Του Πρωτ. Ευαγγέλου Παχυγιαννάκη
Η πρωταρχική σημασία του επιθέτου πονηρός, ως προς το σώμα είναι εκείνου που υποφέρει πόνους, του πιεζόμενου και ταλαιπωρούμενου, του βασανισμένου. Αργότερα πήρε την έννοια εκείνου που βρίσκεται σε αθλία κατάσταση, του άχρηστου, του ανωφελή και τελευταία κατάντησε να έχει την έννοια του δολίου, του πανούργου, του κρυψίνου, του απατεώνα, του διαβολεμένου. Και πονηρία, κοινώς πονηριά, είναι η ιδιότητα του πονηρού: η κακία, η μοχθηρία, η φαυλότητα, η μηχανορραφία, η χαμέρπεια, η ποταπότητα, η απάτη.
Όλα αυτά τα φθοροποιά στοιχεία που εμφωλεύουν στον ψυχικό κόσμο του ανθρώπου δεν είναι συστατικό της φύσεως του ανθρώπου, αλλά αποτέλεσμα της προαιρέσεώς του.
Ο άνθρωπος πλάστηκε από τον Θεό με όλες εκείνες τις αρετές που στολίζουν τον άνθρωπο και τον κάνουν πραγματικό άνθρωπο κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση του Δημιουργού του. Επομένως η κακία και όλα αυτά που τη συναποτελούν όπως και η πονηριά, δεν είναι συστατικό της φύσεώς μας, αλλά αποτέλεσμα της προαιρέσεώς μας. Και επειδή εκείνος που έχει υπερβολική κακία και έχθρα προς τον Θεό και τον άνθρωπο είναι ο διάβολος, γι’ αυτό και είναι ο κατ’ εξοχήν πονηρός, που έχει ανοίξει μαζί μας ένα ανειρήνευτο πόλεμο και γι’ αυτό ο Κύριος στο υπόδειγμά Του, για το πώς πρέπει να προσευχόμαστε δεν μας προτρέπει να παρακαλούμε τον ουράνιο Πατέρα να μας λυτρώνει «από των πονηρών», αλλά «από του πονηρού», δηλαδή του διαβόλου, γιατί αυτός είναι που καταρτίζει τους πονηρούς, ως διδάσκαλος της πονηρίας και αίτιος όλων των κακών.
Βέβαια, το βασικό στην περίπτωσή μας είναι η πίστη στον Θεό. Όσο περισσότερο πιστεύει κάποιος στον Θεό και ελπίζει σ’ αυτόν, τόσο περισσότερο αυξάνεται και η αγάπη του προς τον Θεόν και τον πλησίον. Και όσο περισσότερο ταπεινώνεται και παραμερίζει το ατομικό του θέλημα, τόσο περισσότερο ελευθερώνεται η ψυχή του και εξουδετερώνονται οι ποικίλοι πειρασμοί και τα πάθη που τον κυκλώνουν και αυξάνεται πνευματικά στην εργασία των αρετών. Στην κατάσταση αυτή τα μαζεύει ο πειρασμός και φεύγει ντροπιασμένος, εξουδετερώνονται οι προσβολές του πονηρού, αφανίζονται τα πάθη και πολλαπλασιάζεται ο καρπός του πνεύματος. Με τον τρόπο αυτό μορφοποιείται ο καθολικός άνθρωπος, η αληθινή ανθρώπινη υπόσταση.
Οι άγιοι Πατέρες έχουν να μας διδάξουν πολλά για τον πονηρό και την πονηριά και από αυτούς θα μεταφέρομε ορισμένες γνώμες και παραδείγματα, γιατί αυτοί γνωρίζουν καλά τις επιθέσεις του πονηρού και τα μηχανουργήματα της πονηρίας, τα οποία υφίστανται στον καθημερινό τους αγώνα. Χρειάζεται μεγάλη προσοχή στον τρόπο με τον οποίο θα αντιδράσομε στις προσβολές του πονηρού και κυρίως να μην αντιδρούμε ανάλογα, με κακούς λογισμούς. Γιατί, «οι ρίζες των πονηρών λογισμών είναι οι ολοφάνερες κακίες τις οποίες με τα χέρια, με τα πόδια και με το στόμα υπερασπιζόμαστε κάθε φορά τον εαυτό μας, λέγει ο Άγιος Μάρκος ο Ασκητής. Και ο ίδιος μας προτρέπει: «Μην θέλεις να ακούς ξένες πονηρίες, γιατί έτσι σου εντυπώνονται, τα περιστατικά και τα χαρακτηριστικά των ξένων πονηριών και χωρίς να το συνειδητοποιείς, τις αντιγράφεις».
Όπως δεν είναι δυνατόν, από μια πηγή αγαθή να βγαίνουν θολά και βρωμερά νερά, έτσι δεν είναι δυνατόν, από μια αγαθή καρδιά, να βγαίνουν πονηρά νοήματα, προσθέτει ο Άγιος Νικήτας ο Στηθάτος. «Κανένα άλλο ελάττωμα δεν κάνει τους ανθρώπους τόσο ανόητους και μωρούς, όσο η πονηριά». Υπάρχουν βέβαια και πολλοί που θαυμάζουν τους πονηρούς, επειδή είναι επιτήδειοι στο να αδικούν και να βλάπτουν δεν γνωρίζουν όμως, ότι αυτούς περισσότερο από όλους πρέπει να τους ελεεινολογούν, γιατί, ενώ νομίζουν ότι βλάπτουν άλλους, στρέφουν το ξίφος εναντίον του εαυτού τους. Αυτό βέβαια είναι απόδειξη της πιο μεγάλης ανοησίας, το να χτυπάει δηλαδή κανείς τον εαυτό του και να μην είναι σε θέση να το καταλάβει, αλλά να νομίζει, ότι αδικεί τους άλλους, την στιγμή που κατασφάζει τον εαυτόν του. «Εκείνος που η ψυχή του κυριεύθηκε από την πονηριά, γίνεται ανοητότερος από όλους», διδάσκει ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος.
Τέτοιο πράγμα είναι η πονηριά. Σκοτίζει τον λογισμό και οδηγεί στον γκρεμό, εκείνον που παρεκτράπηκε από το σωστό δρόμο, έστω και μια φορά. Είναι πραγματικά τυφλή η πονηριά και δεν μπορεί να αντιληφθεί γρήγορα κανένα από τα πρέποντα. «Κρύβοντας, οι πονηροί, τον εαυτόν τους μέσα στις τρύπες ή στις φωλιές ή στις σπηλιές της πονηριάς, αδυνατούν να ρίξουν το βλέμμα τους προς την ακτίνα του φωτός, λόγω της ασθένειας των ματιών της ψυχής τους», μας διδάσκει και πάλι ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος.
Εκείνο που μας προτρέπουν οι Πατέρες είναι να αποφεύγομε να συναναστρεφόμαστε με ανθρώπους πονηρούς, μόνο με την προσευχή να παρακαλούμε τον Θεό να τους ελεήσει, «επειδή τίποτε δεν είναι πιο κουραστικό και πιο δύσκολο από τη συναναστροφή με πονηρούς ανθρώπους και συνήθως δεν ενοχλεί τα μάτια τόσο ο καπνός και η ακαθαρσία, όσο ταράσσει τις ψυχές η συναναστροφή με πονηρούς και ακάθαρτους ανθρώπους».
«Ο πονηρός ομοιάζει με τον χαμαιλέοντα, που αλλάζει τόσα χρώματα ανάλογα με το περιβάλλον του, για να μπορεί να κρύβεται. Μπορεί να πάρει όλα τα χρώματα εκτός από ένα: το λευκό. Έτσι και ο πονηρός άνθρωπος, όλα μπορεί να τα κάνει, εκτός από ένα: Δεν μπορεί να γίνει ευθύς, ειλικρινής, τίμιος», διδάσκει ο Άγιος Φίλωνας. Και «Τίποτε άλλο δεν σκοτίζει τον νου τόσο, όσο η πονηριά», λέει ο Μέγας Βασίλειος και, «όπως με τα αγαθά έργα δοξάζεται ο Θεός, έτσι και με τα πονηρά έργα δοξάζεται ο διάβολος».
Η Αγία Γραφή, εγκρίνει την πονηριά που γίνεται προς ωφέλεια, γιατί είναι τρόπον τινά όπλο στις περιστάσεις της ζωής και διασφαλίζει μ’ αυτήν τη ζωή των απλοϊκότερων ανθρώπων. Γιατί «αν η Εύα, είχε αυτήν την πονηριά δεν θα είχε ξεγελαστεί από τις απάτες του όφεως», λέει ο Μέγας Βασίλειος.
