Αφορμή για τον παρόν κείμενο αποτέλεσε η δημοσίευση από την ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ (22/10/2022), στον κύκλο των ένθετων αφιερωμάτων της με τίτλο «Το αποτύπωμα της λογοτεχνίας στην Ασφάλεια», του φακέλου του Νίκου Καζαντζάκη που είχε ανοίξει η Ασφάλεια, προφανώς τιμητικά για τη συμπλήρωση των 65 χρόνων από το θάνατό του.
Είναι γνωστό σε όλους ότι ο Καζαντζάκης εξ αρχής δεν μένει στατικός, περιπλανιέται στον κόσμο με τις ανησυχίες της σκέψης του και τις αγωνίες των ερωτημάτων του. Γεννημένος το 1883 στο Ηράκλειο στα τέλη του 19ου αιώνα ζει τις τελευταίες επαναστάσεις της Κρήτης και την απελευθέρωσή της από τους Τούρκους, σπουδάζει Νομικά στην Αθήνα, εκπονεί διατριβή στον Nietzsche, παρακολουθεί διαλέξεις του Bergson στο Παρίσι, επιστρέφει στην Ελλάδα και το 1910 εμπνέεται από τον Ίωνα Δραγούμη ενώ το 1919 διορίζεται από τον Ελευθέριο Βενιζέλο γενικός διευθυντής του υπουργείου Περιθάλψεως και αναλαμβάνει τον επαναπατρισμό 150.000 Eλλήνων από τον Kαύκασο, το 1922-1923 ζει στη Βιέννη, όπου μαθαίνει τον βουδισμό και μελετά τον Freud, το 1924 περνάει από την Ασίζη της Ιταλίας, όπου μαγεύεται από τον Άγιο Φραγκίσκο, το 1926 πηγαίνει στη Ρώμη για να πάρει συνέντευξη από τον Mussolini, το 1927 μεταβαίνει στη Pωσία και γοητεύεται από τη μορφή του Lenin, το 1928 μιλάει με τον Panait Istrati, το 1935 ταξιδεύει στην Ιαπωνία και στην Κίνα, το 1936 βρίσκεται στην εμφυλιοπολεμική Iσπανία ως ανταποκριτής της «Καθημερινής», το 1945 στέλνεται στην Kρήτη για την καταγραφή των γερμανικών θηριωδιών, ενώ το 1946 εγκαταλείπει οριστικά την Ελλάδα, πρώτα για το Παρίσι, όπου αναλαμβάνει θέση στην UNESCO, και έπειτα για την Αντίμπ, όπου ριζώνει .
Ο Νίκος Καζαντζάκης φεύγει από τη ζωή στις 26 Οκτωβρίου 1957 στο νοσοκομείο του Freiburg, με διάγνωση λευχαιμίας και στη συνέχεια επιδημία ασιατικής γρίπης ,σε ηλικία 74 ετών. Κηδεύεται στο Ηράκλειο στις 5 Νοεμβρίου με πλήθος κόσμου να τον συνοδεύει στους δρόμους της πόλης!
Αυτόν τον άνθρωπο η Κρατική Ασφάλεια τον «φακελώνει», τον θεωρεί επικίνδυνο και τον κατονομάζει ως «ἐμφορούμενο ὑπό ἀριστερῶν φρονημάτων». Ο φάκελος που διασώζεται-υπάρχει περίπτωση να καταστράφηκαν έγγραφα της προηγούμενης περιόδου στο εντελώς αψυχολόγητο κάψιμο των φακέλων το 1989-ξεκινάει το 1945. Οι αναφορές είναι διαρκείς περί των «ἀναρχικῶν καί άριστερῶν του ἰδεῶν» και με βάση αυτούς τους χαρακτηρισμούς δεν του χορηγείται η δυνατότητα να ταξιδέψει στην Αμερική.
Στο παιχνίδι αυτό του κράτους εμπλέκονται και πολίτες οι οποίοι σε εμπιστευτικές επιστολές ενημερώνουν την κυβέρνηση για προσωπικές συνομιλίες και απόψεις του Καζαντζάκη όσο βρίσκεται στη Γαλλία. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση μιας κυρίας εξ’ Αθηνών η οποία με επιστολή της στον πρωθυπουργό Αλ. Παπάγο το 1954 τον πληροφορεί ότι ο Καζαντζάκης μίλησε στο ραδιοφωνικό σταθμό της Μόσχας σύμφωνα με δημοσίευμα της γαλλικής εφ. HUMANITE, και τον προτρέπει να δηλώσει στη Σουηδική Ακαδημία ότι είναι ανεπιθύμητος για το βραβείο Nobel. Έκπληξη προκαλεί η ενέργεια του Παπάγου να διαβιβάσει την επιστολή σ την Ασφάλεια «δια ενημέρωσιν τοῦ φακέλλου του καί παρακολούθησιν ἐν καιρῶ», αντί να την πετάξει στο καλάθι των αχρήστων, λόγω του γελοίου περιεχομένου της …
Στο χορό των επιθέσεων προστίθεται και ο εθνικόφρων τύπος δια της ΕΣΤΙΑΣ(1953-54), η οποία θεωρεί όνειδος τη διαφήμιση από το ΕΙΡ του έργου του «ἐρυθροῦ συγγραφέως Ν. Καζαντζάκη, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος» με το οποίο έγινε αφορμή «νά διαπιστωθεῖ ἃπαξ πόσο ἐπικίνδυνος εἶναι διά τήν Ἑλλάδα», ενώ η Εκκλησία της Ελλάδος με απόφαση της Συνόδου(1955) ζητά από τα αρμόδια υπουργεία Δικαιοσύνης, Παιδείας και Εσωτερικών να απαγορευτεί η κυκλοφορία των έργων ΚΑΠΕΤΑΝ ΜΙΧΑΛΗΣ, ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΠΕΙΡΑΣΜΟΣ & Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΞΑΝΑΣΤΑΥΡΩΝΕΤΑΙ
Η υπόθεση του βραβείου Nobel αποτελεί μια ιδιαίτερη ενότητα σε όλη αυτή τη θλιβερή κατάσταση. Σύμφωνα με το αρχείο για τα βραβεία Νόμπελ, ο Καζαντζάκης προτάθηκε εννέα χρονιές, με συνολικά δεκατέσσερις διαφορετικές προτάσεις και σε δύο από αυτές συνυποψήφιος με τον Άγγελο Σικελιανό. Κι όμως, η εθνικόφρων Ελλάς « έδωσε μάχες», ώστε ν’ αποφευχθεί η βράβευσή του, κάθε φορά. Παράδειγμα: το 1952 ακαδημαϊκοί κύκλοι, με επικεφαλής τον Σπύρο Μελά, κατάφεραν να ακυρώσουν την υποψηφιότητα του με παρεμβάσεις αθλιότατες στη Σουηδία, ενώ το ίδιο συνέβη και το 1956, όπου τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς είχε αποσπάσει το βραβείο Ειρήνης στην απονομή του οποίου η Ελλάδα έλαμψε διά της απουσίας της.
Το ίδιο διάστημα στο εξωτερικό ο Καζαντζάκης απολαμβάνει την εκτίμηση του παγκόσμιου κοινού. Ο «Ζορμπάς» μπαίνει στη λίστα των δέκα καλύτερων βιβλίων του 1953 στις ΗΠΑ και τιμάται το 1954 με το βραβείο καλύτερου ξένου βιβλίου στη Γαλλία. Ο Καζαντζάκης βρίσκεται πλέον σε καθημερινή επαφή με εκδότες, μεταφραστές και λογοτεχνικούς ατζέντηδες, δίνει συνεντεύξεις σε εφημερίδες, περιοδικά, ραδιοφωνικούς και τηλεοπτικούς σταθμούς. Το 1957 ο μεγάλος γαλλικός εκδοτικός οίκος Plon αναλαμβάνει την έκδοση των «Aπάντων» του και οργανώνει σειρά εκδηλώσεων στο Παρίσι προς τιμήν του, μια μεγάλη συνέντευξή του στον Pierre Sipriot μεταδίδεται σε έξι συνέχειες από το γαλλικό ραδιόφωνο, ενώ η ταινία του Jules Dassin «Celui qui doit mourir», στηριγμένη στο μυθιστόρημα «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», προβάλλεται στο κινηματογραφικό φεστιβάλ των Καννών, κλπ.
65 χρόνια μετά τον θάνατό του, ο Νίκος Καζαντζάκης παραμένει ο πλέον διάσημος και πολυδιαβασμένος Έλληνας λογοτέχνης παγκοσμίως! είναι Οικουμενικός !
Η μισαλλοδοξία, η μικρόνοια, η ανοησία, η έλλειψη ηθικών φραγμών και ο εγκλωβισμός σε αντιδημοκρατικές λογικές της τότε Πολιτείας και των πάσης φύσεως «εχθρών» του φαντάζουν σήμερα στους περισσότερους φαιδρές και ανάξιες λόγου!
Κι όμως η απόρριψη της υποψηφιότητας του ποιητή Τίτου Πατρικίου από την Ακαδημία Αθηνών, εν έτει 2022, φέρνει στο νου τις σκοτεινές πλευρές των πραγμάτων.. . Βέβαια η Ιστορία καταγράφει τους σπουδαίους στο διηνεκές και διαγράφει με συνοπτικές διαδικασίες τους ασήμαντους!
ΜΑΡΙΑ ΚΩΣΤΑΚΗ
ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
Υ.Γ. Για λόγους δικαιοσύνης οφείλουμε να διευκρινίσουμε τα εξής:
1. το Οικουμενικό Πατριαρχείο και η Εκκλησία της Κρήτης δεν συμμετείχε στην προσπάθεια δίωξης του Καζαντζάκη, αντίθετα επικρίθηκε από τους Ελλαδίτες για τη στάση της και κυρίως από τον Αυγουστίνο Καντιώτη
2. Τεράστιο ήταν το κύμα συμπαράστασης στον συγγραφέα από τα προοδευτικά κόμματα της εποχής, πολιτικές νεολαίες, κοινωνικές οργανώσεις, Συλλόγους και Δημοτικά συμβούλια.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Θ. Αγάθος, ο διεθνής Έλληνας Νίκος Καζαντζάκης, εφ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ,16/11/2014
Κ. Αρκουδέας, Το χαμένο Νόμπελ, Αθήνα, 2015
Εφ. Των Συντακτών, Νίκος Καζαντζάκης, Διεθνώς αναγνωρισμένος, κυνηγημένος στη χώρα του, 22/10/2022
