Είμαι γυναίκα.
Ο άλλος
άνθρωπος.
Ο ίδιος
άνθρωπος.
Όρκος μου, να
βγω απ’ το περιθώριο των ταμπού της Ιστορίας…
Μαρία Δημητρούκα
Η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 8 Μαρτίου, σε ανάμνηση μιας μεγάλης εκδήλωσης διαμαρτυρίας που έγινε στις 8 Μαρτίου του 1857 από εργάτριες κλωστοϋφαντουργίας στη Νέα Υόρκη, για τις απάνθρωπες συνθήκες εργασίας (δεκαπεντάωρο) και τους χαμηλούς μισθούς τους. Η αστυνομία επιτέθηκε και διέλυσε βίαια το πλήθος των λευκοντυμένων γυναικών, όμως το εργατικό κίνημα είχε ήδη γεννηθεί. Δυο χρόνια αργότερα, οι γυναίκες που συμμετείχαν στις κινητοποιήσεις οργάνωσαν το πρώτο εργατικό σωματείο γυναικών και συνέχισαν τον αγώνα τους.
Το 1908 παρήλασαν 15.000 γυναίκες στους δρόμους της Νέας Υόρκης ζητώντας δεκάωρο εργασίας, καλύτερους μισθούς και δικαίωμα ψήφου. Υιοθέτησαν το σύνθημα “Ψωμί και τριαντάφυλλα”, με το ψωμί να συμβολίζει την οικονομική ασφάλεια και τα τριαντάφυλλα την καλύτερη ποιότητα ζωής.
Η ιδέα για τον εορτασμό αυτό προέκυψε στις αρχές του 20ού αιώνα. Το έναυσμα, όμως, είχε δοθεί αιώνες πριν, με τη « Λυσιστράτη» του Αριστοφάνη να πρωτοστατεί σε μια ιδιόμορφη αντισυμβατική απεργία, προκειμένου να τελειώσει ο πόλεμος των ανδρών. Πρώτη φορά επίσημα καταγράφηκε στο ημερολόγιο από το Σοσιαλιστικό Κόμμα των ΗΠΑ στις 28 Φεβρουαρίου 1909. Ο εορτασμός της καθιερώθηκε το 1910 με πρόταση της Γερμανίδας σοσιαλίστριας Clara Zetkin κατά τη διάρκεια της Δεύτερης Διεθνούς, ενώ ο ΟΗΕ συμπεριέλαβε την 8η Μαρτίου στον κατάλογό του το 1975.
Στη Νεοελληνική επικράτεια η θέση της γυναίκας ήταν υποδεέστερη των ανδρών σε όλα τα επίπεδα. Χρειάστηκαν πολλοί αγώνες για πολλά χρόνια από γυναίκες και άνδρες για να καθιερωθεί η ισότητα των δυο φύλων.
Στο Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος ή Σύνταγμα της Επιδαύρου, 1822, ορίζεται «όλοι οι Έλληνες εισίν όμοιοι ενώπιον των νόμων» παραλείποντας παντελώς τις Ελληνίδες, οι οποίες είχαν μάλιστα συνεισφέρει εξίσου στον αγώνα για την ανεξαρτησία .
Το 1844 στο πρώτο Σύνταγμα της Ελλάδας, ορίζεται επίσης στο άρθρο 3 ότι « οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του Νόμου». Το αυτό εξακολουθεί και στο Σύνταγμα του 1864, όπου αναγνωρίζεται ως αδιαμφισβήτητη πολιτειακή αρχή το δικαίωμα της ψήφου όλων των ανδρών. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1920 θεωρούνταν δεδομένο ότι μόνον οι άνδρες είχαν δικαίωμα να μετέχουν στις εκλογικές διαδικασίες, ενώ η γυναικεία ψήφος εθεωρείτο «πράγμα επικίνδυνον, άρα αποκρουστέον».
Στις 5 Φεβρουαρίου 1930, τελικά, αναγνωρίστηκε το δικαίωμα (μόνο) του εκλέγειν για τις Ελληνίδες. Δεν έλειπαν ωστόσο οι περιορισμοί, αφού το δικαίωμα ψήφου ίσχυε μόνο για τις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές και αφορούσε μόνο στις εγγράμματες γυναίκες, που είχαν συμπληρώσει το 30ο έτος της ηλικίας τους. Έτσι, για πρώτη φορά οι γυναίκες ψήφισαν στις δημοτικές εκλογές της 11ης Φεβρουαρίου 1934. Χρειάστηκε μια εικοσαετία και πολλές προσπάθειες στη συνέχεια για να ψηφίσει η Ελληνική Βουλή το νόμο 2159 στις 28 Μαΐου 1952, ο οποίος παραχώρησε ίσα πολιτικά δικαιώματα στις γυναίκες. Ωστόσο δεν ασκείται το δικαίωμα στις προσεχείς εκλογές του Νοεμβρίου, αφού δεν είχαν ενημερωθεί οι εκλογικοί κατάλογοι. Λίγους μήνες αργότερα, σε επαναληπτικές εκλογές που διεξήχθησαν στη Θεσσαλονίκη, εξελέγη η πρώτη γυναίκα βουλευτής.
Στις 5 Φεβρουαρίου 1930, τελικά, αναγνωρίστηκε το δικαίωμα (μόνο) του εκλέγειν για τις Ελληνίδες. Δεν έλειπαν ωστόσο οι περιορισμοί, αφού το δικαίωμα ψήφου ίσχυε μόνο για τις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές και αφορούσε μόνο στις εγγράμματες γυναίκες, που είχαν συμπληρώσει το 30ο έτος της ηλικίας τους. Έτσι, για πρώτη φορά οι γυναίκες ψήφισαν στις δημοτικές εκλογές της 11ης Φεβρουαρίου 1934. Χρειάστηκε μια εικοσαετία και πολλές προσπάθειες στη συνέχεια για να ψηφίσει η Ελληνική Βουλή το νόμο 2159 στις 28 Μαΐου 1952, ο οποίος παραχώρησε ίσα πολιτικά δικαιώματα στις γυναίκες. Ωστόσο δεν ασκείται το δικαίωμα στις προσεχείς εκλογές του Νοεμβρίου, αφού δεν είχαν ενημερωθεί οι εκλογικοί κατάλογοι. Λίγους μήνες αργότερα, σε επαναληπτικές εκλογές που διεξήχθησαν στη Θεσσαλονίκη, εξελέγη η πρώτη γυναίκα βουλευτής.
Ως απόρροια αυτής της δυστοκίας και της άρνησης αναγνώρισης της ισότητας των φύλων σε πολιτικό επίπεδο, είναι και το καθεστώς της εργασίας που ισχύει για το γυναικείο πληθυσμό και οι ανισότητες που το ακολουθούν ως προς τις αμοιβές, τα ωράρια, τους περιορισμούς των επαγγελμάτων, τον εξαναγκασμό στα οικιακά καθήκοντα, τις παρενοχλήσεις, κλπ., και νομοτελειακά στην κοινωνική και οικογενειακή υποβάθμιση, γάμος, προίκα, ανοχή στην ενδοοικογενειακή βία, ένδυση, δημόσια παρουσία γενικά.
Στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες τα πράγματα λειτούργησαν ταχύτερα, οι Φιλανδές, για παράδειγμα, αποκτούν το δικαίωμα της ψήφου το 1906, οι Γερμανίδες, οι Ολλανδές και οι Σουηδές το 1919, οι Αγγλίδες χωρίς περιορισμούς το 1928, οι Γαλλίδες, σχετικά καθυστερημένα, το 1944 και οι Ιταλίδες το 1945.
Μόλις στο Σύνταγμα του 1975, δηλ. μετά τη δικτατορία, καθιερώνεται για πρώτη φορά ρητά η ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών καθώς και η αρχή της ίσης αμοιβής για εργασία ίσης αξίας.
Πολύ αργότερα, το 1983, με δυο νόμους κατοχυρώνεται η ισότητα στις οικογενειακές και επαγγελματικές σχέσεις.
Παρακολουθούμε στις μέρες μας, όμως, να έχουν χαθεί τα πολιτικά και αγωνιστικά μηνύματα αυτής της επετείου. Οι λόγοι του εορτασμού εξαφανίστηκαν μέσα στον καταιγισμό του life style, της κατανάλωσης, του ατομισμού και του δήθεν.
Η ημέρα αυτή εξαντλείται σε δωράκια, ως άλλη ημέρα του Βαλεντίνου, σε εξόδους σε νυχτερινά κέντρα και άλλα παρόμοια.
Ωστόσο, περιστατικά που σημειώνονται καθημερινά γύρω μας, στην επαγγελματική, οικογενειακή και κοινωνική ζωή μας, αποδεικνύουν την ανάγκη προβολής της μνήμης, της τιμής και της συνέχισης των αγώνων των γυναικών, για ένα κόσμο χωρίς διακρίσεις, για ένα κόσμο που τα ανθρώπινα δικαιώματα να αποτελούν κεκτημένο!
Γύρνα, κορίτσι μου,
Ύφανε την κλωστή
Της μοίρας σου.
Η ζωή σου βρίσκεται στο εργαστήρι…
Β. Χάρα
ΜΑΡΙΑ ΚΩΣΤΑΚΗ
ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
