Συνέντευξη με μια Ελιά: Το Πολύ στο Λίγο, Λόγος περί Συνοχής - ΑΝΑΣΤΑΣΙΜΟΣ
Τις φωτογραφίες της τράβηξε ο Μανόλης Τσαντάκης κατά τη διάρκεια της συνέντευξης. Στην πρώτη ποζάρει η ελιά ακούγοντας τον ύμνο στη χαράς του Μπετόβεν, αναθυμούμενη τα παιδικά της χρόνια στην Μινωική Κρήτη

Συνοδοιπόρος του Τσαντάκη, αφουγκράστηκα μαζί του τους ψιθύρους της φύσης, αποκαθάρθηκα από την οικοπεδική θεώρησή της, τη θαύμασα ως τροφό, δασκάλα, μούσα. Έτσι είδα και τις ελιές του, τροφούς, δασκάλες, μούσες και βάλθηκα να μάθω τη γλώσσα τους. Η πρώτη  συνέντευξη με την υπερχιλιόχρονη Ελιά, συνέβη το έτος 3 π.Κ. (προ Κορωνοϊού). Εν όψει της σημερινής εκδήλωσης ξαναμίλησα με την ελιά. 

Η παρουσίαση μας έχει δύο μέρη. Στο πρώτο επιλέξαμε μερικά, αυτοβιογραφικά αποσπάσματα από την πρώτη συνέντευξη και στο δεύτερο την απάντηση της Ελιάς σε επίκαιρο αγωνιώδες ερώτημά μας…

Στις χιλιετίες σου Ελιά λέγε τι είδες; Ποιος σου έδωσε το όνομα, Πόθεν αυτό το “λάμβδα”;

Γονιούς έχω τον άνεμο και το χώμα, συνήθως νοτισμένο από νερό, κάποτε όμως πυρωμένο κι από λάβα.  Με βάφτισαν ο ήλιος κι ο λαός. Εξ ου αυτό το λάμβδα. 

Θυμάμαι ιστορίες της γιαγιάς ελιάς, που τις είχε ακούσει κι αυτή από τη γιαγιά της, εκείνη ήξερε ακόμα τη γλώσσα των βράχων. Όπως μας βλέπεις εμάς αθάνατες, έτσι βλέπουμε κι εμείς τους βράχους, αθάνατος όμως κανείς, μήτε η γη, μήτε ο ήλιος.

Εκατομμύρια χρόνια πριν, η γη ήταν σαν καζάνι, πότε κόχλαζε. πότε πάγωνε. Πότε ο τόπος τούτος ενώνονταν με την ξηρά και πότε η θάλασσα βάθαινε και γίνονταν νησί απομονωμένο, όπως είναι σήμερα. Όταν η γύρω θάλασσα ήταν ρηχή περνούσαν εδώ ζώα, όταν βάθαινε τα ζώα εγκλωβίζονταν, η βλάστηση δεν τους έφτανε και εξαφανίζονταν. Πριν 8 εκατομμύρια χρόνια εξαφανίστηκε το δεινοθήριο που βρήκατε στην Αγια Φωτιά Σητείας. Ίσως οι μορφές που παίρνω κάποτε -πολλές μας έχει απαθανατίσει ο Τσαντάκης στο βιβλίο του, να φέρνουν σ’ εκείνες τις μορφές των προϊστορικών ζώων.  Έχω το λόγο μου που στα λέω αυτά, έχετε στρεβλή γνώση της Ιστορίας, νομίζετε πως η ζωή αρχίζει και τελειώνει με τον άνθρωπο.

Και στην Κρήτη πως βρέθηκες;

Αυτά τα θυμάμαι καλύτερα, η οικογένεια μου τα ‘ζησε, κάποια κι εγώ η ίδια. Εσύ δεν τα ξέρεις καλά γιατί πέρασαν εκατοντάδες γενιές ανθρώπων από τότε.

Μαζί πρέπει να ‘ρθαμε. Ήρθαμε λένε κι εμείς και σεις από τη Φοινίκη. Δεν έχει και σημασία μετά από τόσα χρόνια. Πατρίδα μου πάντως λογιάζω την Κρήτη.

Μου ταίριαξε αυτός ο τόπος, μας ταίριαξε και στους ανθρώπους και στις ελιές.  Και μεις μεταξύ μας καλά ταιριάξαμε, καλά περάσαμε, παράπονο δεν έχω. Με προσέχατε και σας πρόσεχα, μου δίνατε και σας έδινα. Μου φτιάχνατε τράφους για να ‘χω χώμα και νερό, μ’ αλαφρώνατε απ’ τον καρπό και τους ξερούς κλώνους. Χαιρόμουν με τη χαρά σας, να νοστιμίζω το φαΐ σας, να φωτίζω τα σπίτια σας, να ζεσταίνω τις παραστιές σας,  να σας λούζω με μοσχοσάπουνα, να μετέχω στους έρωτές σας αλείφοντας μυρωδικά τα κορμιά σας. Φτιάξαμε μαζί έναν πολιτισμό, τέτοιο δεν ξανάδα, καμιά σχέση με όσα ζήσαμε μετά, με όσα ζούμε σήμερα. Κι οι ανταλλαγές μας τότε, το εμπόριο με άλλους λαούς, δίκαιο, win-win που λέτε.

Τότε έμαθα και για την Αίγυπτο. Σπουδαίος πολιτισμός κι αυτός, δεν λέω, μα δεν μου πήγαινε, δε ρίζωσα εκεί, ούτε κι εσείς ριζώσατε, κάνατε τις δουλειές σας κι επιστρέφατε. Εκεί Φαραώ, εδώ μητριαρχία, ειρήνη με μια έννοια, εκεί ιεραρχικές σχέσεις, αυστηρές, βούρδουλας με μαστίγιο από δέρμα ρινόκερου, εδώ γλέντι και χαρά, παιχνίδια κι ακροβατικά, εκεί έργα φαραωνικά, μεγαλεπήβολα κι ανούσια, για να πιστέψει ο λαός πως είναι θεοί ο Χέοπας και οι άλλοι Φαραώ, εδώ μετρημένα έργα, με γούστο πάντα, για τις ανάγκες σας κι η τέχνη σας ανάγκη κι αυτή, να χαίρεται πάντα και το μάτι, δεν έλειπε από τα ανάκτορα, μα ούτε κι από τα πιθάρια.

Σαν σε όνειρο θυμάμαι τη γιαγιά μου που έλεγε αλλιώς την ιστορία των πρωτοπλάστων. Η αμαρτία δεν ήταν το ότι άκουσαν τον κατηραμένον όφιν και γεύτηκαν τον απαγορευμένο καρπό, αλλά αμαρτία ήταν η απληστία, το ότι διατάραξαν την ισορροπημένη σχέση τους με τη φύση και άρχισαν να σωρεύουν καρπούς περισσότερους καρπούς απ’ ότι χρειάζονταν. Κι αφού απογύμνωσαν τα δέντρα άρχισαν να κλέβουν ο ένας τους καρπούς του άλλου. Μ’ αυτά και μ’ αυτά οι άνθρωποι  δημιουργήσατε έναν κόσμο ανασφαλή με τεράστιες ανισότητες και απίστευτα οπλοστάσια, ικανά να αφανίσουν τη ζωή όλων μας στον πλανήτη. Άλλοι πεινούν κι άλλοι πετούν τις τροφές. Η απληστία δεν είναι αμαρτία, είναι ύβρις.

Ελιά, ο κόσμος έχει έρθει τα πάνω-κάτω από την προηγούμενη φορά που μιλήσαμε. Πανδημία, Πόλεμος, πυρηνικές απειλές… Βλέπεις φως πουθενά;

Καλέ μου φίλε, αν ήθελα να παραστήσω την Πυθία θα σου πρότεινα τούτο το χρησμό, “αναζήτησε το πολύ στο λίγο”. Μη συνοφρυώνεσαι, δεν θα σ’ αφήσω έτσι, θα εξηγήσω.

Ζείτε μια μεταιχμιακή εποχή, δεν το καταλαβαίνετε. Εγώ που έζησα τη μητριαρχία, τη δουλοκρατία, τη φεουδαρχία μπορώ να σας πω πως και το τωρινό σύστημα ψυχορραγεί. Αέναη ανάπτυξη δεν είναι εφικτή σε ένα πλανήτη πεπερασμένο. Κοντεύετε να πιστέψετε πως είναι ευκολότερο να αλλάξετε το νόμο της βαρύτητας από τους νόμους της αγοράς. Δεν ξέρω πως θα ΄ναι το νέο σύστημα,  ξέρω όμως πως θα χαρακτηρίζεται από συνοχή. Αυτήν σας ζητώ προτρέποντας σας να αναζητάτε το πολύ στο λίγο.

Μετά την τροφοσυλλογή και τη μητριαρχία πορευτήκατε “αναζητώντας το πολύ στο περισσότερο”,  διαμορφώσατε ένα κατακτητικό τρόπο ζωής βασισμένο στην απληστία, εθιστήκατε σ΄ αυτόν. Βαρύ πολιτικό ναρκωτικό, η απεξάρτηση δύσκολη, γι’ αυτό σας προτρέπω να αναζητάτε την ευτυχία στη λιτότητα και στη συνοχή, να αλλάξετε όσο μπορείτε οι μεγάλοι, μα κυρίως να γαλουχήσετε με αυτές τις αξίες τα παιδιά, αλλάζοντας τον προσανατολισμό της εκπαίδευσης. Δε σου μιλώ ηθικολογικά, τη λογική σου μόνο επικαλούμαι.

Κοίτα τη γη, τον ήλιο, το φεγγάρι, τους πλανήτες. Τι σχήμα έχουν; Σφαιρικό. Γιατί; Γιατί η σφαίρα είναι το σύμβολο της συνοχής στο χώρο. Δοθείσης επιφανείας η σφαίρα περικλείει το μεγαλύτερο όγκο. Η φύση διδάσκει τη συνοχή, αλλά αυτό στη στερεομετρία δεν το μάθατε. Τώρα όμως που θα πείτε το ψωμί ψωμάκι είναι καλό να ξέρεις πως αν σου δώσουν ένα κομμάτι πανί και σου πούνε να αποθηκεύσεις όσο περισσότερο αλεύρι μπορείς σφαιρικό σχήμα πρέπει να δώσεις στο πανί σου.

Κι ο πατριώτης σας ο Κορνάρος δάσκαλος της συνοχής είναι, ξέρετε απ’ έξω τον Ερωτόκριτο αλλά το μάθημα συνοχής του το προσπεράσατε. Και δεν εννοώ μόνο τη γραμματολογική συνοχή του Ε, να είναι ταυτόχρονα, ποίημα ερωτικό, επικό, έμμετρο μυθιστόρημα και θεατρικό έργο με εξαιρετικά επίκαιρο φιλοσοφικό και πολιτικό νόημα. “Στου κύκλου τα γυρίσματα …” Όπως η σφαίρα, έτσι και ο κύκλος είναι το σύμβολο συνοχής στο επίπεδο. Αν σου δώσω ένα κομμάτι σπάγκο και σου πω φτιάξε το σχήμα που θα περικλείσει τη μεγαλύτερη επιφάνεια, κύκλο πρέπει να φτιάξεις. Ούτε κι αυτό το μάθατε στη γεωμετρία, γενικά δεν μαθαίνετε να βλέπετε τα πράγματα, σφαιρικά, ολοκληρωμένα. Αυτό που μαθαίνετε στο σχολείο είναι να επιδιώκετε όχι τον κύκλο, που ως σύμβολο συνοχής μόνο φαύλος δεν είναι, αλλά τις μονοδιάστατες γραμμικές επεκτάσεις μη συνεκτικών γνώσεων και βαθμών. Σφαίρα και κύκλος έχουν μέτρο, έχουν το π, το 3,14 ή ευθεία γραμμή δεν έχει μέτρο, στοχεύει στο ρεκόρ, στο άπειρο στην απληστία, στην ύβρη.

Συνέντευξη με μια Ελιά: Το Πολύ στο Λίγο, Λόγος περί Συνοχής - ΑΝΑΣΤΑΣΙΜΟΣ
Τη δεύτερη την υπέδειξε η Ελιά στον Τσαντάκη ως σχόλιο για τον πόλεμο. Είναι παρμένη στην πολύπαθη παραλία του Κουρεμένου.

Αλλά και την προηγμένη τεχνολογία σας, πρέπει να τη βάλετε να υπηρετήσει την συνοχή, όχι τις ανισότητες, όχι τα όπλα. Τον κύκλο, το σχήμα του χορού μιας εορτάζουσας κοινωνίας, όχι την ατέρμονα γραμμή που στη μια της άκρη έχει κροίσους τουρίστες για το φεγγάρι και στην άλλη άμοιρους πνιγμένους μετανάστες στη Μεσόγειο.

Οι συνθήκες είναι ώριμες, αλλά το τοξικό μυαλό του σύγχρονου ανθρώπου, δυσκολεύεται να το δει. Τι κι αν πνίγονται πλέον και οι εύποροι του Βορρά από τις κλιματικές πλημμύρες. Κι ο πόλεμος, τι άλλο είναι ο πόλεμος, από την ακύρωση της συνοχής, οι καταστροφές, οι ξεριζωμένοι, μα είναι κυρίως το θανατικό του πολέμου που την ακυρώνει.

Σε τούτη τη μεταιχμιακή εποχή, επείγει να αφαιρέσετε παρωχημένα ιδεολογικά ρούχα, εθνικούς και θρησκευτικούς φονταμενταλισμούς. Δεν καταλαβαίνουν σύνορα και θρησκείες τα συνήθη πλέον ακραία καιρικά φαινόμενα, οι πανδημίες, τα Τσερνόμπιλ, ούτε και οι μεταναστευτικές ροές που προκαλούνται από τις ακραίες ανισότητες. Συναισθανθείτε επιτέλους πως η μοναδική υπηκοότητα όλων σας είναι η ανθρώπινη και αναζητήστε αιχμές ενότητας, συνεννόησης, συμβιβασμού. Πάλι συνοφρυώνεσαι; Άκου λοιπόν τον Αμος Όζ; “Ο συμβιβασμός είναι συνώνυμο της ζωής. Το αντίθετο του συμβιβασμού δεν είναι η ηθική ή η ιδεολογική ακεραιότητα, το αντίθετο του συμβιβασμού είναι ο φανατισμός, ο θάνατος. ”Σκέψου  και τη ρήση του Γκάντι,  πως η γη παράγει αρκετά για να ικανοποιήσει τις ανάγκες κάθε ανθρώπου, όχι όμως την απληστία του, σκέψου και τον Ενρίκο Μπερλινγκουέρ, που πρότασσε τη δίκαιη λιτότητα, λιτότητα όχι ανάπτυξη

Όμως αρκετά με τη θεωρία. Θα σου προτείνω μια άσκηση. Πες την άσκηση λιτότητας, άσκηση αποτοξίνωσης, αν και θα διαπιστώσεις πως είναι μάλλον άσκηση ευτυχίας. Πάρε τους φίλους σου τους γευσιγνώστες και πάτε σε ένα παραλιακό μαγαζί και παραγγείλετε μόνο λαδόντακο, άντε με ένα καραφάκι ρακί ή λίγο κρασάκι και κουβεντιάσετε τούτο το μικρό απόσπασμα του Αισχύλου από την τραγωδία του “Αγαμέμνων”. Να θυμάσαι ότι ο Αισχύλος θεωρούσε ύψιστο έργο του ότι πολέμησε  τους Πέρσες στο Μαραθώνα, αλλά νοιάστηκε και για την Περσίδα μάνα γράφοντας τους “Πέρσες”.

“Να μου λείπουν τα πεδία των μαχών

και η δόξα που αιμορραγεί χρυσάφι

μολυσμένο απ την πλεονεξία

δεν θέλω να σκλαβώσω ούτε να σκλαβωθώ.

Ένα παραθυράκι θέλω σπίτι μου

να μπαίνει ελεύθερα το φως

να φωτίζει λεύτερες καρδιές.”

Αντώνης Ανηψητάκης

[1] Διαβάστηκε στο πλαίσιο 15λεπτου δρώμενου στα εγκαίνια των εκδηλώσεων γευσιγνωσίας λαδιού που έγινε στη Σητεία την Τετάρτη 6/4/22. Σημειώνω ότι η συντριπτική πλειοψηφία των επισήμων σε μια συγχρονισμένη χορευτική φιγούρα από το παρακμιακό χορόδραμα “Ανειλημμένες Υποχρεώσεις” αποχώρησε από την αίθουσα αμέσως μετά τους χαιρετισμούς απαξιώνοντας το λόγο της χιλιόχρονης ελιάς.

Print Friendly, PDF & Email

Από giorgos