Έλεγα τα εξής. Ποια ελεύθερη ραδιοφωνία; Πως μπορεί να είναι ελεύθερη όταν λένε όλοι τις ίδιες ειδήσεις, τα ίδια τραγούδια, την ίδια λογική, τις ίδια διαφημίσεις. Εγώ βλέπω με μεγάλη καχυποψία όλο αυτό που πάει να γίνει. Δες τε το μετά από 30 χρόνια τι ρόλο παίζουνε οι σταθμοί. Βλέπετε πόσο εύκολα με τα σημερινά μέσα μπορεί κανείς να στήσει ένα σταθμό και να αρχίσει να μεταδίδει. Εμάς μας έχουνε αποκλείσει. Δεν υπάρχει περίπτωση να ακούσετε Θεοδωράκη, Χατζηδάκη, Μαρκόπουλο ή εμένα, το Λοΐζο, το Ξαρχάκο, τον Μούτση. Όλους αυτούς που δημιούργησαν την καινούργια κατάσταση στο τραγούδι.

Λίγο μας έπαιζε η ΕΡΤ. Την έκλεισαν και αυτή. Αυτά δεν είναι τυχαία πράγματα. Από την άλλη βλέπετε νέα παιδιά εικοσάρηδες που τυχαίνει να μπούνε μέσα σε μια συναυλία μας και διερωτούνται: Πού είναι αυτά τα τραγούδια; Ψάξτε τα λέω. Υπάρχει στο Ιντερνέτ που είναι η μόνη πηγή και θέλω να πω στους νέους. Γιατί τα περιμένετε από τους καλλιτέχνες; Και εγώ περιμένω από τον κόσμο! Ο κόσμος είναι που θα αποδεχθεί το ένα ή το άλλο. Η σχέση είναι αμφίδρομη. Εμείς το κίνημα αυτό (του πολιτικού τραγουδιού) το δημιουργήσαμε την στιγμή που το ζήτησε όλος ο λαός. Εμείς είμαστε εκφραστές. Υπήρχε μια σχέση αμφίδρομη και στους δύο. Αν σήμερα ο νέος θέλει ας ψάξει.

Πάρτε παράδειγμα την δραματική δήλωση του Θεοδωράκη πριν από ένα μήνα που λέει ότι: «Πολιτικά αισθάνομαι νεκρός». Είναι δυνατόν ένας άνθρωπος ό οποίος στήριξε ένα λαό όρθιο με το έργο του, με την ζωή του, με εικονικές εκτελέσεις για να  τον έχουν οι διάφοροι για τίποτα και τους έχουμε στα πόδια μας ακόμη.

Αυτός είναι ο Κολοκοτρώνης! Αυτός είναι ο Ρήγας! Ο Μανώλης ο Γλέζος  είναι πρότυπο αντίστασης. Ο άνθρωπος έκανε μια ολόκληρη πράξη και τον λοιδορούν.

 

Τότε που ξεκινήσατε βρήκατε πόρτες ανοικτές ή ήταν δύσκολο όπως και σήμερα;

Το ίδιο δύσκολο ήταν διότι πάντα προσπαθείς στον αγώνα να ανακαλύψεις την λαϊκή συνείδηση. Αυτό είναι το ζητούμενο στις τέχνες. Δεν είναι εκ των προτέρων κανείς να παραβιάσει ανοιχτές πόρτες. Ψάχνεις να βρεις. Η αδιαφορία δεν μπορεί να σου φέρει κανένα αποτέλεσμα. Αυτό που κάνουνε στα νέα παιδιά, να προσπαθούνε να τα οδηγήσουνε στην παραίτηση, ενώ ο δρόμος είναι στον αγώνα για την δική τους αξιοπρέπεια για την δική τους ζωή.

 

Υπήρξαν άνθρωποι που σας βοήθησαν να περπατήσετε μουσικά, σας έδωσαν ένα βήμα;

Δεν ήμασταν οι άκρως προνομιούχοι άνθρωποι, είμαστε και εμείς γέννημα και θρέμμα της κοινωνίας αυτής. Η διαφορά μας, που μας έδωσε αυτή την ώθηση, ήταν το ότι σκύψαμε, αγαπήσαμε τους συνανθρώπους μας, δώσαμε το χέρι μας στους συνανθρώπους μας. Αυτό το κατάλαβαν και έκαναν και αυτοί το ίδιο. Αυτό μας έδωσαν και μας δίνουν δύναμη.

Πήγα πριν από ένα-δυο μήνες  στην Καλαμάτα και έκανα μια συναυλία και χάλασε ο κόσμος εκεί στο Κάστρο. Εκεί έβλεπες νέα παιδιά και ρωτούσαν: Μα που είναι αυτά τα τραγούδια; Ψάξτε!  Μην σας ανοίγουν το στόμα και σας ρίχνουν μέσα σκουπίδια. Κλείστε το στόμα.

 

Έχετε δηλώσει ότι αγαπάτε περισσότερο το τραγούδι από τον εαυτό σας. Είναι μεγάλη δήλωση.

Όταν δουλεύεις και έχεις υπέρταση και δεν σταματάς και δουλεύεις πάνω στο τραγούδι, δεν σε ενδιαφέρει ο εαυτός σου. Οι τέχνες χρειάζονται καλογερίστικη αφοσίωση. Χρειάζονται πολύ δουλειά και πολύ σκέψη. Συνηθίζεις λοιπόν σ’ αυτή την δουλειά σε αυτή την πορεία και πια σου γίνεται ένα.  Γίνεται κυρίαρχο στοιχείο στη ζωή. Δεν σε ενδιαφέρει πια τόσο πολύ μόνο αν σε πονάει το πόδι σου πολύ τότε θα πάς στο γιατρό. Οι μικρόπονοι  δεν σε απασχολούν. Αυτοί φθείρουν και τη ζωή σου.

 

Υπάρχουν τραγούδια που αγαπήσατε και δεν τα έχετε γράψει εσείς;

Βέβαια, πολλά τραγούδια. Ζηλεύω το κάθε ωραίο τραγούδι και ας μην το έχω κάνει εγώ.

 

Μουσική για θέατρο εξακολουθείτε να γράφετε; Υπάρχουν σήμερα σκηνοθέτες που μπορείτε να δουλέψετε;

Δυστυχώς δεν υπάρχουν. Δυστυχώς οι νέοι σκηνοθέτες απέχουν παρασάγγας και έχουν μια νοοτροπία καριερίστικη. Έχω ακούσει πολλούς να βρίζουνε τον Κουν νομίζοντας με αυτό τον τρόπο κερδίζουνε πόντους. Δεν είναι έτσι τα πράγματα. Βέβαια δεν αποκλείω ότι υπάρχουν πολλοί νέοι εικοσιπέντε έως τριάντα ετών που μπορούνε να οργανώσουνε μια παράσταση με ταλέντο και με αγάπη. Βεβαίως υπάρχουν στην νεότερη γενιά που δεν έζησαν τον Κουν. Ενώ η λίγο προγενέστερη τον έζησε λίγο και κατάλαβε ότι τους χαλάει την δουλειά. Τα νέα παιδιά έχουν άλλη εικόνα για τους δημιουργούς, όπως ήτανε ο Ροντίδης, ο Μινωτής. Τους έχουν διαβάσει αυτούς και έχουνε αλλιώτικα σκεφτεί.

Έχει περάσει η εποχή των πολύ καλών τραγουδιστών;

Υπάρχουν πολλοί καλοί τραγουδιστές σήμερα, νέα παιδιά και κοπέλες. Το ζήτημα για αυτούς είναι το ρεπερτόριο όπου εκλέγουν να κρατούν σε ένα επίπεδο.

Υπάρχει ρεπερτόριο σήμερα;

Έτσι και έτσι. Δεν θα έπρεπε να επαναπαυθούν στην συνήθεια τους. Βαριούνται να ξεσυνηθίσουνε αφενός και αφετέρου πιστεύω ότι οι νέοι πρέπει να αποκτήσουν ιδεολογία. Χωρίς ιδεολογία δεν γίνεται τίποτα.

 

Είναι φιλότιμος ο λαός μας;

Ο λαός μας είναι πολύ φιλότιμος. Με το τόσο δα είναι ευχαριστημένος. Είναι πολύ φιλότιμος, εργατικός και περήφανος και τον έχουνε κάνει ζήτουλα, ζητιάνο. Δεν είναι ζητιάνος ο ελληνικός λαός. Φτωχοί ήμασταν και είμαστε. Είναι αξιοπρεπής ο φτωχός, είναι νοικοκύρης. Ο ζήτουλας συνήθισε να είναι άρπαγας.

 

Μπορεί σήμερα να γίνει ανατροπή;

Ο κόσμος φοβάται και ιδιαίτερα εμείς εδώ στην Κρήτη. Πάρτε όλα αυτά τα χρόνια που ψηφίζουνε στις εκλογές τα τελευταία πενήντα έτη. Εδώ στην Κρήτη φαίνεται τα πράγματα είναι λιγάκι περίεργα και το λέω από αγάπη «βρίζοντας». Ψηφίζουμε σήμερα και νομίζουν ότι ψηφίζουν το Βενιζέλο. Το ζείτε εσείς. Τι θα πει Βενιζελικός, τι θα πει λαϊκός; Λένε εγώ είμαι Βενιζελικός. Τι διακυβέρνησης έχουμε; Ποια είναι η διαχείριση του πλούτου; Από εκεί θα δεις το σύστημα. Φοβούνται να πούνε ότι αυτός είναι ο καπιταλισμός. Σας αρέσει δεν σας αρέσει η λέξη αυτό είναι. Βάλτε το στο μυαλό σας ότι έτσι είναι τα πράγματα. Αν θέλετε το ανατρέπεται με όποιο τρόπο νομίζεται. Ανατρέψτε τον με όποιο τρόπο νομίζεται. Αλλά δεν είναι ούτε ο καλός άνθρωπος ο κυβερνήτης ούτε κακός άνθρωπος. Είναι ποια συμφέροντα εξυπηρετεί. Ποια είναι τα συμφέροντα του λαού. Σε ότι αφορά να βγούνε οι καλλιτέχνες μπροστά. Το έργο υπάρχει. Ας σκύψει λοιπόν ο καθένας που ενδιαφέρεται. Μπορεί να βρει τα πρότυπα του. Ποιος εμποδίζει σήμερα ένα νεαρό να ακούσει τα τραγούδια του Θεοδωράκη; Δεν μπορείς να πηγαίνεις στα σκυλάδικα και να είσαι ανυποψίαστος.

Έχω γράψει κάποια τραγούδια του Ρήγα. Ο Ρήγας έγραφε. «Η Πατρίς είναι υποχρεωμένη να βρίσκει εργασία για τον καθένα». Είναι υποχρέωση του κράτους να βρίσκει εργασία. Εδώ κάνουν το αντίθετο. Οι ανατροπές θα πρέπει να είναι καίριες και να μην φοβηθεί ο κόσμος. Δηλαδή με τα ίδια μέσα δεν μπορείς να κάνεις δουλειά. Πρέπει να τα ανατρέψεις. Πρέπει η παραγωγή να φύγει και να πάει στους εργαζόμενους.
Print Friendly, PDF & Email

Από manos