Ήτανε νέοι ,ήτανε νέοι, ήταν παιδιά
και έτυχε να ῾ναι και καλή σοδειά
Μ. Αναγνωστάκης
Διακινείται γύρω μας εδώ και πολλά χρόνια ένα ερώτημα, θεωρώ ιδιοτελές, αν πράγματι έχουν λόγο και νόημα για το παρόν και το μέλλον οι αγώνες και οι θυσίες του παρελθόντος και μάλιστα όταν αυτές δεν συναρτώνται με άμεσα αποτελέσματα στον πολιτικό βίο της χώρας . Η άποψη εξάλλου πως κάθε αγώνας ,όταν είναι άνισος υλικά, στερείται λογικής, γιατί το αποτέλεσμα είναι προδιαγεγραμμένο αποτελεί για κάθε εποχή το κυρίαρχο επιχείρημα όσων θέλουν να μειώσουν τις αντιστάσεις των κοινωνιών απέναντι σε κάθε είδους κυριαρχία καθώς και πρόφαση για τη μη συμμετοχή ή απαλλαγή από την ενοχή της μη συμμετοχής.
Λόγω της επικαιρότητας των ημερών θα επικεντρωθώ στην εξέγερση του Πολυτεχνείου το Νοέμβρη 1973, για την οποία αμέσως μετά υπήρξε- και υπάρχει ακόμα- προσπάθεια από διάφορους κύκλους να συκοφαντηθεί και να ακυρωθεί, για ευνόητους λόγους. Σαράντα επτά χρόνια μετά, μπορούμε χωρίς σκοπιμότητες με καθαρό βλέμμα να δούμε και να αξιολογήσουμε τα γεγονότα.
Η δικτατορία διανύει τον έβδομο χρόνο της κυριαρχίας της και η μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών συνεχίζει να ζει κανονικά τη ζωή της. Υπάρχουν μικρές μειοψηφίες που αντιστέκονται με ποικίλους τρόπους ως οργανωμένες ομάδες και λίγα άτομα που αποφασίζουν να πεθάνουν για την ελευθερία και τη δημοκρατία. Ενδεικτικά αναφέρω τον Αλέκο Παναγούλη, τον Σάκη Καράγιωργα και τον φοιτητή στη Γένοβα Κώστα Γεωργάκη.
Και μέσα σε αυτή τη σκοτεινιά νέοι και νέες αποφασίζουν να διαμαρτυρηθούν άοπλοι ενάντια στο καθεστώς. Το έναυσμα δόθηκε από τους φοιτητές, αλλά στο Πολυτεχνείο συμμετείχαν και εργάτες, αγρότες, μαθητές. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών μετά το πόρισμα Τσεβά, η πλειοψηφία των εξεγερμένων βρίσκεται σε ηλικία από 16 μέχρι 33 χρονών και πιο συγκεκριμένα από τις 866 συλλήψεις που έγιναν μετά την εισβολή οι 475 ήταν εργάτες και οικοδόμοι, οι 317 ήταν φοιτητές ενώ οι 74 ήταν μαθητές γυμνασίου.
Είναι γεγονός πως σε μεγάλο βαθμό οι συμμετέχοντες στο Πολυτεχνείο δεν ήταν κομματικά ενταγμένοι, αν λάβουμε υπόψη τις συνθήκες που επικρατούσαν υπό το καθεστώς της δικτατορίας, με τις φυλακίσεις και τις εξορίες των πολιτικά ενεργών πολιτών, τις απαγορεύσεις οργανώσεων και κομμάτων, καθώς και τη διαφορετικότητα του πολιτικού σκηνικού της εποχής προ δικτατορίας. Σε μία προσπάθεια να ερευνηθεί η πολιτική σύνθεση των εξεγερμένων, η Α. Μαντόγλου καταγράφει τις εξής πολιτικές ομάδες μόνο ανάμεσα στους φοιτητές: «1. Οι φοιτητές του ΚΚΕ [με τις διάφορες εσωτερικές κατηγοριοποιήσεις ανά σχολές,2. Οι φοιτητές του ΚΚΕ εσωτερικού, 3. Οι φοιτητές του ΠΑΚ, 4. Οι φοιτητές του ΕΚΚΕ, 5. Οι φοιτητές της ΟΜΛΕ, 6. Οι φοιτητές της ΟΣΕ, 7.Φοιτητές που δεν εκπροσωπούνταν μέσα από την ιδεολογία των πιο πάνω κομμάτων ή οργανώσεων (φοιτητές της αριστεράς, της δεξιάς, του κέντρου, ή αναρχικοί). Οι τελευταίοι δεν διαφαίνεται να εκπροσωπούνται με κάποιον τρόπο στις συνελεύσεις και στη Συντονιστική Επιτροπή (ΣΕ 5 ΚΚΕ, 7 ΚΚΕ Εσωτερικού, 10 ανένταχτοι της επαναστατικής αριστεράς, 2 της ΟΣΕ, 1 των «Μπολσεβίκων», 1 της ΠΠΣΠ, 1 τροτσκιστής και οι 2 εργάτες)
Στις 14-17 Νοεµβρίου στο Πολυτεχνείο στήθηκε μια δηµοκρατική νησίδα στην καρδιά της δικτατορίας, με γενικές συνελεύσεις, εκλογή Συντονιστικής Επιτροπής και ομάδες εργασίας, ενώ τα ξηµερώµατα της Πέµπτης 15 Νοεµβρίου τέθηκε σε λειτουργία και άρχισε να εκπέµπει ο ραδιοσταθµός, με εμβέλεια σε ολόκληρο το λεκανοπέδιο. Στις 11 το βράδυ της 16ης Νοεµβρίου ο Παπαδόπουλος έδωσε εντολή να επέµβει ο στρατός. Πριν εκπνεύσει η τελευταία προθεσµία που δόθηκε για την αποχώρηση των εξεγερμένων, περίπου στις 3 π.µ της 17ης Νοεµβρίου, το άρµα του Γουνελά έπεσε µε ταχύτητα στην πύλη του Πολυτεχνείου, παρασύροντας όσους είχαν ανεβεί στα κιγκλιδώµατα και τσακίζοντας τα πόδια της Ρηγοπούλου. Το τανκ κινήθηκε στον περίβολο. Το πανεπιστηµιακό άσυλο καταλύθηκε με τον πιο απάνθρωπο τρόπο. Στη θυσία αυτή οφείλεται το άρθρο 16 του Συντάγµατος και ο εκτελεστικός Ν 1268/82 ο οποίος αντικαταστάθηκε από τον Ν 3549/2007 και καθιέρωσε το «πανεπιστημιακό άσυλο».
Τα πρώτα αποτελέσματα της εξέγερσης μπορεί να μην ήταν άμεσα, γιατί δεν οδήγησαν στην πτώση της δικτατορίας, ήταν εξαιρετικά οδυνηρά σε πολλούς πολίτες εξαιτίας της τρομοκρατίας που ακολούθησε και φυσικά δεν ανέκοψαν την εξέλιξη των τραγικών γεγονότων στην Κύπρο. Ωστόσο μακροπρόθεσμα το Πολυτεχνείο, ως ιδέες και διεκδικήσεις, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην περίοδο της αποκατάστασης της δημοκρατίας το 1975 και εξής.
Πολλοί κανόνες που βρίσκονται σήµερα διατυπωµένοι στο ελληνικό Σύνταγµα, είναι εµπνευσµένοι από την αρνητική εµπειρία της δικτατορίας και από το «έπος» του Πολυτεχνείου. Αρκεί να αναφερθούν εκτός από το άρθρο 16 και το πανεπιστηµιακό άσυλο , που πρόσφατα καταργήθηκε, η απαγόρευση των βασανιστηρίων και οποιασδήποτε προσβολής της ανθρώπινης αξιοπρέπειας (άρθρο 7 παρ.2), ο σεβασµός της ανθρώπινης αξίας (άρθρο 2 παρ. 1), η τιµωρία των σφετεριστών της εξουσίας (άρθρο 120 παρ.3), η συµπλήρωση του δικαιώµατος αντίστασης (άρθρο 120 παρ.4) «Η τήρηση του Συντάγµατος επαφίεται στον πατριωτισµό των ελλήνων, που δικαιούνται και υποχρεούνται να αντιστέκονται µε κάθε µέσο εναντίον οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει µε τη βία»
Το Πολυτεχνείο δεν είναι µόνο παρελθόν, αλλά παρόν και µέλλον. ∆εν είναι µόνον σηµείο ιστορικής αναφοράς, αλλά παρέχει, εφόσον το εξετάσουμε αντικειμενικά, το µέτρο και τα κριτήρια για τη σύγχρονη και τη µελλοντική πολιτική ζωή του τόπου μας. Η εξέγερση αυτή γέννησε πρότυπα συµπεριφοράς, αυτοθυσίας και ήθους, χρήσιµα όχι µόνο σε δύσκολες καταστάσεις, αλλά και σε περιόδους ομαλότητας. Η ανωνυµία της προσφοράς και της θυσίας αποτέλεσε σύµβολο και παράδειγµα ήθους , ανεξάρτητα από μεμονωμένες προσπάθειες εκμετάλλευσης. Έδειξε το δρόμο της κοινωνικής συνοχής, της αλληλεγγύης, των δικαιωμάτων, της διεκδίκησης της κοινωνικής δικαιοσύνης, όσα δηλαδή πρεσβεύει η πραγματική δημοκρατία, ως πολίτευμα στη σύγχρονη εκδοχή της. Παράλληλα αποτελεί τείχος προστασίας απέναντι σε οποιονδήποτε επίδοξο σφετεριστή της εξουσίας επισημαίνοντας ότι το δικαίωµα αντίστασης αποτελεί κοινωνική συνείδηση διαµορφωµένη στην ιστορική εµπειρία.
Εν κατακλείδι η εξέγερση του Πολυτεχνείου δεν εκπέμπει ένα, αλλά ολόκληρη δέσµη μηνυμάτων, που αντέχουν στο χρόνο και επιβεβαιώνουν το λόγο του ποιητή Κ. Κλείτου:
«Τα γεγονότα δεν έχουνε διαστάσεις την ώρα που τελούνται
τις αποχτούνε με τον χρόνο κι όλα είναι γύρω σου
σαν να μην είναι
άλλωστε έτσι γράφεται κι η Ιστορία τελικά πρέπει να μάθεις
πως καμιά θυσία δεν πάει χαμένη»
ΜΑΡΙΑ ΚΩΣΤΑΚΗ
ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
*Ο. Ελύτη, Άξιον Εστί, Ανάγνωσμα τρίτο, η μεγάλη έξοδος
Εικ. Χαρακτικό Β. Κατράκη
Βιβλιογραφία:
Μάντογλου Α., Η εξέγερση του Πολυτεχνείου Οδυσσέας, Αθήνα 2007
Μαρία Χριστοφή, Πολυτεχνείο ’73: Πέρα από τη φοιτητική εξέγερση…
ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ,ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, Οκτώβριος 2011
ΑΝ∆ΡΕΑΣ Γ. ∆ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ, ΤΟ ΕΠΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ, και η Αντίσταση του Ελληνικού Λαού, Λευκωσία, 2011
