Δεν έχει ίσως γίνει πλήρως αντιληπτό ότι η κρητική διάλεκτος, η ντοπιολαλιά της πατρίδας, είναι εκείνη που προετοίμασε τον Χριστόφορο Χαραλαμπάκη για την μακροχρόνια άσκησή του στη μελέτη της γλώσσας. Αυτή που έκανε τον παιδικό νου και τη καρδιά του να εισχωρήσουν για πρώτη φορά στη ψυχή των πραγμάτων! Η κρητική διάλεκτος στάθηκε πράγματι το πέταυρο, από όπου ο νεαρός Κρητικός τινάχθηκε για να ζήσει την αισθαντικότητα της ελληνικής γλώσσας, και να βυθιστεί κατόπιν, στα χρόνια της ωριμότητας, στη μελέτη της.
Στη κρητική διάλεκτο, μάλιστα στη διάλεκτο της ανατολικής Κρήτης, η ονοματοθεσία όλων των αισθητών είναι δημιουργημένη από φλέβα που ξεχειλίζει από ποίηση. Η αισθαντικότητα του λαού είναι τόσο μεγάλη όσο το εύρος των αισθητών. Πολλοί φιλόλογοι και λεξικογράφοι γνώρισαν τον αμύθητο πλούτο της κρητικής διαλέκτου, όμως δε γνώρισαν την ψυχή της, όπως την γνώρισε ο τιμώμενος σήμερα γλωσσολόγος. Όσοι γλωσσολόγοι δεν βίωσαν και δεν λάτρεψαν τη δημοτική γλώσσα πρόδοσαν την αποστολή τους και στερήθηκαν τη χάρη όχι μόνο να γνωρίσουν την ψυχή της, δηλαδή τη βιωματική της υπόσταση, αλλά και να την διδάξουν. «Διδασκαλία της γλώσσας σημαίνει πρωτίστως διδασκαλία της φυσικής γλώσσας, και όχι της μεταγλώσσας, της επιστημονικής ορολογίας», είχε τονίσει ο Χριστόφορος σε μια συνέντευξή του της 24ης Μαρτίου 2022 (αναρτήθηκε στον ιστότοπο της Μητροπόλεως Ιεραπύτνης και Σητείας).
Ο Χαραλαμπάκης λάτρεψε την ψυχή της γλώσσας, γιατί λάτρεψε τον φυσικό κόσμο του τόπου του και μαζί τους ανθρώπους του, τους φιλόπονους ξωμάχους της Ανατολής, τους ταπεινούς μοναχούς της Μονής Παναγίας Εξακουστής στις Μάλλες, τους απονήρευτους ψαράδες της Κάτω Μεράς της Ιεράπετρας, όπου γυμνασιόπαιδο αγαπούσε να πηγαίνει και να στέκεται ώρες μιλώντας μαζί τους. Τι τον τραβούσε σε αυτούς τους απαίδευτους ανθρώπους, αν όχι το ήθος τους που καθρεπτίζωνταν καθαρά στη γλώσσα τους; Για αυτούς η γλώσσα ήταν ξάστερη, καθώς η προσευχή. Ο απέριττος και άδολος λόγος τους ήταν σκάλα που σε ανέβαζε στον ουρανό! Ήταν ο «Άρτος τον Αγγέλων», καθώς γράφει ο Παντελής Πρεβελάκης στο ομώνυμο μυθιστόρημά του. Τούτη η καθαρότητα, η φιλαλήθεια, ο σεβασμός στη λαϊκή λαλιά, με δυό λόγια η αγάπη για την ψυχή των πραγμάτων, έθρεψε τον νεαρό εραστή της γλώσσας στα χρόνια της εφηβείας του στη Κρήτη, και σφράγισε αργότερα τις θαυμάσιες γλωσσικές μελέτες και τα λογοτεχνικά του δοκίμια.
Αλλά η βίωση της κρητικής διαλέκτου με τον ποιητικό οίστρο της, την ακρίβεια και την οικονομία της έκφρασης, υπήρξε η πηγή και μιας άλλης αρετής της τέχνης του Χαραλαμπάκη: της ικανότητας του να περνά από το επιστημονικό και επικοινωνιακό επίπεδο της γλώσσας, στο λογοτεχνικό επίπεδο της ζωντανής, εικονοπλαστικής γλώσσας, της γλώσσας της ποίησης και του πεζού λόγου που σφίζει από διεγερτικούς συνειρμούς! Ας θυμηθούμε εδώ την θαυμάσια μελέτη του για το ποιητικό έργο του Οδυσσέα Ελύτη. Ευχόμαστε να είναι πάντα οι μελέτες του, και το μνημειώδες λεξικογραφικό έργο του, οδηγοί σε κάθε γλωσσολόγο που συναισθάνεται τον κοινό άνθρωπο καθώς τον οραματιστή, κάθε ξάγρυπνο τεχνίτη του έλληνα λόγου, που ποθεί να ανακαλύψει όχι μόνο τον πλούτο του λόγου και την πολυσημία του, αλλά και την ιερότητα του.
Κείμενο που εκφωνήθηκε από την Χρύσα Δαμιανακη-Romano κατά την εκδήλωση της 13ης Μαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (κτήριο Κ. Παλαμά), προς τιμήν του Χριστόφορου Χαραλαμπάκη, ομότιμου καθηγητή γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλους της Ακαδημίας Αθηνών.
Xρύσα Δαμιανάκη-Romano
Καθηγ. Νεότερης Ευρωπαϊκής Τέχνης και Πολιτισμού
Πανεπιστήμιο του Σαλέντο, Ιταλίας
chrysa.damianaki@gmail.com
Τηλ. 6945357853
